विकिपीडिया:धूळपाटी/अनुवंशिकतेचा श्रवणशक्तीवर कसा परिणाम होतो?

अनुवंशिकता म्हणजे एखाद्या व्यक्तीच्या आई-वडिलांकडून मिळालेल्या गुणधर्मांचा संच, ज्याचा परिणाम विविध शारीरिक, मानसिक आणि जैविक वैशिष्ट्यांवर होतो. श्रवणशक्तीवर अनुवंशिकतेचा परिणामही मोठा असतो, कारण बरेचसे श्रवणविकार किंवा श्रवणशक्तीची कमीपणा अनुवांशिक घटकांमुळे होऊ शकतो.

अनुवंशिक श्रवणविकारांचे प्रकार

अनुवांशिक श्रवणविकार मुख्यत्वे दोन प्रकारांत विभागले जाऊ शकतात:

1. सिंड्रोमिक श्रवणविकार (Syndromic Hearing Loss): हा प्रकार ज्या वेळी श्रवणशक्तीची हानी अन्य शारीरिक किंवा जैविक विकारांशी संबंधित असते, तेव्हा सिंड्रोमिक श्रवणविकार मानला जातो. उदा., अशर सिंड्रोम (Usher Syndrome), ज्यामध्ये ऐकण्यासोबत दृष्टीही प्रभावित होते, तसेच वर्डेनबर्ग सिंड्रोम (Waardenburg Syndrome), ज्यामध्ये रंगद्रव्यांच्या असमानतेसह श्रवणशक्तीचा अभाव असतो.
2. नॉन-सिंड्रोमिक श्रवणविकार (Non-Syndromic Hearing Loss): या प्रकारात केवळ श्रवणशक्तीवरच परिणाम होतो आणि इतर कोणत्याही शारीरिक विकाराशी संबंध नसतो. नॉन-सिंड्रोमिक श्रवणशक्तीची हानी सामान्यतः एका जनुकामध्ये उत्पन्न झालेल्या बदलामुळे होते. Connexin 26 या प्रथिनाचा दोष नॉन-सिंड्रोमिक श्रवणशक्ती कमी होण्यासाठी सामान्यतः कारणीभूत असतो.

अनुवांशिक श्रवणशक्ती कमी होण्याचे प्रकार

अनुवंशिकतेमुळे होणाऱ्या श्रवणशक्तीच्या हानीचे प्रकार विविध असू शकतात:

1. प्रबळ गुणसूत्रीय श्रवणशक्ती कमी होणे (Dominant Inheritance): जर पालकांपैकी एका व्यक्तीकडे दोषपूर्ण जनुक असेल, तर त्यांच्या मुलांमध्ये देखील हा विकार होण्याची शक्यता असते. हे गुणधर्म प्रबळ असतात.
2. प्रतिक गुणसूत्रीय श्रवणशक्ती कमी होणे (Recessive Inheritance): या प्रकारात दोषपूर्ण जनुक दोन्ही पालकांकडून मिळायला हवे, ज्यामुळे श्रवणशक्ती कमी होण्याचा विकार होतो. अशा प्रकारचे विकार जास्त सामान्य आढळतात.
3. लिंगसापेक्ष अनुवंशिक श्रवणशक्ती कमी होणे (X-linked Inheritance): लिंग-क्रोमोसोमवर असलेल्या दोषामुळे होणारा श्रवणशक्ती कमी होण्याचा विकार, जो पुरुषांमध्ये अधिक आढळतो, कारण पुरुषांमध्ये केवळ एक X-क्रोमोसोम असतो.
4. माइटोकॉंड्रियल अनुवंशिक श्रवणशक्ती कमी होणे (Mitochondrial Inheritance): आईकडून मुलांकडे माइटोकॉंड्रिया रूपात जे दोष प्राप्त होतात, त्यांमुळे श्रवणशक्तीवर परिणाम होऊ शकतो.

अनुवंशिक श्रवणशक्ती परीक्षण

आधुनिक वैद्यकीय विज्ञानाच्या प्रगतीमुळे अनुवांशिक श्रवणशक्तीचे परीक्षण सहजपणे उपलब्ध झाले आहे. जनुक चाचणी (Genetic Testing) आणि श्रवण परीक्षणे (Hearing Tests) यांद्वारे श्रवणशक्तीची समस्या अचूकपणे ओळखता येते आणि योग्य ती उपाययोजना करता येते.

उपचार आणि व्यवस्थापन

अनुवंशिक श्रवणशक्ती कमी होण्याचे उपचार किंवा व्यवस्थापन हे त्या व्यक्तीच्या श्रवणविकाराच्या तीव्रतेवर अवलंबून असते. काही सामान्य उपाययोजना पुढीलप्रमाणे असू शकतात:

• श्रवण यंत्रे (Hearing Aids): कमी श्रवणशक्ती असलेल्या व्यक्तींना श्रवणयंत्रांचा वापर लाभदायक ठरतो.
• कॉक्लिअर इम्प्लांट्स (Cochlear Implants): गंभीर श्रवणशक्ती कमी होणाऱ्यांसाठी ही शस्त्रक्रिया लाभदायक असते.
• जनुक उपचार (Gene Therapy): भविष्यातील संशोधनाद्वारे जनुक उपचाराने अनुवंशिक श्रवणशक्ती विकारांवर अधिक चांगले उपाय मिळू शकतात.