बम्लेश्वरी देवी मंदिर

बम्लेश्वरी देवी मंदिर

नाव:	बम्लेश्वरी देवी मंदिर



देवता:	बम्लेश्वरी देवी

स्थान:	डोंगरगढ़, जिल्जा - राजनांदगाव





निर्देशांक:	21°10′48″N 80°45′04″E / 21.180°N 80.751°E / 21.180; 80.751

बम्लेश्वरी देवी मंदिर (Bamleshwari Temple) या बम्बलेश्वरी देवी मंदिर (Bambleshwari Temple) हे भारताच्या छत्तीसगड राज्यातील राजनांदगाव जिल्ह्यातील डोंगरगढ शहरात ४९० मीटर (१,६१० फूट) ) वर स्थित हिंदू मंदिर आहे. या मंदिराला "मोठे बम्लेश्वरी मंदिर" असेही म्हणले जाते. पर्वतावरील मुख्य मंदिराच्या खाली अर्धा किलोमीटर अंतरावर एक वेगळे मंदिर आहे. या मंदिराला भाविक "मोठे बमलेश्वरी मंदिर" म्हणतात. क्वार महिन्यातील नवरात्री आणि चैत्र महिन्यातील नवरात्रीला येथे मोठी गर्दी जमते. नवरात्रीला येथे 'ज्योतिकलश' स्थापित केले जातात. ^[१]

वर्णन

डोंगरगड हे हिरवेगार डोंगर, लहान-मोठे तलाव आणि पश्चिमेला पाणियाजोब जलाशय, उत्तरेला धारा जलाशय आणि दक्षिणेला मडियान जलाशय यांनी वेढलेले नैसर्गिक सौंदर्याने भरलेले ठिकाण आहे. कामाख्या शहर आणि डुंगराज्य शहर या प्राचीन नावांनी ओळखल्या जाणाऱ्या डोंगरगडमध्ये उपलब्ध अवशेष आणि खांबांच्या रचना शैलीच्या आधारे, संशोधकांना ते कलचुरी काळातील आणि १२व्या-१३व्या शतकातील असल्याचे आढळले आहे. परंतु या प्रदेशातील शिल्पकलेवर देवकालाचा प्रभाव मूर्तींचे दागिने, अनेक वस्त्रे, दागिने, जाड ओठ आणि डोक्यावरील लांब केस अशा इतर साहित्याच्या सूक्ष्म परीक्षणावर दिसून आले आहे. यावरून असा अंदाज लावता येतो की १६ व्या शतकापर्यंत डुंगराज्य हे नगर देव राजांच्या अधिपत्याखाली होते. देव राजा पुरेसा समर्थ होता. त्यामुळे राज्यात शांतता व सुव्यवस्था प्रस्थापित झाली. येथील प्रजाही संपन्न होती. त्यामुळे शिल्पकला आणि गृहनिर्माण कलेसाठी योग्य वातावरण होते. लोकांच्या मते, आता 2200 वर्षांपूर्वी कामाख्या शहराचे प्राचीन नाव डोंगरगड राजा वीरसेन याने राज्य केले होते, जो निपुत्रिक होता. पुत्रप्राप्तीसाठी त्यांनी महिषामती पुरी येथे स्थित भगवान शिव आणि देवी दुर्गा यांची पूजा केली. त्यामुळे एका वर्षानंतर राणीला पुत्ररत्न प्राप्त झाले. नामकरणात ज्योतिषांनी मुलाचे नाव मदनसेन ठेवले. भगवान शिव आणि माता दुर्गा यांच्या कृपेने राजा वीरसेनला रत्न नावाचा पुत्र प्राप्त झाला. या भक्तीने प्रेरित होऊन कामाख्या नगरीत बमलेश्वरी मातेचे मंदिर बांधले गेले. आई बमलेश्वरी जगदंबा म्हणून ओळखली गेली जिच्यामध्ये भगवान शिवाची शक्ती म्हणजेच महेश्वर वास करते. राजा मदनसेन हे लोकसेवक राज्यकर्ते होते. त्याचा मुलगा कामसेन हा राजा होता ज्याच्या नावावरून कामाख्या शहराचे नाव कामवती पुरी पडले. कामकंदला आणि माधवनालची प्रेमकथाही डोंगरगडच्या प्रसिद्धीचा एक महत्त्वाचा भाग आहे. कामकंडला ही राजा कामसेनच्या दरबारात नर्तकी होती. तोच माधवनाल निपुण संगीतकार असायचा.

