कोशीय श्वसन
जिवंत पेशींमध्ये अन्नाच्या ऑक्सिडेशनच्या परिणामी ऊर्जा निर्माण करण्याच्या प्रक्रियेला कोशिय श्वसन म्हणतात. ही एक अपचय प्रक्रिया आहे जी ऑक्सिजनची उपस्थिती किंवा अनुपस्थिती दोन्हीमध्ये होऊ शकते. या प्रक्रियेदरम्यान सोडलेली ऊर्जा एटीपी नावाच्या बायोमोलेक्युलमध्ये साठवली जाते आणि ठेवली जाते जी सजीव प्राणी त्यांच्या विविध जैविक क्रियाकलापांमध्ये वापरतात. ही जैव-रासायनिक प्रतिक्रिया वनस्पती आणि प्राणी या दोघांच्याही पेशींमध्ये रात्रंदिवस घडते. ऑक्सिजनचा अणू इलेक्ट्रॉन स्वीकारणारा म्हणून काम करतो ते ऑक्सिडायझ करण्यासाठी पेशी अन्नपदार्थ म्हणून ग्लुकोज, एमिनो ऍसिड आणि फॅटी ऍसिड्स वापरतात.
कोशिय श्वसन ही एक महत्त्वपूर्ण प्रक्रिया आहे जी सर्व सजीवांच्या पेशींमध्ये होते. श्वसन एकतर एरोबिक असू शकते, ज्यासाठी ओ२ किंवा ऍनेरोबिक आवश्यक आहे; काही जीव एरोबिक आणि ऍनेरोबिक श्वसना दरम्यान बदल करू शकतात. पेशिसंबंधीलर क्रियाकलापांना चालना देण्यासाठपेशीेल रासायनिक ऊर्जा सोडण्याचा एक प्रमुख मार्ग म्हणजे श्वस एकंदर प्रतिक्रिया जैवरासायनिक चरणांच्या मालिकेत उद्भवते, त्यापैकी काही रेडॉक्स प्रतिक्रिया आहेत. जरी सेल्युलर श्वसन ही तांत्रिकदृष्ट्या एक ज्वलन प्रतिक्रिया आहे, तरीही प्रतिक्रियांच्या मालिकेतून उर्जेचे मंद, नियंत्रित प्रकाशनामुळे ही असामान्य आहे.
श्वासोच्छवासात प्राणी आणि वनस्पती पेशींद्वारे सामान्यतः वापरल्या जाणाऱ्या पोषक घटकांमध्ये साखर, अमीनो ऍसिड आणि फॅटी ऍसिड यांचा समावेश होतो आणि सर्वात सामान्य ऑक्सिडायझिंग एजंट म्हणजे आण्विक ऑक्सिजन (O2). एटीपीमध्ये साठवलेली रासायनिक ऊर्जा (त्याच्या तिसऱ्या फॉस्फेट गटाचा उर्वरित रेणूशी असलेला बंध तुटला जाऊ शकतो ज्यामुळे अधिक स्थिर उत्पादने तयार होऊ शकतात, ज्यामुळे पेशीद्वारे वापरण्यासाठी ऊर्जा सोडली जाते) नंतर ऊर्जा आवश्यक असलेल्या प्रक्रिया जसे जैवसंश्लेषण, गती किंवा पेशी झिल्ली ओलांडून रेणूंची वाहतूक, इत्यादी चालविण्यासाठी वापरली जाऊ शकते.
एरोबिक श्वासोच्छवास
[संपादन]एटीपी तयार करण्यासाठी एरोबिक श्वसनास ऑक्सिजन (ओ२) आवश्यक आहे. जरी कर्बोदके, स्निग्ध पदार्थ आणि प्रथिने अभिक्रियाकारक म्हणून वापरली जातात, एरोबिक श्वासोच्छ्वास ही ग्लायकोलिसिसमध्ये पायरुवेट उत्पादनाची प्राधान्य पद्धत आहे आणि साइट्रिक ऍसिड चक्राद्वारे पूर्णपणे ऑक्सिडायझेशन करण्यासाठी मायटोकॉन्ड्रियामध्ये पायरुवेट आवश्यक आहे. या प्रक्रियेची उत्पादने कार्बन डाय ऑक्साईड आणि पाणी आहेत आणि हस्तांतरित केलेली ऊर्जा एडीपी आणि तिसऱ्या फॉस्फेट गटामध्ये एटीपी (एडेनोसिन ट्रायफॉस्फेट) मधील बंध तयार करण्यासाठी सब्सट्रेट-स्तरीय फॉस्फोरिलेशन, एन.ए.डी.एच. आणि एफ.ए.डी.एच.२ द्वारे वापरली जाते.