नाविक (दिक्चालन यंत्रणा)

**नाविक**
	उपग्रह नाविक प्रणाली
	माध्यमे अपभारण करा
	विकिपीडिया
प्रकार	global navigation satellite system
उपवर्ग	GNSS augmentation
स्थान	भारत
द्वारे चालन केले	भारत सरकार;
चालक कंपनी	भारतीय अंतराळ संशोधन संस्था;
विकसक	भारतीय अंतराळ संशोधन संस्था;
अधिकार नियंत्रण
	Q94915; ; BabelNet ID: 15418148n
	रिसोनेंटेर; पेटस्केन; सखोलीया; ओपनस्ट्रीट मॅप; शोधक साधन; चित्रित शोध;

IRNSS (ru); Indian Regional Navigation Satellite System (de); سامانه ماهواره‌ای ناوبری منطقه‌ای هند (fa); 印度区域导航卫星系统 (zh); Hint Bölgesel Uydu Konumlandırma Sistemi (tr); 印度區域導航衛星系統 (zh-hk); IRNSS (uk); 印度區域導航衛星系統 (zh-hant); 印度区域导航卫星系统 (zh-cn); భారత ప్రాంతీయ మార్గదర్శిని ఉపగ్రహ వ్యవస్థ (te); IRNSS (fi); ইণ্ডিয়ান ৰিজিয়নেল নেভিগেচন চেটেলাইট চিষ্টেম (as); Indian Regional Navigation Satellite System (cs); இந்தியப் பகுதிக்கான இடஞ்சுட்டி செயற்கைக்கோள் அமைப்பு (ta); Sistema di posizionamento satellitare regionale indiano (it); ভারতীয় আঞ্চলিক দিকনির্ণয় উপগ্রহ ব্যবস্থা (bn); Indian Regional Navigational Satellite System (fr); IRNSS (et); नाविक (mr); ଭାରତୀୟ ଦିଗସୂଚକ ଉପଗ୍ରହ ପ୍ରଣାଳୀ (or); Indian Regional Navigational Satellite System (nl); IRNSS (ko); インド地域航法衛星システム (ja); Indian Regional Navigational Satellite System (en); IRNSS (he); 印度区域导航卫星系统 (zh-sg); Indian Regional Navigation Satellite System (id); ਭਾਰਤੀ ਖੇਤਰੀ ਜਹਾਜ਼ਰਾਨੀ ਉੱਪਗ੍ਰਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧ (pa); ഐ.ആർ.എൻ.എസ്.എസ്. (ml); 印度區域導航衛星系統 (zh-tw); IRNSS байршил тогтоох систем (mn); Indian Regional Navigational Satellite System (ca); भारतीय क्षेत्रीय नौवहन उपग्रह प्रणाली (hi); Indian Regional Navigation Satellite System (pt); Indian Regional Navigation Satellite System (gl); النظام الهندي الإقليمي للملاحة بالأقمار الصناعية (ar); 印度区域导航卫星系统 (zh-hans); Indian Regional Navigational Satellite System (oc) Uydu Navigasyon Sistemi (tr); उपग्रह नाविक प्रणाली (mr); système de positionnement par satellites indien (fr); ఉపగ్రహ నావిగేషన్ సిస్టమ్ (te); Indian satellite-based GNSS augmentation system (en); یک سامانه ناوبری ماهواره‌ای متعلق به هند (fa); 印度建置的衛星定位系統 (zh); Satellietnavigatie van Indian Space Research Organisation (nl) IRNSS (it); IRNSS, Système indien de navigation régionale par satellite (fr); NavIC, IRNSS (en); سامانهٔ ماهواره ای ناوبری منطقه ای هند, سامانهٔ ماهواره‌ای ناوبری منطقه‌ای هند, سامانه ماهواره ای ناوبری منطقه ای هند (fa); IRNSS (de); ఐఆర్ఎన్ఎస్ఎస్ (te)

