"हिंदू देवांचे प्रकार" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक

Content deleted Content added

Inline

१५:३०, १० मे २०१३ ची आवृत्ती

हिंदू धर्म हा अपौरुषेय आहे. म्हणजे त्याची स्थापना कोणत्याही माणसाने केलेली नाही. त्यामुळे तो साधनदोष (errors of instrument) आणि अभिज्ञान (cognition)यांपासून मुक्त आहे. त्यामुळे वेदग्रंथ व उपनिषदे, ब्रह्मसूत्रे आणि भगवद्गीता नसती तरी हिंदूधर्म राहिलाच असता. हिंदू देव हे शाश्वत, अविनाशी आणि अमर आहेत. हिंदू देव लढाया करीत असले तरी ते अन्यायाची बाजू घेत नाहीत. ते ग्रीक आणि रोमन देवांप्रमाणे एखाद्या माणसाचा द्वेष करीत नाहीत. ते आपापसात भांडत नाहीत, एकमेकांचा मत्सर करीत नाहीत. अनेक हिंदू देव ही निसर्गातील विविध शक्तींची आणि सृष्टीतील विविध बाबींची रूपे आहेत. या हिंदू देवांमध्ये अनेक जाती आहेत. त्यांची जातिनुसार उतरंडही आहे.

देवांमधल्या प्रमुख जाती आणि त्यांतील देव

वैदिक देव आणि देवता : इंद्र, उषा, रुद्र, वायु, वरुण, मरुत, सूर्य, सोम, बृहस्पती, गायत्री, सावित्री, सरस्वती, विश्वकर्मा,
पौराणिक देव : ब्रह्मदेव, शिव, विष्णू, दत्त, शनी, कार्तिकस्वामी,
ऐतिहासिक देव : भवानी, मारुती,
लोकसंस्कृतीतील देव : खंडोबा, बालाजी,
ग्रामीण देव : म्हसोबा, शिंगरोबा, वेताळबाबा,
अवतार : राम, श्रीकृष्ण, नृसिंह(नरसिंह),वामन, बुद्ध, परशुराम
देवता : गणपती, शारदा, सरस्वती, नटराज,
देवी : लक्ष्मी, काली, दुर्गा, कात्यायनी, महिषासुरमर्दिनी,
देवपत्नी : पार्वती, गौरी, सीता, कुबेरपत्नी राजराजेश्वरी, इंद्राणी, रुक्मिणी
दुय्यम देव : नारद, तुंबरू, कुबेर, चित्रगुप्त,
दुय्यम देवी: अन्नपूर्णा, अंबाबाई, एकवीरा, ऋद्धी, कामेश्वरी, काळूबाई, गौरी, चामुंडा,जखाई, जगद्धात्री (बंगालमध्ये), जाखादेवी, तुकाई, फिरंगाई, बाणाई, भद्रकाळी, महालक्ष्मी, म्हाळसाई, यमाई, यल्लम्मा, रखमाई, रुक्मिणी, रेणुका, ललिता, शिवदूती, सटवाई, सिद्धी,
अर्द्धदेव : यक्ष, किन्नर, गंधर्व, अप्सरा आणि विद्याधर वगैरे
देवस्वरूप प्राणी : ऐरावत, कासव, खंडोबाचा घोडा, गणपतीचा उंदीर, गरुड, दत्ताचे गाय आणि कुत्रे, नंदी,

अशा अनेक देवांमधील खंडोबा या एका दुय्यम समजल्या जाणाऱ्या देवाचे स्थान फार मोठे आहे. या देवाची महाराष्ट्रात, कर्नाटकात आणि आंध्रप्रदेशात अनेक तीर्थस्थाने आणि देवळे आहेत. त्यांतील कांही ही अशी :

