गुलाब बाई

गुलाब बाई
जन्म	१९२६ बालपुर्वा, कनौज जिल्हा, उत्तर प्रदेश, भारत
टोपणनावे	गुलाब जान
पेशा	स्टेज परफॉर्मर, लोक संगीतकार
प्रसिद्ध कामे	नौटंकी नाट्यप्रकार
पुरस्कार	पद्मश्री पुरस्कार

गुलाब बाई (१९२६ - १९९६) या नौटंकी प्रकारच्या भारतीय रंगमंचाच्या कलाकार होत्या. त्या गुलाब जान या नावाने प्रसिद्ध होत्या. पारंपारिक ऑपेरेटिक नाटकाच्या पहिल्या महिला कलाकार होत्या. आणि अनेकांनी त्यांना प्रख्यात प्रतिपादक मानले होते. त्या ग्रेट गुलाब थिएटर कंपनीच्या संस्थापक होत्या. हा एक यशस्वी नौटंकी गट होता. भारत सरकारने त्यांना १९९० मध्ये पद्मश्री हा चौथा सर्वोच्च नागरी पुरस्कार प्रदान केला.

चरित्र

गुलाब बाई यांचा जन्म १९२६ मध्ये भारताच्या उत्तर प्रदेश राज्यातील फारुखाबाद जिल्ह्यातील बालपुरवा येथे बेदिया जातीत झाला. हा समुदाय करमणूक कलाकारांचा मागासलेला समुदाय होता. तिने १९३१ मध्ये कानपूर घराण्याचे उस्ताद त्रिमोहन लाल आणि हाथरस घराण्याचे उस्ताद मोहम्मद खान यांच्याकडे गायनाचे औपचारिक प्रशिक्षण घेतले आणि वयाच्या तेराव्या वर्षी त्रिमोहन लाल यांच्या नौटंकी गटात सामील होऊन सार्वजनिक सादरीकरण करण्यास सुरुवात केली. त्या कला प्रकारातील पहिल्या महिला कलाकार बनल्या. लवकरच त्यांनी गायनाची एक वैयक्तिक शैली विकसित केली ज्यामुळे त्यांना गुबा जान ही उपाधी मिळाली.

त्यांच्या वाढत्या लोकप्रियतेमुळे त्यांनी ग्रेट गुलाब थिएटर नावाची स्वतःची नौटंकी कंपनीची स्थापन केली. यासाठी त्रिमोहन लाल यांच्या इच्छेविरुद्ध त्याना जावे लागले. या कंपनीला झटपट यश मिळाले. कंपनीच्या व्यवस्थापनाची जबाबदारी आणि त्यांच्या वाढत्या वयामुळे त्यांना १९६० च्या दशकात स्वतःच्या कामगिरीवर अंकुश ठेवण्यास भाग पाडले. कानपूर येथे मे २०१४ मध्ये रंगमंचावर साकारलेल्या नाटकाचीही तिची जीवनकथा ही थीम होती.

हे सुद्धा पहा

• नौटंकी

बाह्य दुवे

• "लेजंडरी आर्टीस्ट गुलाब बाई (द क्वीन ऑफ नौटंकी थिएटर)". युट्युब. कलाकुंज. १९८२. २९ सप्टेंबर २०१५ रोजी पाहिले.

पुढील वाचन

• मेहरोत्रा, दीप्ती प्रिया (२००६). गुलाब बाई: द क्वीन ऑफ नौटंकी थिएटर. पेंग्विन इंडिया. pp. ३१८. ISBN 9780143100430.