भारताची प्रादेशिक उपग्रह दिक् चालन पद्धति (NavIC) ही भारताची उपग्रहांच्या साह्याने संचालित होणारी दिशा दर्शक यंत्रणा आहे. इंडियन रीजनल नेव्हिगेशन सॅटेलाइट सिस्टम (Indian Regional Navigation Satellite System (IRNSS))चा भाग NavIC नाविक या नावाने ती प्रचलित आहे. देशातल्या वापरकर्त्यांना अचूक स्थितीची माहिती देण्यासाठी नाव्हीक बनवली गेली आहे. अनेक भारतीय भाषांत नाविक या शब्दाचा अर्थ नावाडी असा होतो. ही यंत्रणा आता उपयोगात आणलेली आहे. आहे. ही यंत्रणा नेमकी वास्तवकालीन स्थिती आणि वेळेविषयी माहिती पुरवू शकेल, ही स्वायत्त उपग्रह दिक् चालन यंत्रणा भारताचा संपूर्ण भूभाग आणि त्याच्याभोवतीच्या १५०० किलोमीटर परिसर एवढ्या क्षेत्रात वापरता येईल. भविष्यकाळात हा परीघ आणखी वाढवण्याची योजना आहे. नागरी आणि लष्करी अशा दोन्ही क्षेत्रांसाठी या व्यवस्थेचा वापर करण्याची योजना आहे. सद्यस्थितीत सात उपग्रहांचा समुह त्यासाठी वापरला जाणार असून त्यासाठीचा सातवा उपग्रह त्याच्या कक्षेत स्थापित करण्यात आला. आयआरएनएसएस-१ (इंडियन रीजनल नॅव्हिगेशन सॅटेलाईट सिस्टीम -१) या आद्याक्षरांनी ही उपग्रह मालिका ओळखली जाते. भारताने अमेरिकेच्या जागतिक स्थितीदर्शक यंत्रणेच्या धर्तीवर (जीपीएस) स्वतःची दिशादर्शक यंत्रणा विकसित करणाऱ्या देशांच्या रांगेत स्थान मिळविले आहे. सध्या जगात अनेक देशांच्या अशा उपग्रह दिक् चालन पद्धती अस्तित्वात आहेत. अमेरिकेची जीपीएस (ग्लोबल पोझिशनिंग सिस्टीम) ही त्यापैकीच एक आहे. स्वतःची नेव्हिगेशन प्रणाली असलेल्या ५ देशांपैकी भारत एक बनला आहे. त्यामुळे दिशादर्शनासाठी भारताचे इतर देशांवरील अवलंबित्व कमी झाले आहे.^[१] ही यंत्रणआ अचूक रीअल-टाइम स्थान आणि वेळ सेवा प्रदान करते. हे भारत आणि त्याच्या आजूबाजूला १,५०० किमी (९३० मैल) पर्यंत पसरलेल्या प्रदेशास व्यापते आणि पुढील विस्ताराची योजना आहे.^[२] या प्रणालीमध्ये सध्या सात उपग्रहांचा नक्षत्र आहे आणि जमिनीवर उभे असलेले दोन अतिरिक्त उपग्रह आहेत. ^[३]

इतिहास

पाकिस्तानी सैनिकांनी आक्रमण केल्या नंतर झलेल्या कारगिल युद्धामध्ये अमेरिकेने भारतीय सैन्याला कारगिल प्रदेशासाठी ग्लोबल पोझिशनिंग सिस्टम (GPS) डेटा दिला नव्हता. भारताची विनंती नाकारली गेली होती. यामुले भारताने आपली स्वतःची यंत्रणा विकसित केली आहे.

विकास

सर्व ऑप्टिकल अणु घड्याळ अभ्यास आणि विकास उपक्रमासह, भारतीय अणु घड्याळांचा विकास सुरू करण्यात आला. सध्या या नेव्हिगेशन सॅटेलाइटचे ऑपरेशनल आयुष्य वाढवण्याची खबरदारी म्हणून, इस्रो उर्वरित उपग्रहांमध्ये दोन ऐवजी फक्त एक रुबिडियम अणु घड्याळ चालवत आहे.

