आर्थिक साक्षरता
आर्थिक साक्षरता म्हणजे कौशल्ये आणि ज्ञानाचा असा संच आहे जो एखाद्या व्यक्तीला त्यांच्या सर्व आर्थिक संसाधनांबद्दल माहितीपूर्ण आणि प्रभावी निर्णय घेण्यास अनुमती देतो. ऑस्ट्रेलिया, कॅनडा, जपान, युनायटेड स्टेट्स आणि युनायटेड किंग्डम या देशांमध्‍ये आता वैयक्तिक फायनान्‍समध्‍ये स्वारस्य वाढवणे हे सरकारी कार्यक्रमांचे लक्ष आहे. [१] [२] मूलभूत आर्थिक संकल्पना समजून घेतल्याने लोकांना आर्थिक प्रणालीमध्ये कसे वावरता येते हे जाणून घेता येते. योग्य आर्थिक साक्षरता प्रशिक्षण असलेले लोक चांगले आर्थिक निर्णय घेतात आणि अशा प्रकारचे प्रशिक्षण नसलेल्या लोकांपेक्षा पैशाचे अधिक चांगले व्यवस्थापन करतात. [३]
आर्थिक सहकार आणि विकास संघटना ( OECD ) ने २००३ मध्ये एक आंतर-सरकारी प्रकल्प सुरू केला ज्याचा उद्देश सामान्य आर्थिक साक्षरता तत्त्वांच्या विकासाद्वारे आर्थिक शिक्षण आणि साक्षरता मानके सुधारण्याचे मार्ग प्रदान करणे. मार्च २००८ मध्ये, OECD ने आंतरराष्ट्रीय गेटवे फॉर फायनान्शियल एज्युकेशन लाँच केले, ज्याचे उद्दिष्ट जगभरातील आर्थिक शिक्षण कार्यक्रम, माहिती आणि संशोधनासाठी क्लिअरिंगहाऊस म्हणून काम करणे आहे. [४] यूकेमध्ये, "आर्थिक क्षमता" हा पर्यायी शब्द राज्य आणि त्याच्या एजन्सीद्वारे वापरला जातो: यूकेमधील वित्तीय सेवा प्राधिकरण (FSA) ने २००३मध्ये आर्थिक क्षमतेवर राष्ट्रीय धोरण सुरू केले. यूएस सरकारने २००३ मध्ये आर्थिक साक्षरता आणि शिक्षण आयोगाची स्थापना केली.
आर्थिक साक्षरतेची व्याख्या[संपादन]
एनजीओ, थिंक टँक आणि वकिली गटांद्वारे वापरल्या जाणाऱ्या व्याख्यांमध्ये विविधता आहे परंतु त्याच्या व्यापक अर्थाने आर्थिक साक्षरता म्हणजे पैशाची जाणीव किंवा समज. [५] खालीलपैकी काही व्याख्या "कौशल्य आणि ज्ञान" यांच्याशी जोडलेल्या आहेत, तर इतर व्यापक दृष्टिकोन घेतात:
- गव्हर्नमेंट अकाउंटेबिलिटी ऑफिसची व्याख्या (२०१०) म्हणजे "माहितीपूर्ण निर्णय घेण्याची आणि पैशाच्या वर्तमान आणि भविष्यातील वापर आणि व्यवस्थापनाबाबत प्रभावी कृती करण्याची क्षमता. यामध्ये आर्थिक निवडी समजून घेणे, भविष्यासाठी योजना आखणे, हुशारीने खर्च करणे आणि नोकरी गमावणे, सेवानिवृत्तीसाठी बचत करणे किंवा मुलांच्या शिक्षणासाठी पैसे देणे यासारख्या जीवनातील समस्यांशी संबंधित आव्हाने हाताळण्याची क्षमता समाविष्ट आहे. [६]
- वित्तीय साक्षरता आणि शिक्षण आयोग (२०२०) च्या व्याख्येमध्ये वैयक्तिक क्षमतेची संकल्पना समाविष्ट आहे "कौशल्य, ज्ञान आणि साधने जी लोकांना वैयक्तिक आर्थिक निर्णय आणि त्यांचे ध्येय साध्य करण्यासाठी कृती करण्यास सुसज्ज करतात; याला आर्थिक क्षमता म्हणून देखील ओळखले जाऊ शकते, विशेषतः जेव्हा आर्थिक उत्पादने आणि सेवांमध्ये प्रवेश केला जातो. . [७]
- नॅशनल फायनान्शिअल एज्युकेटर्स कौन्सिलने आर्थिक साक्षरतेची व्याख्या करणारा एक मानसशास्त्रीय घटक जोडला आहे ज्यामध्ये "व्यक्तीची वैयक्तिक, कौटुंबिक आणि जागतिक सामुदायिक उद्दिष्टे सर्वोत्कृष्टपणे पूर्ण करण्यासाठी आत्मविश्वासाने प्रभावी कारवाई करण्यासाठी आर्थिक बाबींचे कौशल्ये आणि ज्ञान असणे." [५]
- २०१८ मध्ये OECD च्या इंटरनॅशनल स्टुडंट असेसमेंट प्रोग्राम (PISA) ने दोन भागांमध्ये व्याख्या प्रकाशित केली. पहिला भाग विचार आणि वर्तनाचा संदर्भ देतो, तर दुसरा भाग विशिष्ट साक्षरता विकसित करण्याच्या उद्देशांचा संदर्भ देतो. "आर्थिक साक्षरता म्हणजे आर्थिक संकल्पना आणि जोखमींचे ज्ञान आणि समज, आणि अशा प्रकारचे ज्ञान आणि समज वापरण्याची कौशल्ये, प्रेरणा आणि आत्मविश्वास यामुळे विविध आर्थिक संदर्भांमध्ये प्रभावी निर्णय घेण्यासाठी, व्यक्तींचे आर्थिक कल्याण सुधारण्यासाठी आणि समाज, आणि आर्थिक जीवनात सहभाग सक्षम करण्यासाठी. [८]
