मेकोप्टेरा
| मेकोप्टेरा | |
|---|---|
.jpg)
| |
| पॅनोर्पा कम्युनिस, नर | |
Scientific classification 
| |
| Missing taxonomy template (fix): | मेकोप्टेरा |
| वर्गीकरण गट | |
| |
मेकोप्टेरा (ग्रीक भाषेत: मेकोस = "लांब", ptera = "पंख" ) हा एक किटकांचा वर्गीकरण गट आहे. हा गट एंडोप्ट्रीगोटा या गटात मोडतो. यामध्ये सुमारे सहाशे प्रजाती आहेत आणि नऊ वर्गीकरण गट आहेत. मेकोप्टेरानला कधीकधी स्कॉर्पिओनफ्लायज म्हणून संबोधतात, कारण या वर्गातील सर्वात जास्त किटक हे पॅनोरपीडा या गटात मोडतात, यातील नर किटकांचे वाढलेले जननेंद्रिय विंचवाच्या नांगीसारखे दिसते तर त्यांची लांब चोच विंचवाच्या हातासारखी दिसते. बिट्टासिडे किंवा हॅंगफ्लाइज हे किटकही ह्या गटात मोठ्या प्रमाणात सापडतात. हे दोन गट त्यांच्या विचित्र विवाह पद्धतीसाठी प्रसिद्ध आहेत, यातील मादी नराकडून देण्यात येणाऱ्या भेटवस्तूच्या गुणवत्तेनुसार जोडीदार निवडते. तुलनेत लहान असणारा गट म्हणजे हिम विंचू, गट बोरिडे, यातील प्रौढ किटक कधीकधी बर्फावर चालताना दिसतात. याउलट, या गटातील बहुतेक प्रजाती उष्णकटिबंधीय ठिकाणी आर्द्र वातावरणात आढळून येतात.
मेकोप्टेरा हा वर्ग सिफोनाप्टेरा (पिसवा) यांच्या जास्त जवळचा तर दिप्तेरा (उडणाऱ्या माश्या) यांच्याशी लांबचा संबधित आहे. या वर्गातील किटक काहीसे उडणाऱ्या माशी सारखे दिसतात. हे लहान ते मध्यम आकाराचे किटक असतात. यांचे शरीर लांब पातळ असते आणि पंख अरुंद अर्ध पारदर्शक असतात. बहुतेक जातींची पैदास झाडांची पाने किंवा मॉस सारख्या ओलसर वातावरणामध्ये होते. यांची अंडी ओल्या हंगामातच उबतात. यांच्या अळ्या सुरवंटासारख्या असतात आणि झाडांच्या पानासारखे पदार्थ खाऊन वाढतात. जर परिस्थिती अनुकूल नसेल तर प्युपाच्या स्थितित संक्रमण होते, या स्थितित खाण्याची गरज पडत नाही. परिस्थिती अनुकूल होताच प्युपा स्थितितून प्रौढ स्थितित संक्रमण होते.
जिम्नोस्पर्म वर्ग आता सध्या नामशेष प्रजाती आहे परंतु मधमाश्यासारख्या परागकण-वाहू इतर कीटकांच्या उदयाअगोदर हा वर्ग हे काम उत्तमरित्या बजावत होता. सध्याचे आधुनिक प्रजातींचे प्रौढ हे जबरदस्त शिकारी किंवा मृत जीवांच्या शवावर जगणारे होते. मृत प्राण्यांच्या शरिरावर पोहोचणारे हे पहिले कीटक असतात, यामुळे हे फॉरेन्सिक एंटोमोलॉजीमध्ये फार उपयुक्त ठरतात.