उपयोग

स्थलीय, हवाई आणि सागरी नेव्हिगेशन
आपत्ती व्यवस्थापन
वाहन ट्रॅकिंग आणि फ्लीट व्यवस्थापन
मोबाइल फोनसह एकत्रीकरण
अचूक वेळ
मॅपिंग आणि जिओडेटिक डेटा कॅप्चर
हायकर्स आणि प्रवाशांसाठी स्थलीय नेव्हिगेशन मदत
ड्रायव्हर्ससाठी व्हिज्युअल आणि व्हॉइस नेव्हिगेशन

भारतातील व्यावसायिक वाहनांवर NavIC आधारित ट्रॅकर्स अनिवार्य आहेत.

उपग्रहांची यादी

या नक्षत्रात ७ सक्रिय उपग्रह आहेत. या सात मधून ३ उपग्रह भूस्थिर कक्षात आहेत आणि ४ कललेल्या भूस्थिर कक्षात आहेत. या यंत्राने साठी प्रक्षेपित किंवा प्रस्तावित केलेले सर्व उपग्रह खालीलप्रमाणे आहेत:

आय आर एन एस एस - १ सत्रातील उपग्रह^[४]^[५]
Satellite	SVN	PRN	Int. Sat. ID	NORAD ID	प्रक्षेपणाची तारीख	प्रक्षेपण वाहन	कक्ष	स्थिती
आयआरएनएसएस-१ए	I001	I01	2013-034A	39199	१ जुलै २०१३	पी.एस.एल.व्ही.-सी २२	भूस्थिर (IGSO) / ५५°E, २९° झुकाव कक्षा	अंशिकतः अयशस्वी
आयआरएनएसएस-१बी	I002	I02	2014-017A	39635	४ एप्रिल २०१४	पी.एस.एल.व्ही.-सी २४	भूस्थिर (IGSO) / ५५°E, ३९° झुकाव कक्षा	यशस्वी
आयआरएनएसएस-१सी	I003	I03	2014-061A	40269	१६ ऑक्टोबर २०१४	पी.एस.एल.व्ही.-सी २६	भूस्थिर (GEO) / ८३°E, ५° झुकाव कक्षा	यशस्वी
आयआरएनएसएस-१डी	I004	I04	2015-018A	40547	२८ मार्च २०१५	पी.एस.एल.व्ही.-सी २७	भूस्थिर (IGSO) / १११.७५°E, ३१° झुकाव कक्षा	यशस्वी
आयआरएनएसएस-१इ	I005	I05	2016-003A	41241	२० जानेवारी २०१६	पी.एस.एल.व्ही.-सी ३१	भूस्थिर (IGSO) / १११.७५°E, २९° झुकाव कक्षा	यशस्वी
आयआरएनएसएस-१एफ	I006	I06	2016-015A	41384	१० मार्च २०१६	पी.एस.एल.व्ही.-सी ३२	भूस्थिर (GEO) / ३२.५°E, ५° झुकाव कक्षा	यशस्वी
आयआरएनएसएस-१जी	I007	I07	2016-027A	41469	२८ एप्रिल २०१६	पी.एस.एल.व्ही.-सी ३३	भूस्थिर(GEO) / १२९.५°E, ५.१° झुकाव कक्षा	यशस्वी
आयआरएनएसएस-१एच					३१ ऑगस्ट २०१७	पी.एस.एल.व्ही.-सी ३९		अयशस्वी
आयआरएनएसएस-१ आय	I009		2018-035A	43286	१२ एप्रिल २०१८	पी.एस.एल.व्ही.-सी ४५१	भूस्थिर(IGSO) / ५५°E, २९° झुकाव कक्षा	यशस्वी
आयआरएनएसएस-१जे							भूस्थिर (IGSO), ४२° झुकाव कक्षा	नियोजित ^[६]^[७]
आयआरएनएसएस-१के							भूस्थिर (IGSO), ४२° झुकाव कक्षा	नियोजित ^[६]^[७]
आयआरएनएसएस-१एल							भूस्थिर (IGSO), ४२° झुकाव कक्षा	नियोजित ^[६]^[७]
आयआरएनएसएस-१एम							भूस्थिर(IGSO), ४२° झुकाव कक्षा	नियोजित ^[६]^[७]
आयआरएनएसएस-१एन							भूस्थिर (IGSO), ४२° झुकाव कक्षा	नियोजित ^[६]^[७]