आशिया-पॅसिफिक, मध्य पूर्व आणि आफ्रिका[संपादन]
भारत[संपादन]
नॅशनल सेंटर फॉर फायनान्शियल एज्युकेशन (NCFE), एक ना-नफा कंपनी, भारतातील आर्थिक साक्षरतेला प्रोत्साहन देण्यासाठी कंपनी कायदा 2013 च्या कलम ८ अंतर्गत तयार करण्यात आली. [९] रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडिया, सेबी, आयआरडीए आणि पीएफआरडीए या चार प्रमुख वित्तीय नियामकांनी याचा प्रचार केला आहे. [१०]
NCFE ने २०१५ मध्ये भारतातील आर्थिक जागरूकता पातळी शोधण्यासाठी आर्थिक साक्षरतेचे एक बेंचमार्क सर्वेक्षण केले. [११] हे आर्थिक साक्षरता सुधारण्यासाठी विविध कार्यक्रमांचे आयोजन करते ज्यामध्ये शाळांसोबत सहकार्य करणे आणि आर्थिक व्यवस्थापन संकल्पना समाविष्ट करण्यासाठी नवीन अभ्यासक्रम विकसित करणे समाविष्ट आहे. [१२] हे वार्षिक आर्थिक साक्षरता चाचणी देखील घेते. [९] एनसीएफईने त्याच्या जागरूकता कार्यक्रमांमध्ये समाविष्ट केलेल्या विषयांच्या यादीमध्ये गुंतवणूक, बँक खात्यांचे प्रकार, बँकांद्वारे ऑफर केलेल्या सेवा, आधार कार्ड, डीमॅट खाते, पॅन कार्ड, चक्रवाढीची शक्ती, डिजिटल पेमेंट, आर्थिक [१२] संरक्षण इत्यादींचा समावेश होतो.
हे देखील पहा[संपादन]
- आर्थिक सखोलता
- आर्थिक नैतिकता
- आर्थिक समावेश
- आर्थिक साक्षरता अभ्यासक्रम
- आर्थिक साक्षरता महिना
- आर्थिक नियमन
- आर्थिक सामाजिक कार्य
- माहिती साक्षरता
संदर्भ[संपादन]
- ^ Financial Literacy and Education Commission (23 June 2006). "Taking Ownership of the Future: The National Strategy for Financial Literacy" (PDF). mymoney.gov. Archived from the original (PDF) on 27 May 2010. 3 October 2019 रोजी पाहिले.
- ^ "Financial Literacy Education in Ontario Schools". edu.gov.on.ca. Ontario Ministry of Education. 3 October 2019 रोजी पाहिले.
- ^ Lusardi, A; Mitchell, O (2011). "Financial Literacy Around the World: An Overview". Journal of Pension Economics and Finance. 10 (4): 497–508. doi:10.3386/w17107. PMC 5445931. PMID 28553190.
- ^ "International Gateway for Financial Education > Home". financial-education.org.
- ^ a b "Financial Literacy Definition, National Financial Educators Council". चुका उधृत करा: अवैध
<ref>tag; नाव "financialeducatorscouncil.org" वेगवेगळ्या मजकूराशी अनेकदा जोडलेले आहे - ^ "Factors Affecting the Financial Literacy of Individuals with Limited English Proficiency, Report to Congressional Committees, United States Government Accountability Office".
- ^ "US National Strategy for Financial Literacy 2020".
- ^ "PISA 2018 Financial Literacy Framework".
- ^ a b "Financial Planning: Make financial literacy part of school studies". DNA India (इंग्रजी भाषेत). 2019-01-07. 2019-04-27 रोजी पाहिले. चुका उधृत करा: अवैध
<ref>tag; नाव ":0" वेगवेगळ्या मजकूराशी अनेकदा जोडलेले आहे - ^ "SEBI wants govt rethink on RBI representation on its board". Moneycontrol. 2019-04-27 रोजी पाहिले.
- ^ "Agricultural reform: How to boost farmer income – Decoded here". The Financial Express. 2018-12-18. 2019-04-27 रोजी पाहिले.
- ^ a b "Students to get lessons on PAN card, I-T returns & more | Indore News". The Times of India (इंग्रजी भाषेत). 2019-04-27 रोजी पाहिले.