विविधता
[संपादन]मेकोप्टेरा किटकांची लांबी २ ते ३५ मिमी असू शकते. यांच्या जवळपास सहाशे अस्तित्वात असलेल्या प्रजाती ज्ञात आहेत आणि ह्या नऊ कुटुंबांत आणि चौतीस पिढ्यांमध्ये विभागले आहेत. यातील बहुतेक किटक पॅनोरापीडे आणि बिटासिडाई प्रजातीत मोडतात. या व्यतिरिक्त सुमारे एकोणतीस पिढीत चारशे ज्ञात प्रजाती आहेत, जे या गटातील जिवंत सदस्यांपेक्षा भिन्न आहेत.[१०] पॅनोरापीडियातील पुरुषांच्या जननेंद्रियाच्या वर गेलेल्या शेपटीसारख्या दिसण्न्यामुळे या गटाला कधीकधी विंचूही संबोधतात.[११]
मेकोप्टेरा किटक जगभरात पसरलेले आहेत. प्रजाती स्तरावरील सर्वात मोठी विविधता अफ्रोट्रॉपिक आणि पॅलेअर्टिक क्षेत्रांमध्ये आढळते. परंतु निओट्रॉपिक, निकट्रिक आणि ऑस्ट्रालासीयन क्षेत्रांमध्ये सर्वसामान्य आणि कौटुंबिक पातळीवरील भिन्नता दिसून येते. ते मादागास्कर आणि बऱ्याच बेटांवर आढळत नाहीत. यावरून त्यांची पसरण्याची क्षमता कमी असल्याचे सिद्ध होते. त्रिनिदाद, तैवान आणि जपान येथे बांधलेल्या पुलांमुळे जवळपासची बेटे मुख्य बेटांशी जोडली गेली आणि तिथे या किटकांचा प्रसार झाला.[१०]
संदर्भ
[संपादन]- ^ Hyatt, Alpheus; Arms, Jennie Maria (1891). "A novel diagrammatic representation of the orders of insects". Psyche. 6 (177): 11–13. doi:10.1155/1891/39454.
- ^ a b c Bashkuev, A.S. (2011). "Nedubroviidae, a new family of Mecoptera: the first Paleozoic long-proboscid scorpionflies". Zootaxa. 2895 (1): 47–57. doi:10.11646/zootaxa.2895.1.3.
- ^ Krzemiński, W.; Soszyńska-Maj, A.; Bashkuev, A. S.; Kopeć, K (2015). "Revision of the unique Early Cretaceous Mecoptera from Koonwarra (Australia) with description of a new genus and family". Cretaceous Research. 52: 501–506. doi:10.1016/j.cretres.2014.04.004.
- ^ Qiao, X.; Shih, C. K.; Petrulevičius, J. F.; Dong, R. (2013). "Fossils from the Middle Jurassic of China shed light on morphology of Choristopsychidae (Insecta, Mecoptera)". ZooKeys (318): 91–111. doi:10.3897/zookeys.318.5226. PMC 3744206. PMID 23950679.
- ^ Wang, C.; Shih, C.; Ren, D (2014). "A new fossil hangingfly (Mecoptera: Cimbrophlebiidae) from the Early Cretaceous of China". Acta Geologica Sinica (English Edition). 88 (1): 29–34. doi:10.1111/1755-6724.12180.
- ^ Archibald, S.B. (2005). "New Dinopanorpida (Insecta: Mecoptera) from the Eocene Okanogan Highlands (British Columbia, Canada and Washington State, USA)". Canadian Journal of Earth Sciences. 42 (2): 119–136. Bibcode:2005CaJES..42..119A. doi:10.1139/e04-073.
- ^ Novokshonov, V. G.; Ross, A. J.; Cook, E.; Krzemiński, W.; Soszyńska-Maj, A. (2016). "A new family of scorpionflies (Insecta; Mecoptera) from the Lower Cretaceous of England". Cretaceous Research. 62: 44–51. doi:10.1016/j.cretres.2016.01.013.
- ^ Lin, X.; Shih, M. J.; Labandeira, C. C.; Ren, D. (2016). "New data from the Middle Jurassic of China shed light on the phylogeny and origin of the proboscis in the Mesopsychidae (Insecta: Mecoptera)". BMC Evolutionary Biology. 16 (1): 1–22. doi:10.1186/s12862-015-0575-y. PMC 4700641. PMID 26727998.
- ^ Grimaldi, D.; Johnston, M. A. (2014). "The long-tongued Cretaceous scorpionfly Parapolycentropus Grimaldi and Rasnitsyn (Mecoptera: Pseudopolycentropodidae): new data and interpretations". American Museum Novitates. 3793 (3793): 1–24. doi:10.1206/3793.1. hdl:2246/6466.
- ^ a b Dunford, James C.; Somma, Louis A. (2008). Capinera, John L. (ed.). Encyclopedia of Entomology: Scorpionflies (Mecoptera). Springer Science & Business Media. pp. 3304–3309. ISBN 978-1-4020-6242-1.
- ^ "Scorpionflies (Order: Mecoptera)". Amateur Entomologists' Society. Missing or empty
|url=(सहाय्य)