भीमथडी घोडा
भीमथडी किंवा डेक्कनी घोडा ही भारतीय घोड्यांची जवळजवळ नामशेष झालेली जात आहे. ही अरबी, तुर्की आणि स्थानिक पोनीची एक संकरित जात आहे जी 17 व्या आणि 18 व्या शतकात मराठ्यांच्या काळात पुणे जिल्ह्यात प्रजनन करण्यात आली होती.
इतिहास
[संपादन]
"भीमथडी", ज्याला डेक्कनी किंवा "डेक्कन ब्रीड" असेही म्हणतात, त्याचे नाव भारतातील विस्तीर्ण दख्खन पठारावरून पडले आहे. बहामनी सल्तनतीने दिल्ली सल्तनतीविरुद्ध उठाव केल्यानंतर दख्खनच्या बंदरांमध्ये अरबी घोड्यांच्या मोठ्या व्यापाराला सुरुवात झाली. [१] नंतरच्या काळात मुघल आणि दख्खनच्या सुलतानांनी मागवलेले जड युद्ध घोडे नेहमीच आयात केले जात होते, विशेषतः इराणमधून. [२]
भीमथडीची जात 17व्या आणि 18व्या शतकात मराठ्यांच्या काळात पुणे जिल्ह्यात स्थानिक पोनीसह अरबी आणि तुर्किक जातींना पार करून विकसित करण्यात आली. [३] [४] पश्चिम महाराष्ट्रातील डोंगराळ भागात मुघल सैन्याशी लढताना हे घोडे मराठा सैन्यासाठी उत्कृष्ट सिद्ध झाले. [५] 18 व्या शतकात त्यांच्या विजयादरम्यान, दख्खनच्या घोड्यांनी सिंधूच्या पाण्याने त्यांची तहान भागवली असा दावा करण्यात मराठ्यांना अभिमान होता [६] योद्धा आणि महाराजा मराठा यशवंतराव होळकर (१७७६-१८११) हे नेहमीच युद्धात उतरले होते. भीमथडी जातीची महुआ नावाची घोडी.
१८ व्या शतकाच्या अखेरीपासून मराठ्यांनी एक विशिष्ट जात वाढवली असे दिसते. [७] 19 व्या शतकाच्या सुरुवातीपासूनच्या स्थानिक मौखिक परंपरेनुसार, ही जात 500 अरबी घोडे आणि घोड्यांसह पार केली गेली, जी निजाम आणि हैदराबादच्या सरदारांनी थेट अरेबियाकडून मिळवली. ब्रिटिश स्त्रोतांमध्ये या जातीचे वर्णन "भीमथडी" असे आहे. या जातीमध्ये काही अनुवांशिक योगदान पर्शियन आणि तुर्की वाणांचे देखील होते. सर्वोत्तम भीमथडी घोडे आजच्या पुणे जिल्ह्यातील भीमा आणि नीरा नद्यांच्या खोऱ्यांतून आलेले होते.
तथापि, भारतात ब्रिटिश राजवटीत या जातीचा ऱ्हास होऊ दिला गेला. [८]
गुजरात सरकारने 2010 मध्ये भीमथडी आणि इतर नामशेष होत असलेल्या जाती वाचवण्यासाठी संशोधन करण्यासाठी पुढाकार घेतला. [३]
19व्या शतकाच्या अखेरीस भारताच्या अर्थव्यवस्थेच्या त्यांच्या वर्णनात, सर जॉर्ज वॅट या जातीवर खूप प्रभावित झाले होते, ते या जातीला भारतातील सर्वोत्तम मानतात. तो नोंदवतो की सर्वोत्तम पोनी "धनगर" किंवा "खिलारी" अशी नावे आहेत. लोक त्यांच्याकडे एक वेगळी जात म्हणून पाहतात, परंतु वॅटचा असा विश्वास आहे की हा फरक प्रजनन पद्धतीतील फरकामुळे आला आहे, धनगर समाजातील प्रजननकर्ते त्यांच्या प्राण्यांचे जातीचे वंशज करत असत. नंतरचे 20 ते 30 पोनीचे गट वाढवतात.
