पंचशील
पंचशील ही बौद्ध धम्मातील एक आचरण नियमावळी आहे. सामान्यत: पाच तत्त्वांना पंचशील म्हणून संबोधले जाते. पंचशील ही पाच नियमे आहेत, पाच गुण आहेत. बुद्धांनी सामान्य माणसाकरिता आपल्या शरीरावर नियत्रंण ठेवण्यासाठी व शाब्दिक कृती नियंत्रित करण्यासाठी, त्यापासून परावृत्त होण्यासाठी हे पाच गुण सांगितले आहेत. खालील पाच शीलांची शिकवण तथागत बुद्धांनी आपल्या शिष्यांना दिली होती. सामान्यत: जगातील सर्व बौद्ध ही पाच शीले पाळतात.
पंचशीलाचा पाली व मराठीतील भाषांतर पुढीलप्रमाणे.
१) पाणातिपाता वेरमणी सिक्खापदं समादियामी
अर्थ: मी जीवहिंसेपासून अलिप्त राहण्याची प्रतिज्ञा करत आहे.
२) अदिन्नदाना वेरमणी सिक्खापदं समादियामी
अर्थ : मी चोरी करण्यापासून अलिप्त राहण्याची प्रतिज्ञा करत आहे.
३) कामेसुमिच्छाचारा वेरमणी सिक्खापदं समादियामी'
अर्थ : मी व्याभिचारापासून अलिप्त राहण्याची प्रतिज्ञा करत आहे.
४) मुसावादा वेरमणी सिक्खापदं समादियामी
अर्थ : मी खोटे बोलण्यापासून अलिप्त राहण्याची प्रतिज्ञा करत आहे.
५) सुरा-मेरय-मज्ज पमादठ्ठाना वेरमणी सिक्खापदं समादियामी
अर्थ : मी मद्य, त्याचप्रमाणे मोहात पडणाऱ्या इत्तर मादक वस्तूच्या सेवनापासून अलिप्त राहण्याची प्रतिज्ञा करत आहे.
वरील पाच ही गुण महत्त्वाचे आहे. व्यक्तीने मन व शरीरावर संयम ठेवून ही पाचही शीले आत्मसात केली तर ती व्यक्ती शीलवंत बनते.
शीलग्रहन प्राप्तीसाठी पायऱ्या
[संपादन]शीलग्रहणाच्या दोन पद्धती आहेत. ज्याठिकाणी भिक्खू नाही, तेथे पाच शीलांचा उच्चार व्यक्तीनेच (बौद्ध उपासक) करावयाचा असतो. दुसरी पद्धत अशी की, व्यक्तीने/उपासकाने भिक्खूसमोर नम्रपणे बसावे व हात जोडून भिक्खुना शीले देण्यासाठी विनंती करावी.
- ओकास वन्दामि भन्ते ।
- ओकास द्वारत्तयेन कतं संब्ब अपराधं खमतूमे भन्ते
- ओकास अहं भन्ते तिसणेन सह पंचशील धम्म याचामि ।
- अनुग्गहं कत्वा शीलं देयमे भन्ते ।।
- दुतियम्पि ओकास अहं भन्ते, तिसरणेनसह पंचशील धम्मं याचामि ।
- अनुग्गहं कत्वा शीलं देयमे भन्ते ।
- ततियाम्पि ओकास अहं भन्ते, तिसरणेनसह पंचशील धम्मं याचामि
- अनुग्गहं कत्वा शीलं देयमे भन्ते ।।
नंतर भंते खालील ओळी तीन वेळा म्हणतील :-
- नमोतस्स भगवतो अरहतो । सम्मा सम्मबुद्धस
बौद्ध उपासकांनी हे त्यांच्या मागे म्हणावे. त्रिशरण ग्रहणानंतर खालील ओळी भंते म्हणतील:-