सयाजीराव गायकवाड वाचनालय
| सयाजीराव गायकवाड वाचनालय (केंद्रीय ग्रंथालय) | |
|---|---|
 बनारस हिंदू विद्यापीठातील केंद्रीय ग्रंथालय | |
| देश | भारत |
| स्थापना | १९१७ |
| स्थान | बनारस हिंदू विद्यापीठ, बनारस, भारत |
सयाजी राव गायकवाड ग्रंथालय, ज्याला केंद्रीय ग्रंथालय म्हणूनही ओळखले जाते. हे भारतातील वाराणसी, उत्तर प्रदेश येथील बनारस हिंदू विद्यापीठाचे (बीएचयु) मुख्य ग्रंथालय आहे. हे १९१७ मध्ये स्थापित केले होते. ते भारतातील हस्तलिखितांच्या सर्वेक्षणात सूचीबद्ध आहे. सयाजीराव गायकवाड यांच्या देणगीतून १९३१ मध्ये लंडनच्या गोलमेज परिषदेतून परतल्यानंतर विद्यापीठाचे संस्थापक पंडित मदन मोहन मालवीय यांच्या सूचनेनुसार ब्रिटिश संग्रहालयाच्या धर्तीवर १९४१ मध्ये ग्रंथालयाची सध्याची इमारत बांधण्यात आली. १८७५ ते १९३९ पर्यंत बडोदा राज्याचे महाराज, संपूर्ण राज्यात ग्रंथालये स्थापन करण्यासाठी ओळखले जात होते.[१]
हे २००३ मध्ये स्थापन झालेल्या नॅशनल मिशन फॉर मॅन्युस्क्रिप्ट्स अंतर्गत नियुक्त 'हस्तलिखित संवर्धन केंद्र' (एमसीसी) देखील आहे.[२]
इतिहास[संपादन]
बनारस हिंदू विद्यापीठ ग्रंथालय प्रणालीची स्थापना प्रा. पीके तेलंग यांनी १९१७ मध्ये त्यांचे वडील न्यायमूर्ती काशिनाथ त्र्यंबक तेलंग यांच्या स्मरणार्थ केली होती. हा संग्रह कामछा येथील सेंट्रल हिंदू कॉलेजच्या तेलंग हॉलमध्ये ठेवण्यात आला होता. १९२१ मध्ये लायब्ररी कला महाविद्यालयाच्या सेंट्रल हॉलमध्ये (आता कला विद्याशाखा) आणि नंतर १९४१ मध्ये त्याच्या सध्याच्या इमारतीत हलवण्यात आली. विद्यापीठाचे संस्थापक पंडित मदन मोहन मालवीय यांच्या सूचनेवरून लंडनमधील ब्रिटिश संग्रहालयाच्या धर्तीवर बडोद्याचे महाराज सयाजीराव गायकवाड तिसरे यांच्या देणगीतून या ग्रंथालयाची स्थापना करण्यात आली.
१९३१ मध्ये विविध स्त्रोतांकडून मिळालेल्या देणग्यांद्वारे ग्रंथालयात सुमारे ६०,००० पुस्तकांचा संग्रह होता. लायब्ररीला वैयक्तिक आणि कौटुंबिक संग्रह देणगी देण्याचा ट्रेंड १९४० च्या दशकाच्या उत्तरार्धात चालू राहिला. परिणामी १८ व्या शतकातील दुर्मिळ पुस्तके आणि जर्नल्सचे अनोखे तुकडे येथे दिसून येतात. यामध्ये दिल्लीचे लाला श्रीराम, वर्ध्याचे जमनालाल बजाज, रुरमल गोएंका, बटुक नाथ शर्मा, टागोर कुटुंब संग्रह, नेहरू कुटुंब संग्रह यांच्या वैयक्तिक आणि कौटुंबिक संकलनाच्या देणग्यांचा समावेश आहे.[१][३]
बनारस हिंदू युनिव्हर्सिटी लायब्ररी सिस्टीममध्ये शीर्षस्थानी केंद्रीय ग्रंथालय आणि ३ संस्थात्मक ग्रंथालये, ८ विद्याशाखा ग्रंथालये, २५ विभागीय ग्रंथालये आहेत. ज्यामध्ये एकूण १३ लाखांहून अधिक खंडांचा संग्रह विद्यार्थी, प्राध्यापक सदस्य, संशोधक, चौदा विद्याशाखांचे तांत्रिक कर्मचारी यांचा समावेश आहे. विद्यापीठात १२६ विषय विभाग आहेत.[४]
२००९ च्या सुमारास, लायब्ररीमध्ये ऑप्टिकल फायबर नेटवर्किंग केले गेले. मे २००९ मध्ये, ३२,९१३ पुस्तके ई-फॉर्ममध्ये उपलब्ध करून देण्यात आली. तसेच २,१०७ जर्नल्स इंटरनेटद्वारे उपलब्ध झाली.[५] केंद्रीय ग्रंथालयातील हस्तलिखितांच्या डिजिटायझेशनचे काम मे २०१० पर्यंत पूर्ण झाले असून, त्यानंतर ते ऑनलाइनही उपलब्ध करून देण्यात आले.[६] नंतरच्या वर्षी ऑक्टोबरमध्ये ग्रंथालयात 'माहितीचा अधिकार (आरटीआय) आणि ग्रंथालये' या विषयावर दोन दिवसीय राष्ट्रीय चर्चासत्र आयोजित करण्यात आले होते.[७]
ऑक्‍टोबर २०१० मध्ये, लायब्ररीने राष्ट्रीय हस्तलिखित मिशन, नवी दिल्ली यांच्या संयुक्त विद्यमाने ग्रंथालयात हस्तलिखित संवर्धनावर राष्ट्रीय कार्यशाळा आयोजित केली होती.[८][९]
संग्रह[संपादन]
हस्तलिखित संग्रहात अनेक प्राचीन ग्रंथ आहेत.[१०]
संदर्भ[संपादन]
- ^ a b "Banaras Hindu University, Central Library (Varanasi, India)". University of Chicago. 3 March 2009. Archived from the original on 2012-03-09. 2023-02-12 रोजी पाहिले."Banaras Hindu University, Central Library (Varanasi, India)" Archived 2012-03-09 at the Wayback Machine.. University of Chicago. 3 March 2009.
- ^ Manuscript Conservation Centres Archived 2012-05-06 at the Wayback Machine. National Mission for Manuscripts.
- ^ "Education: THE CENTRAL LIBRARY". Varanasi Official website. Archived from the original on 7 January 2011.
- ^ History/Genesis: Central Library BHU
- ^ "Free internet service at BHU library". The Times of India. 10 July 2009. Archived from the original on 8 March 2012.
- ^ "BHU south campus library to go digital". The Times of India. 17 May 2010. Archived from the original on 8 March 2012.
- ^ "New building inaugurated at BHU". The Times of India. 8 October 2009. Archived from the original on 8 March 2012.
- ^ "National workshop at Central Library". The Times of India. 19 October 2010. Archived from the original on 8 March 2012.
- ^ "Workshop on manuscripts concludes". The Times of India. 24 October 2010. Archived from the original on 8 March 2012.
- ^ Kapoor, Punkhuri (11 September 2015). "A treasure trove of rare manuscripts - Times of India". The Times of India.