प्रणॉय रॉय

प्रणॉय लाल रॉय
प्रणॉय रॉय
जन्म	१५ ऑक्टोबर १९४९ कोलकाता, पश्चिम बंगाल, भारत
राष्ट्रीयत्व	भारतीय
नागरिकत्व	भारतीय
पेशा	अर्थशास्त्रज्ञ चार्टर्ड अकाउंटंट सेफोलॉजिस्ट पत्रकार लेखक
जोडीदार	राधिका रॉय
पुरस्कार	रेड इंक पुरस्कार एशियन टेलिव्हिजन अवॉर्ड

प्रणॉय लाल रॉय (जन्म: १५ ऑक्टोबर १९४९) हे भारतीय अर्थशास्त्रज्ञ, चार्टर्ड अकाउंटंट, सेफोलॉजिस्ट, पत्रकार आणि लेखक आहेत. ते एनडीटीव्हीचे कार्यकारी सह-अध्यक्ष आहेत आणि पत्नी राधिका रॉय यांच्यासह सह-संस्थापकांपैकी एक आहेत. एनडीटीव्ही हे भारतातील पहिले स्वतंत्र न्यूझ नेटवर्क होते. प्रणय रॉय यांना देशातील ओपिनियन पोलचे श्रेय देखील दिले जाते.

जीवन आणि कारकीर्द

प्रणॉय यांनी दिल्ली स्कूल ऑफ इकॉनॉमिक्स येथून1978 मध्ये कृषी अर्थशास्त्रात पीएचडी प्राप्त केली. डॉक्टरेट केल्यानंतर, रॉय हे प्राइसवॉटरहाऊस कूपर्स इंडिया येथे सल्लागार बनले जेथे त्यांनी 1979 ते 1983 पर्यंत काम केले.

रॉय हे लहानपणापासूनच निवडणुकीच्या निकालांबद्दल उत्कट होते आणि 1977 च्या भारतीय सार्वत्रिक निवडणुकीसाठी त्यांनी त्यांचा पहिला निवडणूक अंदाज तयार केला होता. हा अंदाज मेनस्ट्रीम मासिकाने प्रकाशित केला होता ज्यामध्ये जनता पक्षाच्या विजयाची भविष्यवाणी केली होती. 1980 च्या दशकात त्यांनी ऑक्सफर्डचे राजकीय शास्त्रज्ञ डेव्हिड बटलर आणि भारतीय अर्थशास्त्रज्ञ अशोक लाहिरी यांच्यासोबत भारतातील मनोविज्ञान क्षेत्राच्या मुख्य प्रवाहात आणण्याच्या प्रयत्नात सहकार्य करण्यास सुरुवात केली. या सहकार्याने तीन पुस्तकांची निर्मिती केली आणि रॉय इंडिया टुडे मासिकासाठी निवडणूक विश्लेषक बनले.

१९८४ च्या भारतीय सार्वत्रिक निवडणुकीसाठी रॉय यांनी अत्यंत अचूक निवडणुकीचा अंदाज तयार केला ज्यामध्ये 400 जागांसह भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसच्या विजयाचा अंदाज होता. या भविष्यवाणीने त्यांना भारतातील सर्वात यशस्वी सेफोलॉजिस्ट म्हणून ख्याती मिळवून दिली. रॉय यांना 1980 ते 1995 दरम्यान भारतातील मतप्रणालीचे श्रेय दिले जाते.

1984 मध्ये नवी दिल्ली टेलिव्हिजन लिमिटेड (एनडीटीव्ही)ची स्थापना आंतरराष्ट्रीय वृत्त प्रसारक आणि सार्वजनिक सेवा प्रसारक असलेल्या दूरदर्शनसाठी उत्पादन फर्म म्हणून करण्यात आली. राधिका आणि प्रणॉय रॉय हे कंपनीचे सह-संस्थापक मानले जातात. तथापि प्रणॉय सांगतात की राधिका या मूळ संस्थापक होत्या कारण ते नंतर कंपनीत सामील झाले होते. एनडीटीव्हीची संस्थापक होण्यापूर्वी राधिका रॉय या द इंडियन एक्सप्रेस आणि नंतर इंडिया टुडे मासिकात पत्रकार म्हणून काम करत होत्या.

दूरदर्शन सुरुवातीला खाजगी प्रॉडक्शन हाऊसना देशांतर्गत बातम्या कव्हर करण्याची परवानगी देण्याबाबत सावध होते आणि NDTV ला सार्वजनिक प्रसारकांसाठी द वर्ल्ड धीस वीक नावाचा साप्ताहिक आंतरराष्ट्रीय वृत्त कार्यक्रम तयार करण्यासाठी करारबद्ध करण्यात आले होते. या साप्ताहिकाने भारतीय प्रेक्षकांमध्ये अल्पावधीतच यश मिळवले आणि दूरदर्शनवर सर्वाधिक दर्शकसंख्या मिळवली. दरम्यान, प्रणय रॉय यांनी 1985 मध्ये दिल्ली स्कूल ऑफ इकॉनॉमिक्समध्ये एक वर्ष सहयोगी प्राध्यापक म्हणून काम केले. 1986-1987 मध्ये त्यांना अर्थमंत्रालयासाठी भारताचे मॅक्रो-इकॉनॉमेट्रिक मॉडेल तयार करण्यासाठी अर्थशास्त्रज्ञांच्या टीममध्ये नियुक्त करण्यात आले होते, हे मॉडेल त्याच्या प्रकारातील सर्वात मोठे आहे. सार्वत्रिक निवडणुकांचे निकाल आणि अर्थसंकल्पीय सत्रातील विशेष कार्यक्रम कव्हर करण्यासाठी दूरदर्शनने अखेरीस NDTV ला करारबद्ध केले. रॉय यांच्या मते, दूरदर्शनच्या तुलनेत चांगले दिसणे कठीण नव्हते, ज्याचे त्यांनी दूरदर्शनपेक्षा अधिक रेडिओ असे वर्णन केले होते आणि हा काळ दूरदर्शनच्या इतिहासातील "सर्वात वार्ताहर" (newsiest) होता.