एकदा राजाच्या दरबारात कामकंडलाचे नृत्य आयोजित करण्यात आले होते, परंतु लय आणि स्वर बिघडल्यामुळे माधवनालला कामकंडलाच्या पायाची एक पायल नग्न नसणे आणि मृदंग वाजवणाऱ्या वादकाचा अंगठा बनावट म्हणजेच मेण असा दोष आढळला. हे पाहून राजा कामसेन खूप प्रभावित झाला आणि त्याने आपले मोती त्याच्या हाती दिले आणि माधवनालच्या सन्मानार्थ नाचण्यास सांगितले. कामकंदलाच्या नृत्याने प्रभावित झालेल्या माधवनालने कामकंदला राजा कामसेनने दिलेला मोत्याचा हार सादर केला. यामुळे राजा संतापला. त्याने माधवनालला राज्यातून हाकलून दिले पण माधवनाल राज्याबाहेर न जाता डोंगरगडच्या डोंगरावरील एका गुहेत लपला. योगायोगाने कामकंदला आणि माधवनाल यांच्यात प्रेम उफाळून आले होते. कमलंदला तिची मैत्रिण माधवी सोबत गुपचूप माधवनाला भेटायला जायची. दुसरीकडे, राजा कामसेनचा मुलगा मदनदित्य, त्याच्या वडिलांच्या स्वभावाच्या विरुद्ध, नास्तिक आणि निरीश्वरवादी होता. त्याला मनातून कामकंदला हवे होते आणि तिला मिळवायचे होते. मदनदित्याच्या भीतीने कामकंदलाने त्याच्यावर प्रेम असल्याचे नाटक सुरू केले. एके दिवशी माधवनाल रात्री कामकंदलाला भेटण्यासाठी घरी असताना मदनदित्य आपल्या सैनिकांसह कामकंदलाला भेटायला गेले. ते पाहून माधवनाल मागच्या वाटेने गुहेकडे निघाले. घरातून आवाज येत असल्याबद्दल विचारले असता कामकंदला भिंतीशी एकांतात बोलत असल्याचे सांगितले. यावर मदनदित्यचे समाधान झाले नाही आणि तो आपल्या सैनिकांना घरावर लक्ष ठेवण्यास सांगून राजवाड्याकडे गेला. एका रात्री टेकड्यांवरून वीणाचा आवाज ऐकून आणि कामकंडला टेकडीकडे जाताना पाहून मदनदित्य वाटेत बसून तिची वाट पाहू लागला, पण कामकंडला दुसऱ्या मार्गाने आपल्या घरी परतला. मदनदित्यने कामकंदला संशयास्पद वाटल्याने त्याच्या घरी नजरकैदेत ठेवले. यावर कामकंदला आणि माधवनाल यांनी माधवीमार्फत पत्रव्यवहार सुरू केला पण मदनदित्यने एके दिवशी माधवीला पत्र घेऊन जाताना पकडले. भीती आणि पैशाच्या मोहामुळे माधवीने संपूर्ण सत्य बाहेर काढले. मदनदित्यने कामकंदलाला राजद्रोहाच्या आरोपाखाली कैद केले आणि माधवनालला पकडण्यासाठी सैनिक पाठवले. सैनिक येत असल्याचे पाहून माधवनाल डोंगरावरून पळत सुटला आणि उज्जैनला पोहोचला. त्यावेळी उज्जैनवर राजा विक्रमादित्यचे राज्य होते जो एक अतिशय प्रतापी आणि दयाळू राजा होता. माधवनालची करुणामय कथा ऐकून, माधवनालला मदत करण्याचा विचार करून त्याच्या सैन्याने कामाख्या शहरावर हल्ला केला. अनेक दिवसांच्या घनघोर युद्धानंतर विक्रमादित्य विजयी झाला आणि मदनदित्य माधवनालने मारला. प्रखर युद्धामुळे कामाख्याचे वैभवशाली शहर पूर्णपणे नष्ट झाले. आजूबाजूला फक्त बाकीचे डोंगर उरले आणि अशा प्रकारे डुंगराज्याची पार्श्वभूमी तयार झाली. युद्धानंतर, विक्रमादित्याच्या कामकंडला आणि माधवनालच्या प्रेमाची परीक्षा घेण्यासाठी, जेव्हा माधवनालने युद्धात वीरगती प्राप्त केली होती अशी खोटी माहिती पसरविली गेली तेव्हा कामकंडलाने तलावात उडी मारून आत्महत्या केली. तो तलाव आजही कामकंदला या नावाने प्रसिद्ध आहे. दुसरीकडे कामकंडलाच्या आत्मत्यागामुळे माधवनालनेही आपला प्राण त्याग केला. राजा विक्रमादित्यने माँ बमलेश्वरी देवीची (बागुलामुखी) पूजा केली आणि शेवटी आत्महत्या करण्यास तयार झाला. तेव्हा देवीने प्रकट होऊन तिच्या भक्ताला आत्महत्या करण्यापासून रोखले. त्यानंतर विक्रमादित्याने माधवनाल कामकंडलाच्या जीवासह वरदान मागितले की मां बागुलमुखी तिच्या जागृत स्वरूपात टेकडीवर स्थापन व्हावी. तेव्हापासून माँ बागुलमुखी अपभ्रंश बमलाई देवीची महाकालीच्या रूपात डोंगरगडमध्ये स्थापना झाली आहे. 1964 मध्ये, खैरागड संस्थानाचे माजी राजे श्री. राजा बहादूर, वीरेंद्र बहादूर सिंह यांनी मंदिराचे व्यवस्थापन माँ बमलेश्वरी ट्रस्ट कमिटीकडे सोपवले. छत्तीसगडचा संपूर्ण समुदाय डोंगरगडच्या डोंगरावर वसलेल्या मां बमलेश्वरीच्या मंदिराला तीर्थक्षेत्र मानतो. टेकडीवर असलेल्या मंदिरापर्यंत जाण्यासाठी पायऱ्यांशिवाय रोपवेचीही सोय आहे. याठिकाणी प्रवाशांच्या सोयीसाठी पिण्याच्या पाण्याची व्यवस्था, विद्युत रोषणाई, विश्रामगृहे, उपाहारगृहे आणि डोंगरमाथ्यावर धार्मिक साहित्य खरेदी करण्याची सोय उपलब्ध आहे. डोंगरगड रायपूरपासून १०० किमी अंतरावर आहे. तसेच मुंबई-हावडा रेल्वे अंतर्गत येते. हा छत्तीसगडचा अनमोल वारसा आहे.