अणदूर (नळदुर्ग) (उस्मानाबाद जिल्हा)
आदी मैलार (बिदर जिल्हा) (गुलबर्ग्याजवळ)
काळज (ता. फलटण)(सातारा जिल्हा)
जेजुरी (पुणे जिल्हा) (खंडोबा देवाचे मुख्य पीठ)
देवरगुड्डा (राणीबेन्नूर)
निमगाव दावडी (पुणे जिल्हा)
पाली (सातारा जिल्हा)
पिंपळगाव निपाणी ता. निफाड जि. नाशिक
मखारी म्हाळसाकांत, मंगसुळी (बेळगाव जिल्हा)
माळेगाव (नांदेड जिल्हा)
मैलार लिंगप्पा (खानापूर, बेळगाव जिल्हा)
मैलारपूर (यादगीर) (बेळ्ळारी जिल्हा)
मल्हारी मार्तंड, रेवडी (सातारा जिल्हा)
शेगुड, (अहमदनगर जिल्हा)
सातारे (औरंगाबाद जिल्हा)

खंडोबाची पत्नी यमाई (येमाई, यमाईदेवी) हिची स्थाने

यमाई, औंध (सातारा जिल्हा)
यमाई, राशीन अहमदनफ़्गर जिल्हा)
येमाई, कवठे, शिरूर तालुका (पुणे जिल्हा)
यमाईदेवी, सनपाने, जावळी तालुका (सात्यारा जिल्हा)

