नंबी नारायणन
शास्त्रज्ञ  | |||
| माध्यमे अपभारण करा | |||
 विकिपीडिया | |||
| जन्म तारीख | डिसेंबर १२, इ.स. १९४१ नागरकोविल | ||
|---|---|---|---|
| नागरिकत्व |
| ||
| शिक्षण घेतलेली संस्था |
| ||
| व्यवसाय |
| ||
| नियोक्ता | |||
| मातृभाषा | |||
| पुरस्कार |
| ||
| |||
 | |||
एस. नंबी नारायणन हे भारतीय शास्त्रज्ञ आहेत. भारतीय अंतराळ संशोधन संस्था (इस्रो) येथे वरिष्ठ अधिकारी म्हणून ते क्रायोजेनिक्स विभागाचे प्रभारी होते. इ.स. १९९४ मध्ये त्यांच्यावर ठपका ठेवून त्यांना अटक करण्यात आली. इ.स. १९९६ मध्ये सीबीआयने त्यांचेवर खटला दाखल केला आणि भारताच्या सर्वोच्च न्यायालयाने १९९८ मध्ये त्यांची निर्दोष मुक्तता केली.
२०१८ मध्ये दिपक मिश्रांच्या बेंचमार्फत,सर्वोच्च न्यायालयाने नंबी नारायण यांना,५० लाख रुपयांची नुकसान भरपाई मंजूर केली व राज्य सरकारकडून आठ आठवड्यांच्या आत ही रक्कम वसूल करण्यात यावी असे आदेश दिलेत.त्यासोबतच,सर्वोच्च न्यायालयाने, सर्वोच्च न्यायालयाचे निवृत्त न्यायाधीश डी के जैन यांच्या अध्यक्षतेखाली श्री. नारायणनच्या अटकेसंबंधी, केरळ पोलीस अधिकाऱ्यांची भूमिका तपासण्यासाठी एक समिती स्थापन केली.
प्रारंभिक जीवन
[संपादन]नंबी नारायणन यांचा जन्म तामिळ कुटुंबात १२ डिसेंबर १९४१ रोजी त्रावणकोर (सध्याचा कन्याकुमारी जिल्हा) या पूर्वीच्या संस्थानातील नागरकोइल येथे झाला. त्यांनी डीव्हीडी उच्च माध्यमिक विद्यालय, नागरकोइल येथे शालेय शिक्षण पूर्ण केले. त्यांनी मदुराईच्या थियागराजर कॉलेज ऑफ इंजिनीअरिंगमधून मेकॅनिकल इंजिनीअरिंगमध्ये बीटेक केले. मदुराई येथे पदवीचे शिक्षण घेत असताना नंबीनारायणन यांनी त्यांचे वडील गमावले. त्याला दोन बहिणी होत्या. वडिलांचा मृत्यू होताच त्याची आई आजारी पडली. नांबीने मीना नंबीशी लग्न केले. या जोडप्याला एक मुलगा आहे जो एक व्यापारी आहे आणि एक मुलगी गीता अरुणन जी बेंगळुरूमधील माँटेसरी शाळेत शिक्षिका आहे.
हेरगिरीचा आरोप
[संपादन]१९९४ मध्ये नारायणनवर आरोप दाखल करण्यात आले.दोन मालदीव्हियन गुप्तचर अधिकारी मरियम रशीदा आणि फौझिया हसन यांना अत्यंत महत्त्वपूर्ण संरक्षणविषयक माहिती प्रदान केल्याचा आरोप त्यांचेवर लावण्यात आला होता.संरक्षण तज्ज्ञांनी सांगितले की ही माहिती रॉकेट आणि उपग्रह याबाबतची "फ्लाइट टेस्ट डेटा"ची "गुप्त परिक्षणे" आहेत. नंबी नारायणन हे आरोप लावण्यात आलेल्या दोन शास्त्रज्ञांपैकी एक होते (दुसरे म्हणजे डी ससिकुमारन) ज्यांचेवर लाखो रुपयांसाठी इसरोची गुप्त माहिती विक्री करण्याचा आरोप होता. तथापि, त्याचे घर एका सामान्य घरासारखे असल्याचे दिसून आले आणि त्याच्यावर आरोप केलेल्या कोणत्याही गोष्टींची चिन्हे तेथे दिसली नाहीत.
