पितृसत्ता

पितृसत्ता या संज्ञेमधून पित्याची सत्ता असा अर्थ ध्वनित होतो. इंग्रजीतील 'patriarchy' ह्या शब्दासाठी पुरुषप्रधानता, पुरुष सत्ता, पितृसत्ता ह्या सारख्या शब्दांचा वापर केला जातो. 'कुटुंबामध्ये चालणारी पित्याची सत्ता' हा त्याचा शाब्दिक अर्थ आहे. पितृसत्ता ही केवळ 'सत्ता' नाही तर ती कुटुंबाची व्यवस्थात्मक बाब आहे. कुटुंबातील सर्व निर्णय कुटुंबातील सर्वात वडील पुरुषांनी घेणे असा त्याचा गर्भित अर्थ आहे. प्रत्यक्षात कोणत्याही कुटुंबात केवळ पितृसत्ता असत नाही, तर पित्याबरोबरच थोडे कमी असले तरी निर्णयप्रक्रियेत मातेला स्थान असते.

मात्र आधुनिक स्त्रीवादी विचारप्रक्रियेमधील महत्त्वाची संकल्पना म्हणून 'पितृसत्ता' विचारात घेतली जाते. स्त्रीवादी चळवळ, स्त्री अभ्यास, स्त्रीवादी राजकारण या सर्वाना पुढे नेण्यासाठी 'पितृसत्तेला विरोध' करणे हा एक कार्यक्रम असतो. 'लिंगभाव' या संकल्पनेबरोबरच 'पितृसत्ता' ह्या संकल्पनेचा वापर स्त्रियांना संरचनात्मक आणि व्यवस्थात्मक दुय्यमत्व देण्यासाठी केला जातो, असा स्त्रियांचा आक्षेप असतो..