फेडरल रिझर्व सिस्टम

फेडरल रिझर्व सिस्टिम
	फेडरल रिझर्व सिस्टिम
फेडरल रिझर्व बँकेचा लोगो	मुख्यालय
मुख्यालय	वॉशिंग्टन डी.सी.
स्थापना	इ.स. १९१३
गव्हर्नर	जेरोम पॉवेल
देश	अमेरिका
चलन	अमेरिकन डॉलर
ISO 4217 Code	USD
संकेतस्थळ	- ;

फेडरल रिझर्व सिस्टम ही अमेरिकेची मध्यवर्ती पतपेढी आहे. फेडरल रिझर्व बँकेचे कार्यालय वॉशिंग्टन डी.सी. येथे आहे. फेडरल रिझर्व बँक ही देशपातळीवर पतपुरवठ्याद्वारे आर्थिक बाजारांचे कामकाज सुरळीत ठेवण्याचे काम करते. ही संस्था खाजगी मालकीची आहे.

फेडरल रिझर्व्ह सिस्टम (याला फेडरल रिझर्व्ह किंवा फक्त फेड म्हणून देखील ओळखले जाते) ही युनायटेड स्टेट्स ऑफ अमेरिकाची केंद्रीय बँकिंग प्रणाली आहे. २३ डिसेंबर १९१३ रोजी, फेडरल रिझर्व्ह कायदा लागू करून, आर्थिक संकटांच्या मालिकेनंतर (विशेषतः १९०७ची दहशत) आर्थिक संकटे दूर करण्यासाठी चलन प्रणालीवर केंद्रीय नियंत्रणाची इच्छा निर्माण झाल्यानंतर त्याची निर्मिती करण्यात आली. गेल्या काही वर्षांमध्ये, १९३० च्या दशकातील महामंदी आणि २००० च्या दशकात मोठी मंदी यासारख्या घटनांमुळे फेडरल रिझर्व्ह सिस्टमच्या भूमिका आणि जबाबदाऱ्यांचा विस्तार झाला आहे.

यू.एस. काँग्रेसने फेडरल रिझर्व्ह कायद्यामध्ये चलनविषयक धोरणासाठी तीन प्रमुख उद्दिष्टे स्थापित केली: रोजगार वाढवणे, किमती स्थिर करणे आणि दीर्घकालीन व्याजदर नियंत्रित करणे. पहिल्या दोन उद्दिष्टांना कधीकधी फेडरल रिझर्व्हचा दुहेरी आदेश म्हणून संबोधले जाते. त्याची कर्तव्ये गेल्या काही वर्षांमध्ये विस्तारली आहेत आणि सध्या बँकांचे पर्यवेक्षण आणि नियमन करणे, वित्तीय प्रणालीची स्थिरता राखणे आणि ठेवी संस्था, यू.एस. सरकार आणि परदेशी अधिकृत संस्थांना वित्तीय सेवा प्रदान करणे यांचा समावेश होतो. फेड अर्थव्यवस्थेत संशोधन देखील करते आणि बेज बुक आणि FRED डेटाबेस सारखी असंख्य प्रकाशने प्रदान करते.

फेडरल रिझर्व्ह सिस्टम अनेक स्तरांनी बनलेली आहे. हे अध्यक्ष-नियुक्त मंडळ किंवा फेडरल रिझर्व्ह बोर्ड (FRB) द्वारे शासित आहे. देशभरातील शहरांमध्ये असलेल्या बारा प्रादेशिक फेडरल रिझर्व्ह बँका खाजगी मालकीच्या व्यावसायिक बँकांचे नियमन आणि देखरेख करतात. राष्ट्रीय चार्टर्ड व्यावसायिक बँकांना स्टॉक ठेवणे आवश्यक आहे आणि ते त्यांच्या प्रदेशातील फेडरल रिझर्व्ह बँकेचे काही बोर्ड सदस्य निवडू शकतात.

फेडरल ओपन मार्केट कमिटी (FOMC) चलनविषयक धोरण ठरवते. त्यात गव्हर्नर मंडळाचे सर्व सात सदस्य आणि बारा प्रादेशिक फेडरल रिझर्व्ह बँकेचे अध्यक्ष असतात, जरी एका वेळी फक्त पाच बँक अध्यक्ष मतदान करतात--न्यू यॉर्क फेडचे अध्यक्ष आणि इतर चार जे एक वर्षाच्या मतदानाच्या अटींमधून फिरतात. विविध सल्लागार परिषदा देखील आहेत. मध्यवर्ती बँकांमध्ये त्याची रचना अद्वितीय आहे, आणि युनायटेड स्टेट्स डिपार्टमेंट ऑफ ट्रेझरी, मध्यवर्ती बँकेच्या बाहेर असलेली संस्था, वापरलेले चलन मुद्रित करते यात देखील असामान्य आहे.