आयआरएनएसएसचे अ‍ॅनिमेशन

पृथ्वी भोवती

पृथ्वी भोवती - ध्रुवीय दृश्य

Earth fixed frame - विषुववृत्त दृश्य, समोरून

Earth fixed frame - विषुववृत्त दृश्य, बाजूने

Earth fixed frame - ध्रुवीय दृश्य

पृथ्वी · · आयआरएनएसएस१-सी · आयआरएनएसएस-१इ · आयआरएनएसएस-१एफ · आयआरएनएसएस-१जी · आयआरएनएसएस-१आय

भविष्यातील योजना

ISRO नवीन १२ वर्षांचे आयुर्मान असलेले पाच पुढील पिढीचे उपग्रह प्रक्षेपित करणार आहे. भारतीय तंत्रज्ञान आणि धोरणात्मक उपक्रमांचा एक भाग म्हणून ग्लोबल इंडियन नेव्हिगेशन सिस्टम (GINS) साठी अभ्यास आणि विश्लेषण सुरू करण्यात आले. पृथ्वीच्या वर २४,००० किमी (१४,९१३ मैल) स्थित असलेल्या या प्रणालीमध्ये २४ उपग्रहांचा समूह असावा अशी अपेक्षा आहे.

हे ही पहा

संदर्भ

^ WPGenius, Team. "नाविक - भारताची स्वदेशी दिशादर्शन प्रणाली". Chanakya Mandal Online (इंग्रजी भाषेत). 2022-03-02 रोजी पाहिले.
^ "IRNSS Programme - ISRO". www.isro.gov.in. 2022-03-02 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2022-03-02 रोजी पाहिले.
^ "इस्रोच्या नेव्हिगेशनसह लॉंच होणार 'हे' मोबाइल". Maharashtra Times. 2020-02-26 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. २६ फेब्रुवारी २०२० रोजी पाहिले.
^ चुका उधृत करा: <ref> चुकीचा कोड; :2 नावाने दिलेल्या संदर्भांमध्ये काहीही माहिती नाही
^ "IGS MGEX NavIC". mgex.igs.org (इंग्रजी भाषेत). 2019-07-17 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2019-07-17 रोजी पाहिले.
^ ^a ^b ^c ^d ^e चुका उधृत करा: <ref> चुकीचा कोड; :7 नावाने दिलेल्या संदर्भांमध्ये काहीही माहिती नाही
^ ^a ^b ^c ^d ^e चुका उधृत करा: <ref> चुकीचा कोड; :8 नावाने दिलेल्या संदर्भांमध्ये काहीही माहिती नाही

[1] WPGenius, Team. "नाविक - भारताची स्वदेशी दिशादर्शन प्रणाली". Chanakya Mandal Online (इंग्रजी भाषेत). 2022-03-02 रोजी पाहिले.

[2] "IRNSS Programme - ISRO". www.isro.gov.in. 2022-03-02 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2022-03-02 रोजी पाहिले.

[3] "इस्रोच्या नेव्हिगेशनसह लॉंच होणार 'हे' मोबाइल". Maharashtra Times. 2020-02-26 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. २६ फेब्रुवारी २०२० रोजी पाहिले.

[:2-4] चुका उधृत करा: <ref> चुकीचा कोड; :2 नावाने दिलेल्या संदर्भांमध्ये काहीही माहिती नाही

[5] "IGS MGEX NavIC". mgex.igs.org (इंग्रजी भाषेत). 2019-07-17 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2019-07-17 रोजी पाहिले.

[:7-6] चुका उधृत करा: <ref> चुकीचा कोड; :7 नावाने दिलेल्या संदर्भांमध्ये काहीही माहिती नाही

[:8-7] चुका उधृत करा: <ref> चुकीचा कोड; :8 नावाने दिलेल्या संदर्भांमध्ये काहीही माहिती नाही

[१]

[२]

[३]

[४]

[५]

[६]

[७]