आंदोलने आणि चौक

जगातले काही चौक आणि काही मैदाने आंदोलनांकरिता प्रसिद्ध आहेत. त्यांतली काही ही :

जालियानवाला बाग (अमृतसर-भारत)

१३ एप्रिल १९१९ या दिवशी जालियानवाला बाग येथे मैदानावर एक सभा झाली होती. त्या सभेचा उद्देश डॉ. सैफुद्दिन किचलू आणि डॉ. सत्यपाल यांच्या अटकेचा आणि रॉलेट अ‍ॅक्टचा विरोध करणे हा होता. सभा संपल्यावर सुमारे तासभर बैशाखी या सणानिमित्त जमलेले हजारो हिंदू, शीख आणि मुसलमान लोक एकमेकांना सणाच्या शुभेच्छा देत होते. अचानक तेथे जनरल डायर ६५ गुरखा आणि २५ बलुची सैनिकांना घेऊन दाखल झाला आणि त्या रायफलधारी सैनिकांना त्याने गोळीबाराचा आदेश दिला. १० ते १५ मिनिटांच्या आत गोळीबाराच्या ६५०० फैरी झाडल्या गेल्या. इंग्रज सरकारच्या आकडेवारीनुसार तेव्हा ३७९ जण मृत पावले आणि ११०० जखमी. भारतीय काँग्रेसने मृतांचा आकडा १५००हून अधिक आहे असे सांगितले.

आजादी चौक (तेहरान-इराण)

इराणच्या आजादी चौकात इ.स. १९७९ मध्ये इराणच्या शहाविरुद्ध हजारो माणसांनी जन-आंदोलन सुरू केले आणि अंती शहाची सत्ता संपुष्टात आली. त्यानंतर २०११ साली येथे परत लाखो लोक जमले आणि त्यांनी राष्ट्रपती महमूद अहमदीनेजाद यांच्या विरुद्ध निदर्शने केली. तूर्त राष्ट्रपती ही निदर्शने दडपून ठेवण्यात यशस्वी झाले आहेत. लोकांच्या मते राष्ट्रपती महमूद अहमदीनेजाद यांनी निवडणुकीमध्ये घॉटाळे करून ती जिंकली आहे.

तहरीर चौक (काहिरा-इजिप्त)

इजिप्तमधला काहिरा चौक हा मुळात इस्मालिया चौक या नावाने ओळखला जात असे. इजिप्तमधल्या इ.स. १९१९च्या क्रांतीनंतर लोक या चौकाला तहरीर चौक(म्हणजे मुक्तिचौक) असे म्हणू लागले. मात्र इ.स.१९५२ पर्यंत हे नाव अधिकृत झालेले नव्हते. राष्ट्रपती होस्नी मुबारक यांच्या विरोधात सन २०११ मध्ये जो उठाव झाला त्यावेळी निदर्शनांच्या केन्द्रस्थानी हा तहरीर चौक होता. २५ जानेवारी २०११ रोजी या चौकात पन्नास हजाराहून अधिक लोकांनी घेराव केला. पुढील पाच दिवसात ही संख्या एक लाखावर गेली. १४ ऑक्टोबर १९८१ पासून म्हणजे ३० वर्षांपासून राष्ट्रपतीच्या गादीवर असलेले होस्नी मुबारक यांना तहरीर चौकातून सुरू झालेल्या या सतत १८ दिवसांच्या निदर्शनांनंतर अखेरीस पदत्याग करावा लागला. होस्नी मुबारक यांच्या कारकीर्दीत भ्रष्टाचार आणि बेरोजगारी इतकी वाढली होती की लोकांना त्यांची कारकीर्द संपवावी लागली.

युनियन स्क्वेअर (न्यूयॉर्क-अमेरिका)

फोर्ट समरच्या पाडावानंतर अमेरिकेत नागरी युद्ध सुरू झाले. त्यानंत सुयोग्य सरकार बनवण्यासाठीचा विचार करण्याकरिता या युनियन चौकात २० एप्रिल १८६१ रोजी एक 'मास मीटिंग' झाली होती. त्या काळात या सभेला तब्बल एक लाख लोक हजर होते. अजूनही या चौकात निदर्शने आणि भाषणे होतात. ९/११ च्या विमान हल्ल्यांनंतर पुढे कित्येक आठवडे अमेरिकेचे नागरिक डोळ्यांत अश्रू आणि हातांत मेणबत्त्या घेऊन मृतात्म्यांना श्रद्धांजली देण्याकरिता न्यूयॉर्कमधल्या या युनियन चौकात येत होते.

व्हॅन्सेस्लास चौक (प्राग-झेकोस्लाव्हाकिया)

चेक गणराज्यातल्या प्राग शहरातील व्हॅन्सेस्लास चौक हा तिथे झालेल्या जनआंदोलनांसाठी प्रसिद्ध आहे. इथे झालेल्या आंदोलनांनी काही वेळा इतिहास बदलला आहे. जेव्हा पूर्व युरोपातील साम्यवादी राजसत्ता धडाधड कोसळत होत्या, तेव्हा या मैदानावर इ.स.१९८९ साली लाखो लोकांनी जमून देशावरच्या साम्यवादी राजवटीचा अंत घडवून आणला. ही राज्यक्रांती व्हेलव्हेट रिव्हॉल्युशन(मखमल क्रांती) या नावाने ओळखली जाते.

आजसुद्धा या मैदानावर अनेक मोठमोठी निदर्शने होतात.

डिसेंब्रिस्ट्स चौक (सेंट पीटसबर्ग-रशिया)

या मैदानाचे मूळ नाव सेंट पीटर्सबग प्लाझा. १९१७ मधील बोल्शेव्हिक क्रांतीनंतर याचे नाव बदलून डिसेंब्रिस्ट्स चौक झाले. त्या क्रांतीमध्ये रशियन राज्यकर्ता पहिला झार निकोलस याला विरोध करण्यासाठी आणि कारभारात सुधारणा मागण्यासाठी र्मैदानात जमून निदर्शने करणार्‍यांत अनेक लष्करी अधिकारी होते. डिसेंबर १८२५ च्या या बंडामध्ये जवळजवळ ३००० लोक सहभागी झाले होते. सरकारने पाच लोकांना फासावर चढवले, शेकडोंना सैबेरियातील तुरुंगांत डांबले, आणि हे बंड तात्पुरते थंड केले.

या चौकाचे नाव तिथे चालणार्‍या चळवळींनुसार अनेकदा बदलण्यात आले आहे.