संगणक कार्यक्रमण

(कॉम्प्युटर प्रोगामिंग). संगणकाचा वापर करून एखादे प्रमेय किंवा समस्या सोडविण्यासाठी, अथवा एखादे फलित साध्य करण्यासाठी, सुयोग्य रीती विकसित करून तिची संगणकावर कार्यान्वित करता येईल अशा क्रमबद्ध आदेशांच्या रूपात मांडणी करण्यापर्यंतच्या संपूर्ण प्रक्रियेला ‘ संगणक कार्यक्रमण ’ म्हणतात. प्रत्येक  अंकीय संगणकाला स्वतःची अशी एक यंत्रभाषा असून त्या भाषेतील कार्यक्रमानुसार तो सांकेतिक स्वरूपातील माहितीवर संस्करण करतो. यंत्रभाषेतील आदेश हे द्विमान अंकांच्या स्वरूपात असल्याने त्यात थेट कार्यक्रमण करणे क्लिष्ट असते.

यास्तव प्रत्येक संगणक स्वतःची अशी एक ॲसेम्ब्ली भाषा (वर्णाक्षरी भाषा) उपलब्ध करून देतो. या भाषेतील आदेश अंकांऐवजी अक्षरे वापरतात व त्यामुळे ते लक्षात ठेवण्यास तुलनेने सोपे असतात. यामध्ये संगणकाच्या स्मृतीतील क्रमपत्त्यांनाही नावे देता येतात. ॲसेम्ब्ली भाषेतील प्रत्येक आदेशाचे यंत्रभाषेतील आदेशात एकास एक या प्रमाणात भाषांतर होते. मूळ कार्यक्रमाचे असे भाषांतर करणारे ॲसेम्ब्लर सॉफ्टवेर सर्वांना उपयोगी पडतील अशी काही लायबरी रूटिनेही (सुटे भाग) उपलब्ध करून देते.

ॲसेम्ब्ली भाषा तुलनेने कार्यक्रमणास सुकर असली तरी तिचे आदेश निम्नस्तरीय असल्याने कार्यक्रम विकसित करणाऱ्या व्यक्तीस सूक्ष्म स्वरूपातील रूपरेखा तयार करावी लागते. शिवाय ॲसेम्ब्ली भाषा संगणक सापेक्ष असल्याने संगणक बदलल्यास संपूर्ण कार्यक्रमाचे पुनर्लेखन करावे लागते. यास्तव उच्च्स्तरीय भाषांचा विकास करण्यात आला.

कार्यक्रमणाची सुरुवात समस्येसाठी रीती तयार करण्यापासून होते. रीतीमध्ये समस्या सोडविण्याची तार्किक पद्धत वर्णिलेली असते. क व ख या दोन एक-अंकी संख्यांच्या गुणाकाराचे उदाहरण घेऊन याचे स्पष्टीकरण करता येईल. अशा गुणाकाराची रीती पुढीलप्रमाणे सांगता येईल : (१) क ही संख्या स्वतःमध्ये ख वेळा मिळवून येणारे उत्तर ग समजा. (२) क आणि ख यांचे ऋण-धन चिन्ह समान असल्यास गचे चिन्ह धन व असमान असल्यास ते ऋण असे मांडा. (३) ग हे गुणाकाराचे उत्तर होय.

रीती ही कार्यक्रमणाचे संगणक निरपेक्ष व भाषा निरपेक्ष असे तार्किक स्वरूप आहे. एका कार्यक्रमात अनेक घटक रीतींचा समावेश होऊ शकतो. वर दिलेली गुणाकाराची रीती अनेक कार्यकमांची घटक असू शकते. या रीतीवरून क्रमरूपरेखा तयार करणे सोईस्कर ठरते. क्रमरूपरेखा देखील संगणक निरपेक्ष व भाषा निरपेक्ष असून तीमध्ये कार्यक्रमाचे प्रवाह व उपप्रवाह स्पष्ट होतात. क्रमरूपरेखेत निरनिराळ्या प्रकारच्या चौकटी वापरल्या जातात. आदान-प्रदान दर्शविणारी चौकट, कृती करणारी चौकट व निर्णयस्थानीची चौकट अशा चौकटी तीत दर्श-विलेल्या असतात.

या क्रमरूपरेखेवरून क्रमवार आदेशांनी बनलेला कार्यक्रम तयार करता येतो. क्रमरूपरेखेचा एक नमुना आ. १ मध्ये दाखविला आहे. त्यात मुद्दल, व्याज दर आणि मुदत वर्षे या माहितीवरून व्याज काढण्यासाठी क्रमरूपरेखा दर्शविली आहे. या क्रमरूपरेखेचे रूपांतर कार्यक्रमात केल्यावर कार्यक्रमाचा ओघ कसा होईल त्याचा नमुना कोष्टकात दाखविला आहे. ही क्रमरूपरेखा व कार्यक्रम केवळ स्पष्टीकरणात्मक आहेत.