हायब्रिड खेळपट्टी

हायब्रिड पिच किंवा हायब्रिड खेळपट्ट्या या नैसर्गिक गवत आणि सिंथेटिक फायबरचे मिश्रण असतात. पाच टक्के सिंथेटिक फायबर आणि ९५ टक्के नैसर्गिक गवताचा भाग असतो. सिंथेटिक फायबर नैसर्गिक पृष्ठभागावर टाकण्यात येते. यामुळे खेळपट्टीचे आयुष्य वाढते आणि एकसमान उसळीची हमी मिळते. अशा खेळपट्ट्यांना टिकाऊ मानले जाते. खेळपट्टीवर नैसर्गिक गवतही ठेवण्यात येते. खेळपट्टीची नैसर्गिकता कुठेही कमी होणार नाही यासाठी केवळ पाच टक्के फायबर वापरले जाते.

हायब्रिड खेळपट्टी ही पारंपरिक नैसर्गिक गवताच्या खेळपट्टीला कृत्रिम गवताच्या धाग्यांसोबत एकत्र करून तयार करण्यात येते. पारंपरिक नैसर्गिक गवताची ताकद आणि कृत्रिम गवताची टिकाऊपणा यांचा समन्वय साधण्यासाठी हायब्रिड खेळपट्ट्यांचा वापर केला जातो. खेळपट्टीची गुणवत्ता, टिकाऊपणा, आणि कामगिरी सुधारण्यासाठी ही खेळपट्टी क्रीडा क्षेत्रात विशेषतः क्रिकेट, फुटबॉल आणि रग्बीमध्ये मोठ्या प्रमाणावर वापरली जाते.

रचना

हायब्रिड खेळपट्टी दोन मुख्य घटकांनी तयार होते:

1. नैसर्गिक गवत-
   • खेळपट्टीचा मुख्य भाग नैसर्गिक गवताचा असतो, जो खेळाडूंना सहज हालचाली आणि नैसर्गिक अनुभव देतो.
   • नैसर्गिक गवताला नियमित देखभाल, खत, आणि पाणी लागते.
2. कृत्रिम गवत-
   • या गवताच्या धाग्यांना नैसर्गिक गवतामध्ये मशीनच्या मदतीने गुंफले जाते.
   • कृत्रिम गवत खेळपट्टीला टिकाऊ बनवते आणि ताणतणावामुळे नुकसान टाळते.

फायदे

1. हायब्रिड खेळपट्टी अधिक वापराने खराब होत नाही. पारंपरिक नैसर्गिक गवताच्या खेळपट्टीच्या तुलनेत ती ३-४ पट जास्त काळ टिकते.
2. हवामानाच्या अनुकूल किंवा प्रतिकूल परिस्थितीतही हायब्रिड खेळपट्टी वापरली जाऊ शकते.
3. खेळाडूंसाठी अधिक चांगला आधार मिळतो, ज्यामुळे जखमा कमी होतात.
4. हायब्रिड खेळपट्टीची देखभाल पारंपरिक खेळपट्टीच्या तुलनेत कमी खर्चिक असते.
5. हायब्रिड खेळपट्टीवर चेंडूचा उडालेला वेग आणि बाऊन्स स्थिर राहतो, ज्यामुळे खेळ अधिक मनोरंजक बनतो.

वापर

हायब्रिड खेळपट्ट्यांचा आरंभ युरोपियन फुटबॉलमध्ये झाला, परंतु आज क्रिकेटसह इतर खेळांमध्येही ती लोकप्रिय होत आहे.

क्रिकेटमध्ये हायब्रिड खेळपट्टी-

• इंग्लंड आणि वेल्स क्रिकेट बोर्डाने २०१९ मध्ये हायब्रिड खेळपट्ट्यांचा वापर सुरू केला.
• या खेळपट्ट्या टी-२० आणि ५० षटकांच्या सामन्यांसाठी उपयुक्त ठरल्या आहेत, कारण त्या जलद चेंडू आणि चांगल्या फलंदाजीसाठी अनुकूल असतात.
• हायब्रिड खेळपट्टीवर फिरकीपटूंना फारसा लाभ मिळत नाही, त्यामुळे ती विशिष्ट स्वरूपाच्या सामन्यांसाठी वापरली जाते.

फुटबॉलमध्ये वापर-

• फिफा विश्वचषक स्पर्धांमध्ये हायब्रिड खेळपट्ट्यांचा वापर मोठ्या प्रमाणावर झाला आहे.
• यूइएफए चॅम्पियन्स लीगमध्येही हायब्रिड पिचला प्राधान्य दिले जाते.

उत्पादन प्रक्रिया

हायब्रिड खेळपट्टी तयार करण्यासाठी उच्च दर्जाच्या उपकरणांचा वापर केला जातो:

• कृत्रिम गवत नैसर्गिक गवतामध्ये साधारणतः (२० एम-५०) एम खोलवर सुईच्या सहाय्याने रोवले जाते.
• रोवलेल्या कृत्रिम धाग्यांना खेळपट्टीच्या पृष्ठभागावर नैसर्गिक गवताच्या मुळे पकडून ठेवतात.
• खेळपट्टीला सपाट आणि स्थिर बनवण्यासाठी विशेष रोलर्स वापरले जातात.

मर्यादा

• हायब्रिड खेळपट्टी तयार करण्याचा प्रारंभिक खर्च जास्त असतो.
• क्रिकेटमध्ये हायब्रिड खेळपट्टी फिरकी गोलंदाजांसाठी उपयुक्त नसते, कारण गवत अधिक प्रमाणात असल्याने पिचवर चेंडू कमी वळतो.
• हायब्रिड खेळपट्टीची देखभाल करण्यासाठी तंत्रज्ञानाशी परिचित तज्ज्ञ लागतात.

फिरकीपटूंना फायदा

फिरकीपटूंना या खेळपट्टीतून मदत मिळेल. नैसर्गिक खेळपट्टीपेक्षा संकरित खेळपट्टीतून त्यांना अधिक उसळी मिळते. सामन्यानंतर परिस्थिती बदलत असतानाही खेळपट्टीवर नियंत्रण ठेवता येते. खेळपट्टीच्या होणाऱ्या वापरावर तिचे आयुष्य अवलंबून असते. खेळपट्टीची नीट काळजी घेतली गेली आणि त्यावर वाजवी संख्येने सामने खेळले गेले, तर ७-१० वर्षे ही खेळपट्टी टिकू शकते. किमान सात वर्षे तरी ही खेळपट्टी टिकण्याची अपेक्षा केली जाऊ शकते.

भारताचा दृष्टिकोन

भारताने हायब्रिड खेळपट्ट्यांचा वापर करण्याची सुरुवात नुकतीच केली आहे. स्थानिक हवामान आणि क्रिकेटच्या खेळात हायब्रिड खेळपट्ट्यांची उपयुक्तता तपासण्यासाठी विविध प्रयोग चालू आहेत.