महाराष्ट्रातील अभयारण्ये आणि राष्ट्रीय उद्याने
महाराष्ट्र राज्यात ६ राष्ट्रीय उद्याने, ५२ अभयारण्ये, 6 संवर्धन राखीव क्षेत्र अशी एकूण ५८ वन्यजीव संरक्षित क्षेत्रे आहेत. त्याचे एकूण क्षेत्रफळ १००५४.१३ किमी२ म्हणजे राज्याच्या एकूण क्षेत्रफळाच्या ३.२६ टक्के इतके आहे.
राज्यातील १९ संरक्षित क्षेत्रांचा समावेश करून (६ राष्ट्रीय उद्याने आणि १४ अभयारण्ये) ताडोबा अंधारी व्याघ्र प्रकल्प, नागपूरचा पेंच व्याघ्र प्रकल्प, अमरावतीचा मेळघाट व्याघ्र प्रकल्प, कोल्हापूरचा सह्याद्री व्याघ्र प्रकल्प, नवेगाव-नागझिराचा व्याघ्र प्रकल्प आणि बोरचा व्याघ्र प्रकल्प असे सहा व्याघ्र राखीव क्षेत्र तयार करण्यात आले आहेत. यापैकी बोर व्याघ्र प्रकल्पाची कार्यवाही सध्या सुरू आहे.
राष्ट्रीय उद्याने
[संपादन]| अ.क्र. | राष्ट्रीय उद्याने | जिल्हा | प्राणी/पक्षी | क्षेत्र (किमी२) | स्थापना |
|---|---|---|---|---|---|
| १. | ताडोबा राष्ट्रीय उद्यान (महाराष्ट्रतील पहिले उद्यान) | चंद्रपूर | वाघ | ११६.५५ | १९५५ |
| २. | नावेगाव बांध राष्ट्रीय उद्यान | गोंदिया | वाघ | १३३.८८ | १९७२ |
| ३. | पंडित जवाहरलाल नेहरू राष्ट्रीय उद्यान (पेंच)
(लहान ) |
नागपूर | वाघ | २७५ | १९८३ |
| ४. | संजय गांधी राष्ट्रीय उद्यान | मुंबई उपनगर (बोरीवली) | वाघ | १०४ | १९६९ |
| ५. | गुगामल राष्ट्रीय उद्यान
(सर्वात मोठे) |
अमरावती | वाघ | १६७३ | १९७४ |
| ६. | चांदोली राष्ट्रीय उद्यान | सांगली सातारा कोल्हापूर रत्‍नागिरी | वाघ | ३१७.६७ | २००४ |
अभयारण्ये
[संपादन]| अ.क्र. | अभयारण्ये | जिल्हा | प्राणी/पक्षी | क्षेत्र (किमी२) | स्थापना |
|---|---|---|---|---|---|
| १. | अंबाबरवा अभयारण्य | बुलढाणा | १२७.११० | ||
| २. | अंधारी अभयारण्य | चंद्रपूर | ५०९.२७० | ||
| ३. | अनेर डॅम अभयारण्य | धुळे | ८२.९४० | ||
| ४. | भामरागड अभयारण्य | गडचिरोली | १०४.३८० | ||
| ५. | भीमाशंकर अभयारण्य | पुणे-ठाणे | १३०.७८० | ||
| ६. | बोर अभयारण्य | वर्धा-नागपूर | ६१.१०० | ||
| ७. | चपराळा अभयारण्य | गडचिरोली | १३४.७८० | ||
| ८. | देऊळगाव-रेहेकूरी अभयारण्य | अहमदनगर | २.१७० | ||
| ९. | ज्ञानगंगा अभयारण्य | बुलढाणा | २०५.२१० | ||
| १०. | नान्नज माळढोक पक्षी अभयारण्य (पुनर्रचित) | सोलापूर-अहमदनगर | १२२९.२४ | ||
| ११. | गौताळा औत्रमघाट अभयारण्य | छत्रपती संभाजीनगर-जळगाव | २६०.६१० | ||
| १२. | गुगामल राष्ट्रीय उद्यान | अमरावती | ३६१.२८० | ||