NDTV ने 1995 मध्ये त्याच्या दुसऱ्या चॅनलवर 'द न्यूझ टुनाईट' नावाच्या घरगुती घडामोडींवर दैनंदिन बातम्यांचे बुलेटिन तयार करण्यासाठी दूरदर्शनला विनंती केली आणि करार प्राप्त केला. रॉय जे या कंपनीचे प्रवर्तक होते त्यांनी या शोची निर्मिती करण्यासाठी कंपनीसाठी अनेक भारतीय व्यवसायांकडून गुंतवणूक मागवली आणि मिळवली. त्यांच्या गुंतवणूकदारांमध्ये बहुराष्ट्रीय कंपनी असलेला टाटा समूह होता. नंतर, कंपनीला दूरदर्शनसाठी द न्यूझ अवर आणि गुड मॉर्निंग इंडिया सारखे कार्यक्रम तयार करण्याचे कंत्राट देखील मिळाले.

प्रणॉय रॉय हे NDTV बुलेटिन्सचे वृत्त प्रस्तुतकर्ता होते आणि प्रक्रियेत NDTV ब्रँडचा चेहरा बनले. त्यांची पत्नी, राधिका रॉय यांनी कंपनीच्या संपादकीय आणि उत्पादन प्रक्रियेत अधिक गुंतवणूक केल्यामुळे, तुलनेत कमी प्रोफाइल ठेवली. 1998 मध्ये, NDTV ने देशातील पहिले स्वतंत्र 24x7 न्यूझ चॅनल सुरू करण्यासाठी स्टार इंडियासोबत 5 वर्षांची विशेष भागीदारी केली. मागील वर्षी, दूरदर्शनच्या विद्यमान महासंचालकांनी देखील सार्वजनिक प्रसारक सोडले होते आणि बहुराष्ट्रीय प्रतिस्पर्धी स्टार नेटवर्कशी जोडले होते. या घडामोडींमुळे सरकारमध्ये वैमनस्य निर्माण झाले आणि माजी महासंचालकांच्या क्रियाकलापांची छाननी करण्यासाठी एक संसदीय समिती स्थापन करण्यात आली ज्याने NDTV सोबतच्या करारामध्ये "अनियमितता" असल्याचा आरोप केला होता. सेंट्रल ब्युरो ऑफ इन्व्हेस्टिगेशन (सीबीआय) ने महासंचालकांसह सार्वजनिक प्रसारकांच्या माजी अधिकाऱ्यांवर आणि एनडीटीव्हीचे व्यवस्थापकीय संचालक प्रणय रॉय यांच्याविरुद्ध अनेक खटले दाखल केले. खटले प्रदीर्घ संघर्षाच्या स्वरूपात अनेक वर्षे चालले. 2013 मध्ये न्यायालयाच्या निकालाने कोणत्याही चुकीचे कोणतेही पुरावे नाहीत असे सांगून आरोपींना निर्दोष मुक्त केले.

पुरस्कार

प्रणॉय यांच्या शैक्षणिक पुरस्कारांमध्ये लेव्हरहुल्मे ट्रस्ट (यूके) फेलोशिप, बीएससीच्या निकालासाठी क्वीन मेरी पुरस्कार आणि हेलीबरी कॉलेजमध्ये शिकण्यासाठी दून स्कूलमधील ओपीओएस शिष्यवृत्ती यांचा समावेश आहे. 2015 मध्ये न्यूझ टेलिव्हिजन आणि पत्रकारितेतील त्यांच्या सेवेसाठी त्यांच्या सातत्यपूर्ण आणि अग्रगण्य योगदानाबद्दल त्यांना मुंबई प्रेस क्लबतर्फे आजीवन कामगिरीसाठी रेड इंक पुरस्कार मिळाला.

साहित्य

• बटलर, डेव्हिड; लाहिरी, अशोक; रॉय, प्रणॉय (1984). भारतीय निवडणुकांचे संकलन. अर्नोल्ड-हेनेमन. ISBN 978-0-391-03200-2.
• बटलर, डेव्हिड; लाहिरी, अशोक; रॉय, प्रणॉय (1989). इंडिया डिसाइड्स: इलेक्शन्स 1952-1989. लिव्हिंग मीडिया इंडिया.
• बटलर, डेव्हिड; लाहिरी, अशोक; रॉय, प्रणॉय (1995). इंडिया डिसाइड्स: इलेक्शन्स 1952-1995. पुस्तके आणि गोष्टी. ISBN 978-81-900612-0-9.
• रॉय, प्रणॉय; सोपारीवाला, दोराब आर. (२०१९). निकाल: भारताच्या निवडणुकांचे डीकोडिंग. विंटेज पुस्तके. ISBN 978-0-670-09226-0.