फेडरल सरकार बोर्डाच्या सात गव्हर्नरचे पगार ठरवते, आणि सदस्य बँकांच्या भांडवली गुंतवणुकीवर लाभांश दिल्यानंतर आणि खाते अधिशेष राखून ठेवल्यानंतर ते सर्व प्रणालीचे वार्षिक नफा प्राप्त करते. २०१५ मध्ये, फेडरल रिझर्व्हने $१००.२ बिलियनचे निव्वळ उत्पन्न मिळवले आणि $९७.७ अब्ज यूएस ट्रेझरीमध्ये हस्तांतरित केले आणि २०२०ची कमाई अंदाजे $८८.६ अब्ज अमेरिकन ट्रेझरीमध्ये $८६.९ अब्ज रेमिटन्ससह होती. यूएस सरकारचे एक साधन असले तरी, फेडरल रिझर्व्ह सिस्टम स्वतःला "स्वतंत्र मध्यवर्ती बँक मानते कारण तिचे चलनविषयक धोरण निर्णय राष्ट्रपती किंवा सरकारच्या कार्यकारी किंवा विधायी शाखांमधील इतर कोणीही मंजूर केले पाहिजेत असे नाही. काँग्रेसने विनियोजन केलेला निधी, आणि गव्हर्नर मंडळाच्या सदस्यांच्या अटी अनेक अध्यक्षीय आणि काँग्रेसच्या अटींमध्ये असतात.

उद्देश[संपादन]

फेडरल रिझर्व्ह सिस्टम तयार करण्यासाठी प्राथमिक घोषित प्रेरणा बँकिंग घाबरणे दूर करणे हे होते. इतर उद्दिष्टे फेडरल रिझर्व्ह कायद्यामध्ये नमूद करण्यात आली आहेत, जसे की "लवचिक चलन सादर करणे, व्यावसायिक कागदावर पुन्हा सूट देणे, युनायटेड स्टेट्समधील बँकिंगचे अधिक प्रभावी पर्यवेक्षण स्थापित करणे आणि इतर हेतूंसाठी". फेडरल रिझर्व्ह सिस्टमची स्थापना होण्यापूर्वी, युनायटेड स्टेट्सवर अनेक आर्थिक संकटे आली. १९०७ मधील विशेषतः गंभीर संकटामुळे काँग्रेसने १९१३ मध्ये फेडरल रिझर्व्ह कायदा लागू करण्यास प्रवृत्त केले. आज फेडरल रिझर्व्ह सिस्टीममध्ये आर्थिक प्रणाली स्थिर करण्याव्यतिरिक्त जबाबदाऱ्या आहेत.

फेडरल रिझर्व्ह सिस्टमच्या सध्याच्या कार्यांमध्ये हे समाविष्ट आहे:

बँकिंग पॅनिकच्या समस्येचे निराकरण करण्यासाठी
युनायटेड स्टेट्ससाठी मध्यवर्ती बँक म्हणून काम करणे
बँकांचे खाजगी हित आणि सरकारची केंद्रीकृत जबाबदारी यांच्यात समतोल साधणे
बँकिंग संस्थांचे पर्यवेक्षण आणि नियमन करणे
ग्राहकांच्या पत हक्कांचे संरक्षण करण्यासाठी
ची कधी-कधी विरोधाभासी उद्दिष्टे साध्य करण्यासाठी चलनविषयक धोरणाद्वारे देशाचा पैसा पुरवठा व्यवस्थापित करणे
जास्तीत जास्त रोजगार
महागाई किंवा चलनवाढ रोखण्यासह स्थिर किमती
मध्यम दीर्घकालीन व्याज दर
वित्तीय व्यवस्थेची स्थिरता राखण्यासाठी आणि वित्तीय बाजारांमध्ये प्रणालीगत जोखीम समाविष्ट करण्यासाठी
डिपॉझिटरी संस्था, यू.एस. सरकार आणि परदेशी अधिकृत संस्थांना आर्थिक सेवा प्रदान करण्यासाठी, ज्यात राष्ट्राच्या पेमेंट सिस्टमच्या संचालनामध्ये प्रमुख भूमिका आहे.
प्रदेशांमध्ये देयकांची देवाणघेवाण सुलभ करण्यासाठी
स्थानिक तरलतेच्या गरजांना प्रतिसाद देण्यासाठी
जागतिक अर्थव्यवस्थेत अमेरिकेचे स्थान मजबूत करण्यासाठी

बाह्य दुवे[संपादन]

फेडरल रिझर्व सिस्टम अधिकृत संकेतस्थळ.