कारकीर्द
[संपादन]मदुराईमध्ये यांत्रिक अभियांत्रिकीचे शिक्षण घेतल्यानंतर, नारायणन यांनी १९६६ मध्ये थुंबा इक्वेटोरियल रॉकेट लॉन्चिंग स्टेशनवर तांत्रिक सहाय्यक म्हणून इस्रोमध्ये आपली कारकीर्द सुरू केली. त्यांनी नासा फेलोशिप मिळवली आणि १९६९ मध्ये प्रिन्स्टन विद्यापीठात स्वीकारले गेले. त्यांनी प्रोफेसर लुइगी क्रोको यांच्या नेतृत्वाखाली रासायनिक रॉकेट प्रोपल्शनमध्ये पदव्युत्तर अभ्यासक्रम पूर्ण केला. ते द्रव प्रणोदनाच्या कौशल्यासह भारतात परतले जेव्हा भारतीय रॉकेट अजूनही पूर्णपणे घन प्रणोदकांवर अवलंबून होते. त्यांनी लिहिले आहे की त्यांना साराभाईंना लिक्विड प्रोपल्शन तंत्रज्ञानावर शिक्षित करावे लागले.
१९७४ मध्ये, Societe Europeenne de Propulsion ने ISRO कडून १०० मानव-वर्षांच्या अभियांत्रिकी कार्याच्या बदल्यात वायकिंग इंजिन तंत्रज्ञान हस्तांतरित करण्याचे मान्य केले. हे हस्तांतरण तीन संघांनी पूर्ण केले आणि फ्रेंचमधून तंत्रज्ञान संपादनावर काम करणाऱ्या चाळीस अभियंत्यांच्या टीमचे नेतृत्व नारायणन यांनी केले. इतर दोन संघांनी भारतातील हार्डवेअरचे स्वदेशीकरण करण्यावर आणि महेंद्रगिरीमध्ये विकास सुविधा स्थापन करण्यावर काम केले. विकास नावाच्या पहिल्या इंजिनची १९८५ मध्ये यशस्वी चाचणी घेण्यात आली. अंतर्गत इस्रोच्या अहवालांनी नारायणन यांच्या अनुकरणीय संस्थात्मक आणि व्यवस्थापकीय कौशल्यांवर प्रकाश टाकला, परंतु त्यांच्या कार्यसंघाच्या कार्याचे श्रेय स्वतःसाठी घेण्याची त्यांची प्रवृत्ती तसेच "त्याचा खाजगी व्यवसाय चालवण्याची" उदाहरणे नोंदवली. १९८२ मध्ये दक्षता कक्षाने केलेली चौकशी नंतर वगळण्यात आली. आर.बी. श्रीकुमार, विक्रम साराभाई स्पेस सेंटर येथे तैनात केंद्रीय औद्योगिक सुरक्षा दलाच्या युनिटचे कमांडंट म्हणून त्यांच्या क्षमतेनुसार, नारायणन यांनी निविदांमध्ये फेरफार केल्याच्या आरोपाची चौकशी केली होती. १९९४ मध्ये, केरळ पोलिसांनी त्यांच्या अटकेच्या एक महिना आधी, त्यांनी स्वेच्छेने राजीनामा देण्याची विनंती केली.
२६ जानेवारी २०१९ रोजी, त्यांना विकास (रॉकेट इंजिन) विकसित करण्यासाठी भारत सरकारने पद्मभूषण पुरस्काराने सन्मानित केले.
चित्रपट
[संपादन]भारतीय चित्रपट अभिनेते तथा निर्माते आर. माधवन यांनी नारायण यांच्या आयुष्यावर रॉकेट्री: द नंबी इफेक्ट नावाचा हिंदी आणि दक्षिणात्य भाषेत चित्रपट निर्मान केला, जो १ जुलै २०२२ रोजी प्रदर्शित करण्यात आला.
आत्मचरित्र
[संपादन]त्यांनी ओरमाकालुदे भ्रमणपदम नावाचे एक आत्मचरित्र लिहिले आहे.