गुरु घासीदास

गुरू घासीदास (१७५६ - तारीख अज्ञात) यांचा अवतार गिरौडपुरी तहसील बालोदाबाजार जिल्हा रायपूर या गावात वडील महांगुदास जी आणि आई अमरावतीन यांच्या ठिकाणी झाला. प्रमाणित सत्याच्या बळावर गुरुजींनी भांडारपुरी हे त्यांचे धार्मिक स्थळ संत समाजाला दिले, गुरुजींचे वंशज आजही तिथे राहत आहेत. आपल्या काळातील सामाजिक-आर्थिक विषमता, शोषण, जातीयवाद संपवून त्यांनी माणूस-पुरुष समानतेचा संदेश दिला. समाजातील लोकांचा त्यांच्यावर मोठा प्रभाव पडला आहे.

चरित्र

१६७२ मध्ये, साध बीरभान आणि जोगीदास नावाच्या दोन भावांनी सध्याच्या हरियाणातील नारनौल नावाच्या ठिकाणी सतनामी साध मताचा प्रचार केला. सतनामी साध मतच्या अनुयायांचा कोणत्याही मानवापुढे नतमस्तक न होण्याच्या तत्त्वावर विश्वास होता. ते आदर करायचे पण कोणाकडे झुकायचे नाही. एकदा एका शेतकऱ्याने तत्कालीन मुघल सम्राट औरंगजेबाच्या करिंदेपुढे नतमस्तक न झाल्याने हा अपमान मानून त्याच्यावर काठीने हल्ला केला, त्याला प्रत्युत्तर म्हणून त्या सतनामी संतानेही त्या करिंदेला काठीने मारहाण केली. हा वाद इथेच संपला नाही तो वाढतच गेला आणि हळूहळू मुघल सम्राट औरंगजेबापर्यंत पोहोचला की सतनाम्यांनी उठाव केला. येथूनच औरंगजेब आणि सतनामी यांच्यात ऐतिहासिक युद्ध झाले. ज्याचे नेतृत्व सतनामी साध बिरभान आणि साध जोगीदास करत होते. हे युद्ध अनेक दिवस चालले ज्यात शाही सैन्याचा निशस्त्र सतनामी गटाकडून पराभव होत होता. सतनामी गट काही जादूटोणा करून शाही सैन्याचा पराभव करत असल्याची बातमी शाही सैन्यातही पसरली. त्यासाठी औरंगजेबाने आपल्या सैनिकांना कुराणातील श्लोक लिहिलेले तावीज बांधायला लावले होते, पण तरीही फरक पडला नाही. पण ही परिस्थिती सतनामी संतांकडे असलेल्या आध्यात्मिक शक्तीमुळे आहे हे त्यांना माहीत नव्हते. सतनामी ऋषींच्या तपश्चर्येचा काळ संपल्यामुळे त्यांच्यात अद्भुत शक्ती होती आणि त्यांनी गुरूंना शरण जाऊन वीरगती प्राप्त केली. उर्वरित सतनामी सैनिक पंजाब, मध्य प्रदेशच्या दिशेने निघाले. संत घासीदासजींचा जन्म मध्य प्रदेश सध्याच्या छत्तीसगडमध्ये झाला आणि तेथे त्यांनी सतनाम पंथाचा प्रचार व प्रसार केला. गुरू घसीदास यांचा जन्म १७५६ मध्ये बालोदा बाजार जिल्ह्यातील गिरौडपुरी येथे एका गरीब आणि साध्या कुटुंबात झाला. समाजकंटकांवर त्यांनी प्रहार केला. त्याचा परिणाम आजपर्यंत दिसून येत आहे. त्यांची जयंती दरवर्षी 18 डिसेंबर रोजी संपूर्ण छत्तीसगडमध्ये साजरी केली जाते.

समाजातील जातिभेद आणि बंधुभावाचा अभाव पाहून गुरू घासीदासांना खूप वाईट वाटले. त्यातून समाजाला मुक्त करण्याचा त्यांचा प्रयत्न राहिला. पण त्याला त्यावर काही उपाय दिसत नव्हता. सत्याचा शोध घेण्यासाठी त्यांनी गिरौडपुरीच्या जंगलात छटा पहाडावर एक समाधी उभारली, त्याच दरम्यान गुरुगासीदासजींनी गिरौडपुरीमध्ये त्यांचा आश्रम बांधला आणि सत्य आणि ज्ञानाच्या शोधासाठी सोनाखानच्या जंगलात दीर्घ तपश्चर्याही केली.

गुरू घसीदास यांनी सतनाम धर्माची स्थापना केली आणि सतनाम धर्माची सात तत्त्वे दिली.

१९५० पासून सतनामी समाजाचा समावेश आर्थिक व सामाजिकदृष्ट्या मागास असल्यामुळे अनुसूचित जातीमध्ये करण्यात आला आहे.

गुरू घासीदासांची शिकवण

गुरू घासिदास बाबा जी यांच्या शिक्षणाची दीक्षा संदर्भात दिलेली सर्व माहिती दिशाभूल करणारी आहे.त्यांनी कोणाकडूनही शिक्षण घेतले नाही किंवा त्यांना कोणी शिक्षकही नाही.

गुरू घासीदास बाबाजींनी समाजातील जातीय विषमता नाकारली. त्यांनी ब्राह्मणांचे वर्चस्व नाकारले आणि अनेक वर्णांमध्ये विभागलेल्या जातिव्यवस्थेला विरोध केला. समाजातील प्रत्येक व्यक्तीला सामाजिकदृष्ट्या समान दर्जा आहे, अशी त्यांची धारणा होती. गुरू घासीदासांनी मूर्तीपूजा करण्यास मनाई केली. उच्च वर्णाचे लोक आणि मूर्तीपूजा यांचा खोलवर संबंध आहे असे त्यांचे मत होते.

गुरू घासीदास प्राण्यांवरही प्रेम करायला शिकवायचे. त्यांना क्रूर वागणूक देण्याच्या तो विरोधात होता. सतनाम पंथानुसार गायींचा वापर शेतीसाठी करू नये. गुरू घासीदासांच्या संदेशांचा समाजातील मागासलेल्या समाजावर खोलवर परिणाम झाला. 1901 च्या जनगणनेनुसार, त्यावेळी सुमारे 4 लाख लोक सतनाम पंथात सामील झाले होते आणि ते गुरू घासीदासांचे अनुयायी होते. छत्तीसगडचे पहिले स्वातंत्र्यसैनिक वीर नारायण सिंह यांच्यावर गुरू घसीदासांच्या तत्त्वांचा खोलवर परिणाम झाला. गुरू घासिदास आणि त्यांचे जीवनचरित्र यांचा संदेश पंथी गाणी आणि नृत्यातूनही मोठ्या प्रमाणावर पसरवला गेला. हे छत्तीसगडमधील प्रसिद्ध लोकशैली देखील मानले जाते.

सात शिकवणी

सतगुरू घासीदासजींच्या सात उपदेश आहेत-

(१) सतनामवर विश्वास ठेवा.

(२) मूर्तीची पूजा करू नका.

(३) सजीवांची हत्या करू नका.

(४) जातीच्या फंदात पडू नका.

(५) मांसाहार आणि औषधे न घेणे.

(६) चोरी, जुगारापासून दूर राहा.

(७) व्यभिचार करू नका.

संदर्भ