पर्यटन भूगोल

पर्यटन भूगोल हा उद्योग आणि एक सामाजिक आणि सांस्कृतिक उपक्रम म्हणून प्रवास आणि पर्यटनाचा अभ्यास आहे. पर्यटनाच्या भूगोलमध्ये पर्यटनाच्या पर्यावरणीय प्रभावांसह, पर्यटन आणि अवकाश अर्थव्यवस्थांच्या भौगोलिक गोष्टींचा समावेश आहे, पर्यटन उद्योगास उत्तर देण्यासाठी आणि व्यवस्थापन समस्यांबद्दल आणि पर्यटनाचे समाजशास्त्र आणि पर्यटनस्थळाच्या स्थानांसह विविध प्रकारच्या स्वारस्यांचा समावेश आहे.पर्यटन भूगोल म्हणजे शास्त्रीय शाखा ज्यामध्ये प्रवासाचा अभ्यास आणि स्थानांवर त्याचा प्रभाव पडतो. नॅशनल जिओग्राफिकच्या व्याख्येनुसार, एखाद्या ठिकाणाची संस्कृती, चव, परंपरा, हवामान, पर्यावरण, निसर्ग आणि तेथील रहिवासी यांचा विकास आणि सविस्तर ज्ञान मिळवण्यात मदत करणाऱ्या पर्यटनाला "पर्यटन भूगोल" असे म्हणतात. भू पर्यटनाचे अनेक फायदे. एखाद्या ठिकाणाची मुलाखत घेऊन त्यासंबंधीची माहिती अनुभवातून मिळाल्याने पर्यटक आणि रहिवासी दोघांचाही अनेक अंगाने विकास होतो. विविध सामाजिक आणि व्यावसायिक गट पर्यटन स्थळांवर एकत्र काम करतात, ज्यामुळे पर्यटक आणि रहिवासी दोघांचे अनुभव अधिक प्रामाणिक आणि अर्थपूर्ण बनतात. माहिती, ज्ञान, संस्कृती आणि परंपरा यांची देवाणघेवाण करण्यासाठी भौगोलिक-पर्यटन परस्परांना मदत करते, दोघांनाही व्यवसाय आणि आर्थिक विकासाच्या संधी मिळतात, स्थानिक वस्तू, कला आणि उत्पादनांना नवीन बाजारपेठ मिळते आणि मानवतेच्या विकासाला हातभार लागतो. तसेच पर्यटक प्रवासादरम्यान लहान मुलांसाठी आणि कुटुंबासाठी सत्य कथा, चित्रे आणि चित्रपट तयार करतात.त्याबद्दल माहिती हवी आहे आणि नकाशे इत्यादी काही साधनांची आवश्यकता आहे.

पर्यटनाचे भौगोलिक मूळ

भूगोल आणि पर्यटनाचा संबंध खूप जुना आहे, पण पर्यटनाचा भूगोल हळूहळू सुरू झाला. प्राचीन काळापासून लोक एका ठिकाणाहून दुसऱ्या ठिकाणी जात असत. मंगोलॉइड प्रजाती, निग्रोइड्स इत्यादी अनेक प्रजातींनी आंतरखंडीय स्थलांतर केले, परंतु हे स्थलांतर केवळ जीवनाच्या स्तरावर आधारित होते आणि ती मानवी वसाहतीची कायमस्वरूपी प्रक्रिया होती, त्यामुळे याला कोणत्याही पर्यटनाचे महत्त्व मानले जाऊ शकत नाही. जेव्हा शोधाचे युग आले, तेव्हा पोर्तुगाल आणि चीन सारख्या देशांतील प्रवासी आर्थिक कारणे, धार्मिक कारणे आणि इतर संस्कृती जाणून घेण्यासाठी आणि समजून घेण्यासाठी उत्सुकतेसाठी अनेक अज्ञात ठिकाणे शोधू लागले. यावेळी वाहतुकीचे साधन फक्त सागरी मार्ग आणि पायी प्रवास होते. इथून पर्यटनाला वेगळे स्वरूप आणि महत्त्व मिळू लागले. भूगोलाने पर्यटनाला विकासाचा मार्ग दाखवला आणि या मार्गाचा अवलंब करून पर्यटनाने भूगोलासाठी आवश्यक तथ्ये गोळा केली. आमेरिगो वेस्पूची, फ़र्दिनान्द मैगलन, क्रिस्टोफ़र कोलम्बस, वास्को दा गामा आणि फ्रांसिस ड्रेक या धाडसी प्रवासींनी भूगोलाच्या आधारे सागरी मार्गाने अज्ञात ठिकाणांचा शोध सुरू केला आणि या भूगोलातून पर्यटनाला प्राथमिक स्वरूप प्राप्त झाले. अनेक संस्कृती, धर्म आणि श्रद्धा यांचा विकास केवळ पर्यटन भूगोलामुळेच शक्य झाला. जगाच्या विकासात आणि बांधकामात पर्यटन भूगोलाला अत्यंत महत्त्व आहे. त्याची व्याख्या करताना असंही म्हटलं आहे की, शोधाचे जादुई आकर्षण हा पर्यटन भूगोलाचा आधार आहे आणि स्वतःच्या सान्निध्यात येऊन मिळणारा अस्सल अनुभव ही त्याची ताकद आहे. आजकाल भू-पर्यटनाची व्याप्ती पृथ्वी ओलांडून अवकाशाकडे वाटचाल करत आहे.

