विनायक कोंडदेव ओक

विनायक कोंडदेव ओक (जन्म : २५ फेब्रुवारी, इ.स. १८४०; मृत्यू : इ.स. १९१५) हे मराठीतील आद्य लघुकादंबरीकार होत. 'शिरस्तेदार' ही त्यांनी लिहिलेली मराठीतली पहिली लघुकादंबरी. ती इ.स. १८८१ मध्ये प्रकाशित झाली होती.

मुलांना बहुश्रुत बनवण्यासाठी, त्यांना वाचनाचा खरा आनंद देण्यासाठी त्यांनी वाचणे आवश्यक आहे असे शालेय शिक्षणाला जोड म्हणून पूरक वाचन काय देता येईल याचा ज्यांनी विचार केला, त्यात विनायक कोंडदेव ओक यांचा प्रामुख्याने उल्लेख केला पाहिजे. विशेष म्हणजे स्वत: ओकांचे शालेय शिक्षण इंग्रजी तिसरीपर्यंतच झाले होते. दरमहा आठ रुपये पगारावर प्राथमिक शाळेत शिक्षक म्हणून त्यांनी नोकरीला प्रारंभ केला आणि दरमहा १०० रुपये पगार असलेले शिक्षणाधिकारी म्हणून ते निवृत्त झाले.

लेखन

इ.द. १८६०च्या सुमारास ओकांनी आपल्या लेखनाला सुरुवात केली. तो काळ मराठीत विविध विषयांवर विपुल पुस्तके प्रसिद्ध होणारा काळ नव्हता. फारशी मराठी पुस्तकेच अस्तित्वात नसल्यामुळे ‘दक्षिणा प्राइज कमिटी’ मराठी ग्रंथलेखनाला उत्तेजन देण्यासाठी पारितोषिके देत होती. शाळेतील मुलांना पुरवणी वाचन म्हणून वाचण्यासाठी मेजर कँडीसारखी शिक्षण खात्याशी संबंधित माणसे स्वतःही छोटी-छोटी पुस्तके लिहीत होती. अशा काळात ज्यांनी मुलांसाठी लिहिणे हेच आपले जीवित कर्तव्य मानले अशा मराठी लेखकांत विनायक कोंडदेव ओक हे नाव अग्रभागी घ्यावे लागते.

विनायक कोंडदेव ओक यांनी लिहिलेली पुस्तके

• अमीर अब्दुल रहिमान
• गद्य रत्नावली
• ड्यूक ऑफ वेलिंग्टन
• मधुमक्षिका
• वॉरन हेस्टिंग्जची गो़्ष्ट
• शिरस्तेदार (लघुकादंबरी)