| १३. | जायकवाडी पक्षी अभयारण्य | छत्रपती संभाजीनगर-अहमदनगर | ३४१.०५० | ||
| १४. | कळसूबाई-हरिश्चंद्रगड अभयारण्य | अहमदनगर | ३६१.७१० | ||
| १५. | कारंजा-सोहळ काळवीट अभयारण्य | वाशिम | १८.३२१ | ||
| १६. | कर्नाळा फोर्ट पक्षी अभयारण्य | रायगड | १२.१५५ | ||
| १७. | काटेपूर्णा अभयारण्य | अकोला | ७३.६९० | ||
| १८. | कोयना अभयारण्य | सातारा | ४२३.५५० | ||
| १९. | लोणार अभयारण्य | बुलढाणा | ३.८३१ | ||
| २०. | मालवण सागरी अभयारण्य | सिंधुदुर्ग | २९.१२२ | ||
| २१. | मयुरेश्वर सुपे अभयारण्य | पुणे | ५.१४५ | ||
| २२. | मेळघाट अभयारण्य | अमरावती | ७८८.७५० | ||
| २३. | नायगाव मयूर अभयारण्य | बीड | २९.९०१ | ||
| २४. | नांदूर मध्यमेश्वर अभयारण्य | नाशिक | १००.१२० | ||
| २५. | नरनाळा अभयारण्य | अकोला | १२.३५० | ||
| २६. | नागझिरा अभयारण्य | भंडारा-गोंदिया | १५२.८१० | ||
| २७. | पैनगंगा अभयारण्य | यवतमाळ-नांदेड | ४२४.८९० | ||
| २८. | फणसाड अभयारण्य | रायगड | ६९.७९० | ||
| २९. | दाजीपूर - राधानगरी अभयारण्य | कोल्हापूर | गवा | ३५१.१६० | |
| ३०. | सागरेश्वर अभयारण्य | सांगली | १०.८७७ | ||
| ३१. | तानसा अभयारण्य | ठाणे | ३०४.८१० | ||
| ३२. | टिपेश्वर अभयारण्य | यवतमाळ | १४८.६३२ | ||
| ३३. | तुंगारेश्वर अभयारण्य | पालघर | ८५.७०० | ||
| ३४. | वान अभयारण्य | अमरावती | २११.००६ | ||
| ३५. | पाल - यावल अभयारण्य | जळगाव | १७७.५२० | ||
| ३६. | येडशी रामलिंगघाट अभयारण्य | धाराशिव | २२.३७४ | ||
| ३७. | मानसिंगदेव अभयारण्य | नागपूर | १८२.५८० | ||
| ३८. | नागझिरा अभयारण्य | गोंदिया | १५१.३३५ | ||
| ३९. | नवेगाव अभयारण्य | गोंदिया | १२२.७५६ | ||
| ४०. | बोर अभयारण्य | नागपूर | ६०.६९ | ||
| ४१. | नवीन माळढोक पक्षी अभयारण्य | धाराशिव | ०१.९८ | ||
| ४२. | भोरगड संवर्धन राखीव क्षेत्र | नाशिक | ३.४९३ | ||
| ४३. | उमरेड कऱ्हांडला अभयारण्य | नागपूर-भंडारा | १८९.२९ | ||
| ४४. | कोलामार्का संवर्धन राखीव | गडचिरोली | १८०.७२ | ||
| ४५. | ताम्हिनी अभयारण्य | पुणे-रायगड | ४९.६२ | ||
| ४६. | कोका अभयारण्य | भंडारा | ९७.६२४ | ||
| ४७. | मुक्ताई भवानी अभयारण्य | जळगाव | १२२.७४ | ||
| ४८. | न्यू बोर विस्तारित अभयारण्य | वर्धा | १६.३१ | ||
| ४९. | मामडापूर संवर्धन राखीव | नाशिक | ५४.४६ | ||
| ५०. | प्राणहिता अभयारण्य | गडचिरोली | ४२०.०६ | ||
| ५१. | सुधागड अभयारण्य | रायगड-पुणे | ७७.१२८ | ||
| ५२. | ईसापूर अभयारण्य | यवतमाळ-हिंगोली | ३७.८०३ |