अब्दुल कय्युम अन्सारी

अब्दुल कय्युम अन्सारी

अब्दुल कय्युम अन्सारी (१ जुलै १९०५ - १८ जानेवारी १९७३) हे भारताच्या स्वातंत्र्य लढ्यात सहभागी होते. राष्ट्रीय एकात्मता, धर्मनिरपेक्षता आणि सांप्रदायिक सलोख्यासाठी ते ओळखले जात होते. स्वतंत्र राज्य म्हणून भारतापासून वेगळे मुस्लिम राष्ट्र निर्माण करण्याच्या मुस्लिम लीगच्या मागणीच्या विरोधात काम करणारे ते नेते होते. श्रीमान अन्सारी यांनी जिना यांच्या द्विराष्ट्र सिद्धांताविरुद्ध ऑल इंडिया मोमीन कॉन्फरन्सद्वारे लढा दिला ज्याचे ते अध्यक्ष होते.

जन्म आणि शिक्षण

त्यांचा जन्म १ जुलै १९०५ रोजी देहरी-ऑन-सोने, बिहार येथे झाला. त्यांचा जन्म एका श्रीमंत मोमीन/अन्सारी कुटुंबात झाला. सासाराम आणि देहरी-ऑन-सोन हायस्कूलमध्ये शिक्षण घेतल्यानंतर, त्यांनी अलीगढ मुस्लिम विद्यापीठ, कलकत्ता विद्यापीठ आणि अलाहाबाद विद्यापीठात प्रवेश घेतला, तरीही भारताच्या स्वातंत्र्याच्या लढ्यात सक्रिय सहभागामुळे त्यांच्या शिक्षणात वेळोवेळी व्यत्यय आला.

भारताच्या स्वातंत्र्यलढ्यातील सहभाग आणि स्वातंत्र्यपूर्व काळातील कार्य

ते अगदी लहान वयातच भारताच्या स्वातंत्र्य लढ्यात सहभागी झाले होते आणि त्याचाच एक भाग म्हणून त्यांनी त्यांच्या गावी सरकारी शाळा सोडली. भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसच्या आवाहनाला प्रतिसाद म्हणून सरकारी शाळांवर बहिष्कार टाकणाऱ्या विद्यार्थ्यांसाठी त्यांनी राष्ट्रीय शाळा स्थापन केली. असहकार आणि खिलाफत चळवळींमध्ये भाग घेतल्याने त्यांना वयाच्या १६ व्या वर्षी अटक करून तुरुंगात टाकण्यात आले.

एक युवा नेता म्हणून त्यांनी भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेससोबत जवळून काम केले आणि १९२८ मध्ये कलकत्ता भेटीदरम्यान सायमन कमिशनच्या विरोधात विद्यार्थ्यांच्या आंदोलनात भाग घेतला.

अब्दुल कय्युम अन्सारी हे एक कुशल पत्रकार, लेखक आणि कवी देखील होते. स्वातंत्र्यपूर्व काळात ते उर्दू साप्ताहिक "अल-इलाह" (रिफॉर्म) आणि उर्दू मासिक "मुसावत" (समानता) चे संपादक होते.

मुस्लिम लीगचा विरोध आणि मोमीन चळवळीची स्थापना

त्यांनी मुस्लिम लीगच्या जातीयवादी धोरणांना विरोध केला. अब्दुल अन्सारी हे भारताचे विभाजन करून पाकिस्तान निर्माण करण्याच्या मुस्लीम लीगच्या मागणीच्या विरोधात होते. मुस्लिम लीगच्या वेगळ्या मुस्लिम राष्ट्राच्या मागणीला विरोध करण्यासाठी त्यांनी मोमीन चळवळ सुरू केली. या बॅनरखाली त्यांनी मागासलेल्या मोमीन समुदायाच्या सामाजिक, राजकीय आणि आर्थिक मुक्ती आणि उन्नतीसाठी काम केले जे त्यावेळच्या भारतातील मुस्लिम लोकसंख्येपैकी निम्मे होते. अब्दुल कय्युम अन्सारी हे आयुष्यभर अखिल भारतीय मोमीन परिषदेचे अध्यक्ष राहिले.

