सतीश नाईक (चित्रकार)

चित्रकार सतीश नाईक (जन्म : ५ एप्रिल १९५५) यांनीे जे.जे स्कूल ऑफ आर्टमधून फाइन आर्ट्‌स व इंटीरियर डिझाइनचा अभ्यास पूर्ण केला व पदविका मिळवली.

सतीश नाईक यांची चित्रकारिता वैशिष्ट्यपूर्ण आहे. अमूर्त चित्रकला विचारपूर्वक अभ्यासत असताना स्वत:ची स्वतंत्र शैली त्यांनी विकसित केली. पॉल क्लीच्याच दृक् प्रभावातील भारतीय चित्रकार वासुदेव गायतोंडे यांच्या चित्रकलेने झपाटून गेल्यामुळे सतीश नाईक यांनीे २००७ साली गायतोंडे यांच्यावरील ‘चिन्ह’चा खास अंक प्रकाशित करून दृश्यकलेच्या अभ्यासकांसाठी खूप महत्त्वाचे काम करून ठेवले आहे.

पत्रकार सतीश नाईक

नोकरीमुळे महिन्याची आर्थिक विवंचना दूर होण्याच्या दृष्टीने सतीश नाईक यांनी पत्रकार होण्याचा मार्ग पत्करला. त्यांनी ‘लोकप्रभे’त उपसंपादक, प्रमुख उपसंपादक, ‘चित्ररंग’मध्ये उपसंपादक, ‘वेध’चा संपादक अशा विविध जबाबदार्‍या सांभाळल्या. त्यांनी कलाकीर्द नावाची कलाकारसूचीदेखील संपादित केली आहे. सतीशचे वृत्तपत्रांतील विविध विषयांवरील परखड लेखन अनेकदा वादळी ठरले.

चिन्ह नावाचे वार्षिक

‘लोकप्रभा’ साप्ताहिकाच्या संपादकीय विभागात दोन वर्षे काम केल्यानंत सतीश नाईक यांनी चित्रकार पत्‍नी नीता नाईक यांच्यासह कालविषयाला वाहिलेल्या ’चिन्ह’ नावाच्या वार्षिकाचा अंक काढायला सुरुवात केली. इ.स. १९८७ साली पहिला अंके प्रसिद्ध झाला.

’चिन्ह’मध्ये चित्रकार दत्तात्रय पाडेकर, सुहास बहुळकर, सुधीर पटवर्धन, पद्माकर कुलकर्णी, सतीश काळदाते, माणिक वालावलकर, नीलिमा कढे, शर्मिला फडके, सुधाकर यादव, वासुदेव कामत, मनिषा पाटील, दिलीप रानडे, महेंद्र दामले, शुभदा पटवर्धन, कमलेश देवरुखकर, शिरीष मिठबावकर, आशुतोष आपटे अशा अनेक कलावंत-लेखकांचे लेख प्रसिद्ध झाले.

मुलाखती व शब्दांकनाचा आकृतीबंध

’चिन्ह’चे सुरुवातीचे तीन अंक हे चित्रकारांच्या मुलाखतींनी गाजले. त्यांतली नीलिमा कढे व केशव कासार ह्यांनी घेतलेली, आणि २००३च्या ’चिन्ह’मध्ये आलेली चित्रकार माधव सातवळेकर यांची मुलाखत वाचकांना मनापासून भावली.

...आणि मी

’...आणि मी’ हे सतीश नाईक यांच्या लेखणीतून प्रसवलेले ’चिन्ह’मधील लोकप्रिय सदर. या सदराद्वारे सतीश नाईक यांनी प्रिया तेंडुलकर, चित्रकार बाबुराव सडवेलकर, ‘आवाज खिडकी’चे कर्ते व्यंगचित्रकार चंद्रशेखर पत्की यांचा वाचकांना नव्याने परिचय करून दिला.

