शरद जोशी (शेतकरी नेता)

शरद जोशी हे महाराष्ट्रातील एक प्रसिद्ध व्यक्तिमत्त्व आहे. ते शेतकऱ्यांचे पुढारी तर आहेतच, पण चांगले विचारवंत, लेखक, संघटक आणि वक्ते आहेत.

शरद जोशी यांचा जीवनपट

जन्म : ३ सप्टेंबर १९३५

जन्मस्थान : सातारा

वडील : अनंत नारायण जोशी

आई : इंदिरा अनंत जोशी

पत्नी : लीला (१९४३ - १९८२)

कन्या : सौ. श्रेया शहाणे (कॅनडा), डॉ. गौरी जोशी (न्यू जर्सी, अमेरिका)

शिक्षण

प्राथमिक : रजपूत विद्यालय, बेळगाव

माध्यमिक : रुंगठा हायस्कूल, नाशिक व पार्ले-टिळक विद्यालय, विलेपार्ले (मुंबई)

एस.एस.सी : १९५१

बी..कॉम : १९५५, सिड्नहॅम महाविद्यालय, मुंबई

एम.कॉम : १९५७, सिड्नहॅम महाविद्यालय, मुंबई

सुवर्णपदक : बॅंकिंग विषयासाठी सी. रॅंडी सुवर्णपदक

IPS : IPS (भारतीय टपाल सेवा) परीक्षा उत्तीर्ण, १९५८

खासदार : राज्यसभेचे सदस्य

व्यवसाय

• कॉमर्स कॉलेज, कोल्हापूर येथे अर्थशास्त्र व संख्याशास्त्र विषयाचे व्याख्याता, १९५७-१९५८
• भारतीय टपाल सेवा, Class I अधिकारी. १९५८-१९६८. पिनकोड यंत्रणेच्या पायाभरणीत प्रवर्तक सहभाग.
• Chief, Informatics Servise, International Bureau, UPU

(Universal Postal Union), Bern, Switzerland 1968-1977

• शेती व वर्तमानपत्रीय स्तंभलेखन १९७७ पासून आजतागायत संघटना कार्य. उद्दिष्ट : व्यक्तिस्वातंत्र्य शाबूत राखणे आणि समाजाच्या कारभारातील सरकारी हस्तक्षेप कमीतकमी करणे
• शेतकरी संघटनेची स्थापना (१९७९); ९ ऑगष्ट १९७९ रोजी चाकण येथे संघटनेच्या कार्यालयाचा शुभारंभ
• १९७९ पासून ’शेतमालास रास्त भाव’ या एककलमी कार्यक्रमासाठी कांदा, ऊस, तंबाखू, भात, कापूस, इत्यादी पिके पिकविणाऱ्याा व दूध उत्पादन करणाऱ्या शेतकऱ्यांच्या आंदोलनाचे नेत्वृत्व, त्यासाठी वारंवार उपोषणे, तुरुंगवास, मेळावे, प्रशिक्षण शिबिरे, अधिवेशने, वगैरे.
• देशभरातील शेतकऱ्यांच्या अ-राजकीय संघटनांच्या समन्वय समितीची स्थापना (३१ ऑक्टोंबर १९८२)
• महाराष्ट्रासह पंजाब, हरयाणा, उत्तर प्रदेश, मध्यप्रदेश, बिहार, गुजराथ, राजस्थान, कर्नाटक, केरळ, तामिळनाडू, आंध्रप्रदेश, इत्यादी राज्यांत शेतकरी आंदोलने; स्त्री प्रश्नांची मांडणी
• चांदवड (जि.नाशिक) येथे ९-१० नोव्हेंबर १९८६ रोजी अभूतपूर्व शेतकरी महिला अधिवेशन. अधिवेशनात सुमारे दोन लक्ष महिलांची उपस्थिती.
• स्त्रीशक्तीच्या जागरणात स्त्री-पुरूषमुक्ती
• शेतकरी महिला आघाडीची स्थापना
• महिलांच्या राजकीय सहभागाची योजना
• महिलांच्या संपत्ती अधिकाराची फ़ेरमांडणी
• ’लक्ष्मीमुक्त’ अभियानाद्वारे स्त्रियांच्या नावे शेती करण्याचे, शेतकरी पुरुषांना आवाहन (१९८९). प्रतिसादस्वरूप १९९१ पर्यंत लाखांवर स्त्रियांची नावे जमिनीच्या सातबारा उताऱ्यांवर नोंदविली गेली.
• दारूदुकानबंदी आंदोलन
• पंचायत राज्य बळकाव आंदोलन

संस्थात्मक कार्य (संथापक अध्यक्षपद)

• कृषि-योगक्षेम संशोधन न्यास
• चाकण शिक्षण मंडळ
• शिवार अ‍ॅग्रो प्रॉडक्टस लि.
• भामा कन्स्ट्रक्शन्स लि.