मराठा प्रदेश जिंकल्यानंतर, ब्रिटिशांनी बॉम्बे भागातील रहिवाशांना घोड्यांची पैदास सुरू ठेवण्यासाठी प्रोत्साहन दिले जेणेकरून त्यांच्यासाठी उपयुक्त असलेल्या जुन्या वैशिष्ट्यांचा पुनर्संचयित व्हावा, 1827 पासून आलेगाव पागा येथील स्टड फार्ममध्ये सुमारे £100,000 गुंतवून. . हा प्रयोग पंधरा वर्षांनंतर 1842 मध्ये सोडून देण्यात आला. 19व्या शतकात या प्रदेशात आलेले दुष्काळ आणि ब्रिटिशांच्या विविध विजयांमुळे मराठ्यांचे पशुधन नष्ट झाले. 1850 मध्ये दक्षिणेतील तथाकथित डेक्कन वंश पूर्णपणे नाहीसा झाला. 1898 मध्ये, ब्रिटिशांना त्यांच्या रेजिमेंटसाठी हे पोनी यापुढे सापडले नाहीत आणि म्हणून त्यांनी त्यांच्या जागी खेचर आणले, कारण अफगाणिस्तानच्या दुसऱ्या मोहिमेदरम्यान ही शर्यत नष्ट झाली. 1907 मध्ये, रेस घोडा प्रजननकर्ता, सर हम्फ्रे फ्रान्सिस डी ट्रॅफोर्ड यांनी नोंदवले की डेक्कनी जातीचे "वाईट दिवस" जगतात.
पशुधन वितरण
[संपादन]
ही जात पुणे जिल्ह्यातील भीमा नदीच्या खोऱ्यातून उगम पावते, म्हणून तिचे नाव भीमथडी पडले. [९] [१०] डेक्कनी अत्यंत दुर्मिळ झाली आहे: 1988 मध्ये, FAO ला पाठवलेल्या मोजणीनुसार, त्यांची संख्या 100 पेक्षा कमी होती. नंतर FAO ने 1999 च्या आसपास, चुम्मरती आणि सिकंग या इतर दोन लुप्तप्राय जातींसह घोड्यांच्या स्थानिक जातींच्या यादीत समाविष्ट केले. CAB इंटरनॅशनल (2002) 26 आणि इतर स्रोत (2004) वंशाला "अक्षरशः नामशेष" मानतात. त्याची धोक्याची पातळी 2007 मध्ये FAO द्वारे अजूनही "गंभीरपणे धोक्यात" मानली जाते, तसेच 2010 मध्ये FAO साठी केलेल्या उप्सला विद्यापीठाच्या अभ्यासात, ज्यामध्ये नामशेष होण्याच्या गंभीर धोक्यात असलेल्या आशियाई जातीच्या स्थानिक लोकसंख्येची यादी केली आहे. [११] 2014 मध्ये, विश्वकोश डेलाचॉक्स आणि निस्ले यांनी "अत्यंत दुर्मिळ" मानल्या जाणाऱ्या या जातीबद्दल माहिती नसल्याबद्दल अधोरेखित केले. 2016 मध्ये, CAB इंटरनॅशनलने देखील ते "निरपेक्ष नामशेष" म्हणून उद्धृत केले.
संदर्भ
[संपादन]- ^ Richard M. Eaton (17 November 2005). A Social History of the Deccan, 1300-1761: Eight Indian Lives. Cambridge University Press. pp. 59–62. ISBN 978-0-521-25484-7.
- ^ Mushirul Hasan, India partitioned: the other face of freedom, vol. 1, Lotus Collection, 1995, 120 p. (आयएसबीएन 8174360123), p. 103.
- ^ a b Porter, Valeria; Alderson, Lawrence; Hall, Stephen J. G.; Sponenberg, D. Phillip (2016). Mason's World Encyclopedia of Livestock Breeds and Breeding. CABI. pp. 460–461. ISBN 978-1845934668. 13 November 2017 रोजी पाहिले. चुका उधृत करा: अवैध
<ref>tag; नाव "CABI" वेगवेगळ्या मजकूराशी अनेकदा जोडलेले आहे - ^ Bakshi, G.D. (2010). The rise of Indian military power : evolution of an Indian strategic culture. New Delhi: KW Publishers. ISBN 978-8187966524.
- ^ Bakshi, GD (2015). The Rise of Indian Military Power: Evolution of an Indian Strategic Culture: Evolution of an Indian Strategic Culture. New Delhi: KW publishers. ISBN 978-93-83649-49-5.
- ^ Haig, W., 1930. The Maratha Nation. Journal of the Royal Society of Arts, 78(4049), pp.870-884.
- ^ Gommans, J., 1994. The horse trade in eighteenth-century South Asia. Journal of the Economic and Social History of the Orient/Journal de l'histoire economique et sociale de l'Orient, pp.228-250.
- ^ "Ahmadnagar district". Imperial Gazetteer 2 of India. 5: 117.
- ^ Porter et al. 2016.
- ^ Chandra, R., 2004. Cities and towns of India. Commonwealth Publishers.
- ^ Rupak Khadka (2010). "Global Horse Population with respect to Breeds and Risk Status" (PDF). Uppsala. pp. 57 et 64..
