शंकरदेव (कवी)
श्रीमंत शंकरदेव (असमीया : শ্ৰীমন্ত শংকৰদেৱ) हे असमीया भाषेतील एक अतिशय प्रसिद्ध कवी, नाटककार, गायक, नर्तक, सामाजिक संघटक आणि हिंदू समाजसुधारक होते. नववैष्णव किंवा एकशरण धर्माचा प्रचार करून त्यांनी असमीया जीवन एकत्रित केले आणि एकत्रित केले.
चरित्र
[संपादन]श्रीमंत शंकरदेव यांचा जन्म आसाममधील नौगाव जिल्ह्यातील बरदौवाजवळ अलीपुखुरी येथे झाला. त्याची जन्मतारीख अजूनही विवादास्पद आहे, जरी ती सामान्यतः १३७१ शके मानली जाते. त्यांच्या जन्मानंतर काही दिवसांनी त्यांची आई सत्यसंध्या यांचे निधन झाले. वयाच्या २१ व्या वर्षी त्यांचा सूर्यवतीशी विवाह झाला. मनु कन्येच्या जन्मानंतर, सूर्यवती पुढील जागतिक स्त्री बनली.
वयाच्या ३२ व्या वर्षी शंकरदेवांचा भ्रमनिरास झाला आणि त्यांनी पहिली तीर्थयात्रा सुरू केली आणि उत्तर भारतातील सर्व तीर्थक्षेत्रांना भेटी दिल्या. शंकर यांनी रूपा गोस्वामी आणि सनातन गोस्वामी यांच्याही मुलाखती घेतल्या होत्या. तीर्थयात्रा करून परतल्यानंतर शंकरदेवांनी वयाच्या ५४ व्या वर्षी कालिंदीशी विवाह केला. तिरहुटिया ब्राह्मण जगदीश मिश्रा यांनी बर्दौवा येथे जाऊन शंकरदेवांना भागवत कथन केले आणि हा ग्रंथ त्यांना दिला. जगदीश मिश्रा यांच्या स्वागतासाठी शंकरदेव यांनी ‘महानत’ या कार्यक्रमाचे आयोजन केले होते. याआधी ‘चिहलयात्रा’चे गुणगान झाले होते. १४३८ शकेमध्ये शंकरदेव भुईया राज्य सोडून अहोम राज्यात दाखल झाले. कर्मकांडवादी विप्रांनी शंकरदेवांच्या भक्ती उपदेशाला कडाडून विरोध केला. ब्राह्मणांनी दिहिगीय राजाला प्रार्थना केली की शंकर वेदविरोधी विचारांचा प्रचार करत आहेत. काही विचारपूस केल्यानंतर राजाने त्याला निर्दोष घोषित केले. हत्तीधाराच्या घटनेनंतर शंकरदेवांनीही अहोम राज्य सोडले. १८ वर्षे पटवौसी येथे राहिल्यानंतर त्यांनी अनेक पुस्तके लिहिली. वयाच्या ६७ व्या वर्षी त्यांनी अनेक पुस्तके लिहिली. वयाच्या ९७ व्या वर्षी त्यांनी दुसऱ्यांदा तीर्थयात्रा सुरू केली. त्यांनी कबीराच्या मठात जाऊन त्यांना श्रद्धांजली वाहिली. या प्रवासानंतर ते बारपेटा येथे परतले. प्रशिक्षक राजा नरनारायण यांनी शंकरदेवांना आमंत्रित केले. कूचबिहारमध्ये १४९० शकेमध्ये तो वैकुंठगामी झाला.
शंकरदेवांच्या वैष्णव पंथाची श्रद्धा आश्रयस्थान आहे. या धर्मात मूर्तीपूजेचे प्राबल्य नाही. धार्मिक सणांच्या वेळी व्यासपीठावर एकच पवित्र ग्रंथ ठेवला जातो आणि तोच नैवेद्य आणि भक्ती म्हणून अर्पण केला जातो. या पंथात दीक्षा देण्याची व्यवस्था नाही.
रचना
[संपादन]शंकरदेवांनी रचलेली पहिली कविता पुढीलप्रमाणे-
- करतल कमल कमल दल नयन।
- भबदब दहन गहन बन शयन॥
- नपर नपर पर सतरत गमय।
- सभय मभय भय ममहर सततय॥
- खरतर बरशर हत दश बदन।
- खगचर नगधर फनधर शयन॥
- जगदघ मपहर भवभय तरण।
- परपद लय कर कमलज नयन॥
काव्य
[संपादन]- हरिश्चन्द्र उपाख्यान
- अजामिल उपाख्यान
- रुक्मिणी हरण काव्य
- बलि छलन
- अमृत मन्थन
- गजेन्द्र उपाख्यान
- कुरुक्षेत्र
- गोपी-उद्धव संवाद
- कृष्ण प्रयाण - पाण्डव निर्वारण
भक्तितत्त्व प्रकाशक ग्रन्थ
[संपादन]- भक्ति प्रदीप
- भक्ति रत्नाकर (संस्कृत में)
- निमि-नव-सिद्ध संवाद
- अनादि पातन
अनुवादमूलक ग्रन्थ
[संपादन]- भागवत प्रथम, द्वितीय
- दशम स्कन्धर आदिछोवा
- द्बादश स्कन्ध
- रामायणर उत्तरकाण्ड
नाटक
[संपादन]- पत्नी प्रसाद
- कालिय दमन
- केलि गोपाल
- रुक्मिणी हरण
- पारिजात हरण
- राम विजय
गीतः
[संपादन]- बरगीत[१]
- भटिमा (देवभटिमा, नाटभटिमा, राजभटिमा)
- टोटय
- चपय
नाम-प्रसंग ग्रन्थ
[संपादन]- कीर्तन घोषा
- गुणमाला
- हरिश्चन्द्र उपाख्यान
- भक्ति प्रदीप
- अनादि पतन
- अजामिल उपाख्यान
- अमृत मन्थन
- बलि छलन
- आदि दशम
- कुरुक्षेत्र
- निमि-नव-सिद्ध संवाद
- उत्तरकाण्ड रामायण (अनुवाद)
- पत्नीप्रसाद, कालिय दमन यात्रा, केलि गोपाल, रुक्मिणी हरण, पारिजात हरण, राम विजय आदि नाटक
- भक्तिरत्नाकर (संस्कृत)