बसंती बिश्त

डॉक्टर बसंती बिश्त
जन्म	१९५३
राष्ट्रीयत्व	भारतीय
कारकिर्दीचा काळ	१९९८ – सध्या
प्रसिद्ध कामे	उत्तराखंडी लोकगायक; आकाशवाणी आणि दूरदर्शन चे "अ" श्रेणीतील कलाकार; उत्तराखंडच्या जागर लोकप्रकारातील पहिली व्यावसायिक महिला गायिका.
पुरस्कार	पद्मश्री पुरस्कार (२०१७) राष्ट्रीय मातोश्री देवी अहिल्या सन्मान (२०१६) तेलू रौतेली नारी शक्ती सन्मान

डॉ. बसंती बिश्त या उत्तराखंडच्या प्रसिद्ध लोकगायिका आहेत. त्यांचा जन्म १९५३ साली झाला. उत्तराखंडच्या जागर लोक-प्रकाराच्या पहिल्या महिला गायिका म्हणून प्रसिद्ध आहेत. गायनाचा जागर प्रकार हा देवतांना आवाहन करण्याचा एक मार्ग आहे. परंपरागत याचे गायन पुरुषांद्वारे केले जाते. परंतु बसंती बिष्ट यांनी ही प्रथा मोडली. आणि आज त्या एक सुप्रसिद्ध आवाज आहेत. गायनाचा हा पारंपरिक प्रकार जपण्याचा त्या प्रयत्न करत आहेत. बसंती बिश्त यांना २०१७ मध्ये पद्मश्री पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले.

प्रारंभिक जीवन

लोक जागर गायिका डॉ. बसंती बिष्ट यांचा जन्म १९५३ मध्ये उत्तराखंडमधील चमोली जिल्ह्यातील लुवानी गावात झाला. त्यांनी वयाच्या १५ व्या वर्षी एका तोफखाना सैनिकाशी लग्न केले आणि आयुष्याचा मोठा भाग त्यांनी गृहिणी म्हणून घालवला. त्यांचे व्यावसायिक गायन खूप नंतर सुरू झाले. त्या जालंधर, पंजाब येथे संगीत शिकल्या. पण त्या लहानपणापासूनच गात होत्या. त्यांच्या आईने गायलेल्या जागर गाणी ऐकतच मोठी झाल्याचं त्या सांगतात.

“मी नेहमी माझ्या आईसोबत गायले, जी तिच्या कामासाठी गायली. खेड्यातील अनेक जत्रे आणि उत्सवांमुळेच या संगीताविषयी माझे प्रेम अधिकच वाढले.”

— बसंती बिष्ट, बसंती बिश्त तिच्या संगीतमय प्रवासात, द हिंदू न्यूजपेपरला सांगताना

त्यांच्या गावापासून एक मैल दूर असलेल्या त्यांच्या गावच्या शाळेत इयत्ता ५वी पर्यंत शिकलेल्या ३ मुलींचा तो पहिला गट होता. त्या इयत्ता ५वीच्या जिल्हा बोर्ड परीक्षेत पहिल्या आल्या होत्या. यामुळे त्यांना पुढील ३ वर्षांच्या अभ्यासासाठी रुपये २० प्रती महिना शिष्यवृत्ती मिळाली होती. पण त्या पुढे शिकु नाही शकल्या कारण गावात ५वीच्या पुढे शाळा नव्हती. माध्यमिक शाळा त्यांच्या घरापासून १५ किलोमीटर (९.३ मैल) अंतरावर होती आणि जंगलातून एकट्याने पायी पोहोचता येत नव्हते.

संगीत कारकीर्द

त्यांची व्यावसायिक कारकीर्द ४० व्या वर्षी सुरू झाली कारण ती तोपर्यंत त्या कुटुंबात व्यस्त होत्या. त्या आपल्या पतीसोबत जालंधरला गेल्यानंतर, बसंती बिश्त जालंधरमधील प्राचीन कला केंद्रात संगीत शिकण्यास प्रोत्साहित झाल्या. परंतु वय जास्त असल्याने त्यांना लाज वाटत होती. इतर विद्यार्थी लहान मुले होते. जेव्हा त्यांच्या मुलीच्या शिक्षिकेने तिला हार्मोनियम कसे वाजवायचे ते शिकवायला सुरुवात केली तेव्हा त्यांनी व्यावसायिक संगीत प्रशिक्षणाच्या दिशेने पहिले तात्पुरते पाऊल उचलले. त्यानंतर त्यांनी भजन, चित्रपटातील गाणी इत्यादींवर लक्ष केंद्रित करून सार्वजनिक ठिकाणी गायला सुरुवात केली. त्यांचे पती निवृत्त झाल्यानंतर, बसंती बिश्त डेहराडूनमध्ये स्थायिक झाल्या. १९९६ मध्ये ऑल इंडिया रेडिओ स्टेशन नजीबाबाद येथे कलाकार म्हणून त्यांची नियुक्ती करण्यात आली. त्या आकाशवाणीच्या "अ" श्रेणीच्या कलाकार आहेत.

१९९६ मध्ये त्यांच्या गावातील पहिली महिला प्रधान म्हणून निवडून येण्यासाठी त्यांना लोकांचा आशीर्वाद मिळाला होता.

कालांतराने, त्यांना जाणवले की त्यांना वारशाने मिळालेले संगीत आणि त्यांच्या बालपणात त्यांच्या आईकडून आणि गावातील इतर वडिलधाऱ्यांकडून उदात्तपणे आत्मसात केलेले संगीत अद्वितीय आहे. जागर गाणे, किंवा रात्रभर गावातील लोक देवांची स्तुती करणारे गाणे येथे संबोधित आहे. उत्तराखंडच्या टेकड्यांवरील प्राचीन लोकपरंपरा आता गायल्या जात नाहीत. बसंती बिश्त यांनी जुनी हरवलेली गाणी शोधण्यासाठी आणि नंतर त्याच जुन्या सुरांमध्ये सादर करण्याचे काम त्यांनी स्वतःवर घेतले.

बसंती बिश्तचे गायन त्याच्या किंचित अनुनासिक आवाज निर्मिती, गाण्याची गाण्याची शैली आणि लयची संथ गती यासाठी ओळखले जाते. हे सर्व उत्तराखंडच्या पहाडी गायन शैलीचे वैशिष्ट्य आहे.

वैयक्तिक जीवन

त्यांचे पती भारतीय लष्करातून नाईक पदावरून निवृत्त झाले. त्यांचा मुलगा भारतीय हवाई दलात विंग कमांडर आहे आणि त्यांची मुलगी कॅप्टन म्हणून निवृत्त झाली आहे. मुलीचे लग्न भारतीय सैन्यातील कर्नलशी झाले आहे.

पुरस्कार

• मध्य प्रदेश सरकारकडून राष्ट्रीय मातोश्री अहिल्या देवी सन्मान (२०१७)
• पद्मश्री (२०१७)
• उत्तराखंड सरकारकडून तेलु रौतेली नारी शक्ती सन्मान
• महिला आणि बाल विकास मंत्रालयाकडून "प्रथम महिला" भारत २०१८