राजकीय कार्य

• स्वतंत्रतावादाचा पुरस्कार करण्यासाठी ’स्वतंत्र भारत पक्षा’ची स्थापना (१९९४)
• देशाची राजकीय,आर्थिक व सामाजिक यंत्रणा पूर्णपणे बदलून टाकण्याची आवश्यकता मांडणारा व त्यासाठी उपाययोजना सुचविणारा अनोखा, मतदारांना कोणतीही लालूच न दाखविणारा किंबहुना, मतदारांना त्यांच्या जबाबदारीची जाणीव करून देणारा निवडणूक जाहीरनामा
• स्वतंत्र भारत पक्षाचे खासदार (राज्यसभा) (जुलै २००४ ते जुलै २०१०)

विशेष पदनियुक्ती

• अध्यक्ष, स्थायी कृषि सल्लागार समिती, भारत सरकार (१९९० ते १९९१); कॅबिनेट दर्जा. "राष्ट्रीय कृषिनीती " चा मसुदा तयार केला
• राष्ट्रीय एकात्मता परिषदेचे सदस्य १९९० पासून
• स्वातंत्र्याच्या सुवर्णमहोत्सव आयोजन समितीचे सदस्य (१९९७)
• अध्यक्ष, कृषिविषयक कार्यबल, भारत सरकार (सप्टेंबर २००० ते जुलै २००१). - कॅबिनेट दर्जा. या काळात जागतिक व्यापार संघटनेच्या संदर्भात देशाची अर्थनीती, विशेषत: कृषिनीती कशी असावी याची शिफ़ारस करणारा अहवाल बनवला.
• २००४ ते १० या खासदारकीच्या काळात संसदेच्या १६ विविध समित्यांचे सदस्य

जागतिक स्तरावरील कार्य

• अमेरिकेतील सेंट लुई येथील जागतिक कृषिमंचाच्या (World Agriculture forum) सल्लागार मंडळाचे १९९९ पासून.सदस्यत्व
• अर्थव्यवस्था, शेतीमाल व्यापार इत्यादी विषयांवरील परिसंवाद परिषदांसाठी नियमित निमंत्रित.

लिखाण/संपादन

• शेतकरी संघटनेचे पहिले मुखपत्र साप्ताहिक ’वारकरी’ चे संपादक व प्रमुख लेखक
• ’शेतकरी संघटना : विचार आणि कार्यपद्धती’ या पुस्तकाची हिंदी, गुजराती,

कन्नड व तेलगू भाषांतरे,

• द टाइम्स ऑफ इंडिया, बिझिनेस इंडिया, संडे, द हिंदु बिझिनेस लाइन, लोकमत इत्यादी नियतकालिकांमध्ये, दैनिकांमध्ये स्तंभलेखन
• शेतकरी संघटनेच्या ’शेतकरी संघटक’ या पाक्षिक मुखपत्रासाठी २८ वर्ष व ’आठवड्याच्या ग्यानबा’ या साप्ताहिकासाठी २ वर्ष नियमित लेखन

संशोधन मार्गदर्शन

• तिसऱ्या जगातील आर्थिक दुरवस्थेचे अचूक निदान करून त्यावर उपचार सुचविणारा विचार म्हणून शरद जोशींचा विचार व त्याच्या मान्यतेसाठी त्यांनी सुरू केलेल्या शेतकरी चळवळीचा अभ्यास करण्यासाठी, अनेक विदेशी विद्यापीठांतील संशोधकांनी भारतात धाव घेतली. त्यांना शरद जोशींनी मार्गदर्शन केले.

ठळक नोंदी ’इंडिया-भारत’

• १९४७ साली देशाला स्वातंत्र्य मिळाल्यामंतर देशाच्या सरकारने शेतकऱ्यांच्या शोषणाची इंग्रज सरकारची वसाहतिक नीती चालूच ठेवली. त्यामुळे देशाच्या जनतेमध्ये आधी आर्थिक व अनुषंगाने सामाजिक, सांकृतिक व मानसिक व्दैत तयार झाले. हे व्दैत अधोरेखित करणाऱ्या ’इंडिया-भारत’ संकल्पनेचे उद्गाते
• विकसित देशांत शेती चालू राहण्यासाठी शेतकर्‍यांना भरघोस अनुदाने दिली जातात. भारतात मात्र शेतकऱ्यांना उणे अनुदान दिले जाते, हे सप्रमाण सिद्ध केले.

शरद जोशी यांची ग्रंथसंपदा (मराठी)

• शेतकरी संघटना : विचार आणि कार्यपद्धती
• प्रचलित अर्थव्यवस्थेवर नवा प्रकाश
• चांदवडची शिदोरी - स्त्रियांचा प्रश्न
• शेतकऱ्यांचा राजा शिवाजी आणि इतर लेख
• स्वातंत्र्य का नासले?
• खुल्या व्यवस्थेकडे - खुल्या मनाने
• अंगारमळा
• जग बदलणारी पुस्तके
• अन्वयार्थ - १,२
• माझ्या शेतकरी भावांनो आणि मायबहिणींनो
• बळीचे राज्य येणार आहे
• अर्थ तो सांगतो पुन्हा
• पोशिंद्याची लोकशाही
• भारतासाठी
• राष्ट्रीय कृषिनीती

इंग्रजी ग्रंथसंपदा

• Answering before God
• The Women's Question
• Bharat Eye view
• Bharat Speaks Out
• Down To Earth

हिंदी ग्रंथसंपदा

• समस्याएॉं भारत की
• स्वतंत्रता क्यों नाकाम हो गई?

पुरस्कार

• सातारा भूषण: रा.ना.गोडबोले चॅरिटेबल ट्रस्ट तर्फ़े ११ वा सातारा भूषण पुरस्कार २०१०
• महाराष्ट्र राज्य उत्कृष्ट वाङ्मय निर्मिती पुरस्कार २०१०: ’अंगारमळा’ या पुस्तकासाठी
• Agriculture Today या मासिकातर्फ़े दिला जाणारा पहिले Agriculture Leadership Award 2008
• चतुरंग प्रतिष्ठान, मुंबई ’तर्फे जीवनगौरव पुरस्कार २०११’