@@ ओळ १: / ओळ १: @@
-हिंदू धर्म हा अपौरुषेय आहे. म्हणजे त्याची स्थापना कोणत्याही माणसाने केलेली नाही. त्यामुळे तो साधनदोष (errors of instrument) आणि अभिज्ञान (cognition)यांपासून मुक्त आहे.  त्यामुळे वेदग्रंथ व उपनिषदे, ब्रह्मसूत्रे आणि भगवद्गीता नसती तरी हिंदूधर्म राहिलाच असता. हिंदू देव हे शाश्वत, अविनाशी आणि अमर आहेत. हिंदू देव लढाया करीत असले तरी ते अन्यायाची बाजू घेत नाहीत. ते ग्रीक आणि रोमन देवांप्रमाणे एखाद्या माणसाचा द्वेष करीत नाहीत. ते आपापसात भांडत नाहीत, एकमेकांचा मत्सर करीत नाहीत. अनेक हिंदू देव ही निसर्गातील विविध शक्तींची आणि बाबींची रूपे आहेत.  या हिंदू देवांमध्ये अनेक जाती आहेत. त्यांची जातिनुसार उतरंडही आहे.
+हिंदू धर्म हा अपौरुषेय आहे. म्हणजे त्याची स्थापना कोणत्याही माणसाने केलेली नाही. त्यामुळे तो साधनदोष (errors of instrument) आणि अभिज्ञान (cognition)यांपासून मुक्त आहे.  त्यामुळे वेदग्रंथ व उपनिषदे, ब्रह्मसूत्रे आणि भगवद्गीता नसती तरी हिंदूधर्म राहिलाच असता. हिंदू देव हे शाश्वत, अविनाशी आणि अमर आहेत. हिंदू देव लढाया करीत असले तरी ते अन्यायाची बाजू घेत नाहीत. ते ग्रीक आणि रोमन देवांप्रमाणे एखाद्या माणसाचा द्वेष करीत नाहीत. ते आपापसात भांडत नाहीत, एकमेकांचा मत्सर करीत नाहीत. अनेक हिंदू देव ही निसर्गातील विविध शक्तींची आणि सृष्टीतील विविध बाबींची रूपे आहेत.  या हिंदू देवांमध्ये अनेक जाती आहेत. त्यांची जातिनुसार उतरंडही आहे.
-==देवांमधल्या प्रमुख जाती==
+==देवांमधल्या प्रमुख जाती आणि त्यांतील देव==
-* वैदिक देव आणि देवता : इंद्र, उषा, वायु, वरुण,
+* वैदिक देव आणि देवता : इंद्र, उषा, रुद्र, वायु, वरुण, मरुत, सूर्य, सोम, बृहस्पती,  गायत्री, सावित्री, सरस्वती, विश्वकर्मा,
-* पौराणिक देव
+* पौराणिक देव : ब्रह्मदेव, शिव, विष्णू, दत्त, शनी, कार्तिकस्वामी,
-* ऐतिहासिक देव
+* ऐतिहासिक देव : भवानी, मारुती,
-* लोकसंस्कृतीतील देव : खंडोबा
+* लोकसंस्कृतीतील देव : खंडोबा, बालाजी,
-* ग्रामीण देव :
+* ग्रामीण देव : म्हसोबा, शिंगरोबा, वेताळबाबा,
-* अवतार : राम, श्रीकृष्ण, नृसिंह (नरसिंह), बुद्ध, परशुराम
+* अवतार : राम, श्रीकृष्ण, नृसिंह(नरसिंह),वामन,  बुद्ध, परशुराम
+* देवता : गणपती, शारदा, सरस्वती, नटराज,
-* देवता
+* देवी : लक्ष्मी, काली, दुर्गा, कात्यायनी, महिषासुरमर्दिनी,
-* देवी
+* देवपत्नी : पार्वती, गौरी, सीता, कुबेरपत्नी राजराजेश्वरी, इंद्राणी, रुक्मिणी
-* देवपत्नी
-* दुय्यम देव : नारद, तुंबरू, ऋद्धी, सिद्धी
+* दुय्यम देव : नारद, तुंबरू, कुबेर, चित्रगुप्त,
+* दुय्यम देवी: अन्नपूर्णा, अंबाबाई, एकवीरा, ऋद्धी, कामेश्वरी, काळूबाई, गौरी, चामुंडा,जखाई, जगद्धात्री (बंगालमध्ये), जाखादेवी, तुकाई, फिरंगाई, बाणाई, भद्रकाळी, महालक्ष्मी, म्हाळसाई, यमाई, यल्लम्मा, रखमाई, रुक्मिणी, रेणुका, ललिता, शिवदूती, सटवाई, सिद्धी,
-* अर्धदेव (यक्ष, किन्नर, गंधर्व, अप्सरा आणि विद्याधर वगैरे)
+* अर्द्धदेव : यक्ष, किन्नर, गंधर्व, अप्सरा आणि विद्याधर वगैरे
-* देवस्वरूप प्राणी : ऐरावत, कासव, खंडोबाचा घोडा, गणपतीचा उंदीर, गरुड, दत्ताची गाय आणि दत्ताचे कुत्रे, नंदी,
+* देवस्वरूप प्राणी : ऐरावत, कासव, खंडोबाचा घोडा, गणपतीचा उंदीर, गरुड, दत्ताचे गाय आणि कुत्रे, नंदी,
 अशा अनेक देवांमधील खंडोबा या एका दुय्यम समजल्या जाणाऱ्या देवाचे स्थान फार मोठे आहे.  या देवाची महाराष्ट्रात, कर्नाटकात आणि आंध्रप्रदेशात अनेक तीर्थस्थाने आणि देवळे आहेत. त्यांतील कांही ही अशी :
 * अणदूर (नळदुर्ग) (उस्मानाबाद जिल्हा)
-* आदी मैलार (बीदर जिल्हा) (गुलबर्ग्याजवळ)
+* आदी मैलार (बिदर जिल्हा) (गुलबर्ग्याजवळ)
 * काळज (ता. फलटण)(सातारा जिल्हा)
 * जेजुरी (पुणे जिल्हा) (खंडोबा देवाचे मुख्य पीठ)
@@ ओळ २४: / ओळ २५: @@
 * पाली (सातारा जिल्हा)
 * पिंपळगाव निपाणी ता. निफाड जि. नाशिक
-* मंगसुळी (बेळगाव जिल्हा)
+* मखारी म्हाळसाकांत, मंगसुळी (बेळगाव जिल्हा)
 * माळेगाव (नांदेड जिल्हा)
 * मैलार लिंगप्पा (खानापूर, बेळगाव जिल्हा)
 * मैलारपूर (यादगीर) (बेळ्ळारी जिल्हा)
-* शेगुड (अहमदनगर जिल्हा)
+* मल्हारी मार्तंड, रेवडी (सातारा जिल्हा)
+* शेगुड, (अहमदनगर जिल्हा)
 * सातारे (औरंगाबाद जिल्हा)
-;खंडोबाची पत्नी यमाई हिची स्थाने:
+;खंडोबाची पत्नी यमाई (येमाई, यमाईदेवी) हिची स्थाने:
 * यमाई, औंध (सातारा जिल्हा)
 * यमाई, राशीन अहमदनफ़्गर जिल्हा)
 * येमाई, कवठे, शिरूर तालुका (पुणे जिल्हा)
+* यमाईदेवी, सनपाने, जावळी तालुका (सात्यारा जिल्हा)