श्रवणशक्ती

श्रवणशक्ती कमी होण्याची कारणे

श्रवणशक्ती कमी होणे, ज्याला "बधिरता" किंवा "श्रवण नुकसानी" असेही म्हणतात, हे कानांच्या क्षमतेत कमी होणे किंवा संपूर्णपणे श्रवण न होणे याला सूचित करते. याला कारणीभूत अनेक घटक असू शकतात. हे तात्पुरते किंवा कायमचे असू शकते, वय, अनुवांशिकता, आवाजाची तीव्रता, आजार आणि औषधोपचारांसह इतर अनेक कारणांमुळे श्रवणशक्तीवर परिणाम होतो.

श्रवणशक्ती कमी होण्याची मुख्य कारणे

1. वयोमानामुळे श्रवणशक्ती कमी होणे (Presbycusis) वयोमानामुळे कानाच्या अंतर्गत भागातील पेशी आणि मज्जातंतूंमध्ये घट होते, ज्यामुळे श्रवणशक्ती कमी होते. वयाच्या ६० नंतर ही समस्या अधिक जाणवते.
2. उच्च आवाजाचा संपर्क (Noise-Induced Hearing Loss) सतत किंवा अचानक उच्च आवाजाच्या संपर्कामुळे कानाच्या अंतर्गत भागातील केस पेशी नष्ट होतात. ध्वनिप्रदूषण, फॅक्टरीतील आवाज, किंवा मोठ्या आवाजाचे संगीत यामुळे कानाच्या श्रवणशक्तीवर दीर्घकालीन परिणाम होऊ शकतो.
3. अनुवांशिक कारणे काही व्यक्तींमध्ये श्रवणशक्तीची समस्या अनुवांशिक असते. जर कुटुंबातील इतर सदस्यांना श्रवण समस्या असतील, तर पुढच्या पिढीमध्ये देखील याची शक्यता असते.
4. मधुमेह आणि हृदयरोग यासारखे आरोग्य समस्यांचे प्रभाव मधुमेह, उच्च रक्तदाब किंवा हृदयरोग यासारख्या दीर्घकालीन आजारांमुळे कानातील रक्तप्रवाहावर परिणाम होतो, ज्यामुळे श्रवणशक्ती कमी होऊ शकते.
5. औषधोपचारांचे दुष्परिणाम (Ototoxic Medications) काही औषधांचे परिणाम कानाच्या पेशींवर होतात, ज्यामुळे श्रवणशक्ती कमी होऊ शकते. हे विशेषतः कीमोथेरपी औषधे, काही अँटीबायोटिक्स किंवा इतर ओटोटॉक्सिक औषधांमध्ये दिसते.
6. कानाच्या संसर्गामुळे (Ear Infections) मध्यम कानात किंवा बाह्य कानात संसर्ग झाल्यास श्रवणशक्तीवर तात्पुरता किंवा दीर्घकालीन परिणाम होऊ शकतो. कानाच्या तपासणीत योग्य उपचार न मिळाल्यास श्रवण नाश होण्याची शक्यता असते.
7. कानातील मळाचा अडथळा (Earwax Blockage) कानात मळ जमा झाल्यास तो कानाच्या मार्गात अडथळा निर्माण करू शकतो, ज्यामुळे तात्पुरती श्रवणशक्ती कमी होऊ शकते. मळ काढल्यानंतर ही समस्या दूर होते.
8. श्रवणयंत्रातील तांत्रिक बिघाड (Physical Damage to the Ear) कानातील यंत्रणेतील शारीरिक बिघाड किंवा अपघातामुळे कानात दुखापत झाल्यास श्रवणशक्तीवर परिणाम होतो.
9. मेनियर्स रोग (Ménière’s Disease) या विकारामुळे कानात दाब निर्माण होतो आणि तेथील द्रवपदार्थाचा असमतोल होतो, ज्यामुळे श्रवणशक्ती कमी होऊ शकते.
10. अचानक श्रवण कमी होणे (Sudden Hearing Loss) हे अचानक आणि त्वरित घडू शकते, साधारणपणे एका कानात होते. या स्थितीला तातडीने वैद्यकीय उपचार आवश्यक असतात.

उपचार आणि व्यवस्थापन

श्रवणशक्ती कमी होण्याचे योग्य निदान झाल्यावर त्यावर उपचार करणे शक्य असते. कानात संसर्ग असेल तर त्यासाठी योग्य औषधे, कानात मळाचा अडथळा असल्यास तो काढणे, किंवा उच्च आवाजाचा संपर्क टाळणे यासारख्या पद्धती वापरल्या जातात. श्रवणयंत्रे (Hearing Aids) आणि कॉक्लियर इम्प्लांट्स यासारख्या तंत्रज्ञानाचा वापर श्रवणशक्ती सुधारण्यासाठी होऊ शकतो.

निष्कर्ष

श्रवणशक्ती कमी होण्याची अनेक कारणे असतात, परंतु योग्य निदान आणि उपचारांमुळे या समस्येवर मात करणे शक्य होते.