चिन्हमधील अन्य गाजलेले लेख

• अशोक शहाणेंचा ‘महाराष्ट्राच्या कळा’ हा महाराष्ट्र राज्याच्या चित्रवारशाच्या अवस्थेवर झणझणीत विचाराचा प्रकाश टाकणारा लेख.
• काला‘बाजार’ हा सतीश नाईक यांचा लेख महाराष्ट्रातील कलाशिक्षणाचे न घाबरता केलेले डिसेक्शनच आहे. चित्रकला शिक्षणातील अनागोंदी कारभाराची इतक्या धीटपणे व सडेतोड पद्धतीने चिकित्सा करून त्यांनी मोठेच काम केले आहे.

सतीश नाईक यांचे झपाटलेपण

सतीश नाईक यांनी कलाशिक्षणानंतर पूर्णवेळ चित्रकार होण्याच्या उमेदीच्या काळातील पहिली जवळ जवळ वीस वर्षे ‘चिन्ह’ नियतकालिकाच्या उभारणीत घालवली. ‘चिन्ह’चा ध्यास, त्यातून उद्भवलेले आर्थिक, सामाजिक प्रश्न आणि काही व्यक्तींशी विसंवाद वगैरे संकटे व प्रश्न सोडवत त्यांनी इतकी वर्षे नेटाने ते काम चालवले आहे. असे काम झपाटलेपणानेच होऊ शकते. झपाटलेपण हे वेडेपणच असते. सडेतोड टीका, काही वेळेस अस्पष्ट, अव्यावहारिक वृत्ती ह्यामुळे नाईक ह्यांचे कौटुंबिक जीवन सतत नव्या प्रश्नांना सामोरे जात राहिले आहे. त्यामुळे सतीश नाईक हे एरवी कलाक्षेत्रातील लोकांना अडचणीचे वाटतात.

चिन्हचे विशेषांक

• भास्कर कुलकर्णी विशेषांक, चित्रकार नागेशकर विशेषांक, चित्रकार वासुदेव गायतोंडे विशेषांक हे चिन्हचे अंक विशेष संग्राह्य आहेत.
• ‘चिन्ह’चा ‘न्यूड’ या विषयावरील 'नग्नता - चित्रातली आणि मनातली' हा विशेषांक खास गाजला; त्या अंकामुळे सतीश काळाच्या एक पाऊल पुढे आहेत हे त्यांनी दाखवून दिले.

चित्रप्रदर्शने आणि कार्यशाळा

सतीश नाईक यांची एकट्याची चित्रप्रदर्शने मुंबईच्या जहांगीर आर्ट गॅलरीमध्ये दोनदा झाली – १९८७ साली व १९९७ साली - मात्र त्याने संयुक्तरीत्या अथवा गटागटांतून चित्रे अनेक वेळा व अनेक ठिकाणी प्रदर्शित केली व त्यामुळे त्याची चित्रे अनेक मान्यवर चित्रसंग्रहांमध्ये पोचली आहेत. त्याने माळशेज घाट, जव्हार, मुरुड जंजिरा, हरिहरेश्वर अशा ठिकाणी ललित कला अॅकॅडमी व आर्टिस्ट्स सेंटर यांच्या वतीने कला कार्यशाळा घेतल्या आहेत.

१४ ते २८ मार्च २००८ का काळात सतीश नाईक यांच्या चित्रकृतींचे प्रदर्शन दादर-मुंबई येथील ’वेह’ कलादालनात भरले होते.

प्रकाशने

• गायतोंडे -(चित्रकार वासुदेव गायतोंडे यांचे आयुष्य आणि त्यांची चित्रे यांविषयींचा संपादित लेखसंग्रह)
• कला कीर्द नावाची भारतातील चित्रकारांची डिरेक्टरी (इंग्रजी)
• चिन्ह चित्रसूत्र हे मराठी-इंग्रजी पुस्तक
• निवडक चिन्ह हे ६०० रुपये किंमतीचे मराठी पुस्तक

पुरस्कार

सतीश नाईक यांना लेखन व चित्रकारिता या दोन्ही क्षेत्रात प्रतिष्ठेचे पुरस्कार लाभले आहेत.