पाणचक्की (औरंगाबाद)

पाचक्की कारंजे, छ.संभाजीनगर.

पाणचक्की म्हणून ओळखली जाणारी पाणचक्की. हे स्मारक महाराष्ट्रातील (औरंगाबाद) छत्रपती संभाजीनगर येथे आहे, मध्ययुगीन भारतीय वास्तुकलेतील वैज्ञानिक विचार प्रक्रिया प्रदर्शित करते. डोंगरावरील झऱ्यातून खाली आणलेल्या पाण्याद्वारे ऊर्जा निर्माण करण्यासाठी त्याची रचना करण्यात आली होती. सुफी संत बाबा शाह मुसाफिर यांच्या दर्ग्याला जोडलेली ही इमारत महमूद दरवाज्याजवळील बागेत आहे आणि त्यात मशीद, मदरसा, कचेरी, मंत्र्याचे घर, सराई आणि झानानांसाठी घरे आहेत.

इतिहास

दर्गा संकुलातील बहुतेक इमारती (पंचक्कीसह) निजाम-उल-मुल्क असफ जाहच्या कर्मचाऱ्यातील एक उच्चपदस्थ तुर्कताज खान याने सुमारे १६९५ मध्ये बांधल्या होत्या. मशिदीसमोरील आयताकृती जलाशय आणि कारंजे २० वर्षांनंतर जोडण्यात आले. जमील बेग खान यांनी. १७ व्या शतकातील, ही कल्पक पाणचक्की पिठाच्या गिरणीतील मोठमोठे दळणारे दगड फिरवण्यासाठी जवळच्या झऱ्यातून वाहणाऱ्या पाण्यामुळे निर्माण होणारी ऊर्जा वापरण्यासाठी तयार करण्यात आली होती. शाह मोसाफर हिजरी 1110 मध्ये मरण पावला. (1689) या पाणचक्कीचा वापर यात्रेकरू आणि संतांच्या शिष्यांसाठी तसेच चौकीच्या सैन्यासाठी धान्य दळण्यासाठी केला जात असे.