मोमीन चळवळीने भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस पक्षाला पाठिंबा दिला जो त्यांना अखंड भारतासाठी स्वातंत्र्यासाठी आणि सामाजिक समता, धर्मनिरपेक्षता आणि लोकशाहीच्या स्थापनेसाठी आणि विकासासाठी लढत असल्याचे समजले. त्यांनी कारागीर आणि विणकर समुदायाच्या कल्याणासाठी आणि देशातील कापड उद्योगातील हातमाग क्षेत्राच्या विकासासाठीही काम केले.

त्यांच्या पक्षाने १९४६ च्या सार्वत्रिक निवडणुका स्वतंत्र मतदारांच्या आधारे लढल्या आणि मुस्लिम लीगच्या विरोधात बिहार प्रांतीय विधानसभेत सहा जागा जिंकण्यात यश मिळवले. अशा प्रकारे ते बिहार केसरी श्री कृष्ण सिंह यांच्या मंत्रिमंडळात बिहारचे मंत्री बनणारे पहिले मोमीन बनले आणि एक तरुण मंत्री म्हणून बिहार केसरी श्री बाबू आणि बिहार विभूती अनुग्रह बाबू या दोन्ही दिग्गजांची प्रशंसा केली. अखेरीस त्यांनी मोमीन कॉन्फरन्स ही राजकीय संस्था म्हणून विसर्जित केली आणि ती एक सामाजिक आणि आर्थिक संघटना बनवली. ते बिहार मंत्रिमंडळात सुमारे सतरा वर्षे मंत्री होते आणि त्यांनी विविध महत्त्वाची पोर्टफोलिओ सांभाळली आणि निःस्वार्थ सेवा आणि सचोटीसाठी नावलौकिक मिळवून त्यांच्या जबाबदाऱ्या अत्यंत चोखपणे पार पाडल्या.

स्वातंत्र्योत्तर प्रयत्न

ऑक्टोबर १९४७ मध्ये काश्मीरवर पाकिस्तानने केलेल्या आक्रमणादरम्यान, ते भारताचे पहिले मुस्लिम नेते म्हणून पुढे आले आणि त्याचा निषेध करण्यासाठी त्यांनी मुस्लीम जनतेला भारताचे खरे नागरिक म्हणून अशा आक्रमणांचा प्रतिकार करण्यासाठी कठोरपणे काम केले. त्याचा परिणाम म्हणून त्यांनी १९५७ मध्ये आझाद काश्मीरला "मुक्त" करण्यासाठी भारतीय मुस्लिम युवा काश्मीर आघाडीची स्थापना केली. नंतर, त्यांनी भारतीय मुस्लिमांना सप्टेंबर १९४८ मध्ये हैदराबादमध्ये रझाकारांच्या भारतविरोधी उठावात भारत सरकारला पाठिंबा देण्याचे आवाहन केले.

गरीब आणि दलितांचे चॅम्पियन, अब्दुल कय्युम अन्सारी यांनी शिक्षण आणि साक्षरतेच्या प्रसारासाठी काम केले आणि त्यांच्या पुढाकाराने १९५३ मध्ये भारत सरकारने पहिला अखिल भारतीय मागासवर्ग आयोग नेमला.

मृत्यू

अब्दुल कय्युम अन्सारी १८ जानेवारी १९७३ रोजी बिहारच्या अमियावार गावात देहरी-अर्रा कालव्याच्या कोसळल्यामुळे झालेल्या नुकसानीची पाहणी करत असताना आणि तेथील बेघर लोकांना मदतीचे आयोजन करत असताना त्यांचे निधन झाले.

सरकारचे कौतुक केले

१ जुलै २००५ रोजी, भारत सरकारने (किंवा इंडिया पोस्ट) त्यांच्या स्मरणार्थ एक टपाल तिकीट जारी केले.