पर्यटनाची सांस्कृतिक कारणे

जगात मानव अनेक गट आणि समुदायांमध्ये विभागलेला आहे. प्रत्येक मानवी समूहाच्या चालीरीती आणि विधी भिन्न असतात. प्रत्येकजण आपापल्या परीने आपापले धर्म, पंथ, सण, भाषा, कौटुंबिक प्रथा पाळतो. सांस्कृतिक भूगोलात या विविधतेचा अभ्यास केला जातो. ही विविधता पर्यटकांना आकर्षित करते.

शिक्षणासाठी पर्यटन

हे त्या पर्यटकांसाठी आहे जे इतर संस्कृती जाणून घेण्यास आणि समजून घेण्यास इच्छुक आहेत. हे पर्यटक संशोधन किंवा संशोधनाच्या उद्देशाने पर्यटकांच्या श्रेणीत येतात. मुख्यतः ते लहान गटांमध्ये वेगवेगळ्या प्रजाती आणि प्रजातींचा अभ्यास करतात. येथे पर्यटक मानवाच्या संदर्भात जन्म-मृत्यू दर, आरोग्य, गृहनिर्माण, धर्म, सण, चालीरीती, शिक्षण, अन्न, मानवी वसाहतींची रचना इत्यादींशी संबंधित स्थानिक माहिती गोळा करतात. विविध शाळा, विद्यापीठे आणि सामाजिक संस्थांद्वारे अशाच सहलींचे आयोजन केले जाते.

मनोरंजक पर्यटन

हे त्या पर्यटकांसाठी आहे ज्यांना इतर संस्कृती जाणून घ्यायची आणि मनोरंजनाची इच्छा आहे. उदाहरणार्थ भारतात जिथे ही विविधता आढळते. येथे मार्च महिन्यात होळी नावाचा सण मोठ्या उत्साहात साजरा केला जातो. यावेळी येथील तापमानही अनुकूल असते. या वेळेचा वापर करून हजारो विदेशी पर्यटक येथे पोहोचतात. भारतीय लोकांसोबत ते या रंगांच्या सणाचा आनंद लुटतात. अशा प्रकारे त्यांना प्रवासासोबत भारताच्या सांस्कृतिक स्वरूपाचीही ओळख होते. येथे हे देखील नमूद करणे आवश्यक ठरेल की यावेळी स्थानिक शासन देखील पर्यटकांना आकर्षित करण्यासाठी अनेक योजना राबवते. दिल्ली सरकारने नवी दिल्लीत राबवलेली अती देवो भव ही अशीच एक यशस्वी योजना आहे. भौगोलिक घटक देखील पर्यटकांच्या मनोरंजनास कारणीभूत ठरतात. पूर्वेला पृथ्वीवर प्रथम सूर्यप्रकाश पडत असल्याने, हजारो पर्यटक नवीन वर्ष साजरे करण्यासाठी जगाच्या पूर्वेकडे प्रवास करतात. न्यू झीलंड आणि ऑस्ट्रेलियामध्ये 31 डिसेंबर रोजी हजारो पर्यटक त्यांची उपस्थिती दर्शवतात. दुसरीकडे, ब्राझिलियन सांबा परेड पाहण्यासाठी आणि मौजमजेमध्ये सामील होण्यासाठी दरवर्षी लाखो पर्यटक ब्राझीलला भेट देतात. त्याचप्रमाणे, स्पेनची बुल फाईट आणि टोमॅटो फाईट पर्यटकांना खूप आवडते. जागतिक पर्यटकांना आकर्षित करण्यासाठी अनेक देशांनी आपला प्राचीन सांस्कृतिक वारसा जतन करण्यास सुरुवात केली आहे. असे स्थानिक सांस्कृतिक उपक्रम जगभरातील पर्यटकांसाठी आकर्षणाचे केंद्र बनतात ते त्यांच्या रोमांचक स्वभावामुळे आणि वेगळेपणामुळे.

मूळ देश आणि एखाद्याच्या पूर्वजांशी संलग्नता

आज आपण पाहत असलेले जग खूप बदलले आहे. सध्या विविध देशांतील समाजांमध्ये संमिश्र मानवी समूह पाहायला मिळतात. अनेक वर्षांपूर्वी धार्मिक, आर्थिक आणि सामाजिक कारणांमुळे काही लोकांचे समूह त्यांच्या मूळ जागेवरून हजारो किलोमीटर दूरच्या ठिकाणी हलवण्यात आले होते. तिथे गेल्यावर ते तिथे कायमचे स्थायिक झाले आणि मूळ ठिकाणाशी असलेला संपर्क संपला. उदाहरणार्थ, आफ्रिका खंडातील निग्रोइड्सना गुलाम बनवून अमेरिकेत आणले गेले. रोजगाराच्या शोधात लोक भारतातून गयाना, मॉरिशस, दक्षिण आफ्रिका, मलेशिया इत्यादी ठिकाणी गेले. आज अनेक वर्षांनी आर्थिकदृष्ट्या संपन्न झाल्यानंतर त्यांच्या पिढ्या त्यांच्या मूळ गावी भेटायला येतात. हे स्थलांतरित आपल्या पूर्वजांचे जन्मस्थान पाहण्यासाठी येतात. अशा स्थलांतरितांचे भारतात विशेष स्वागत केले जाते.