माया सीता
माया सीता (संस्कृत: माया सीता, "भयानक सीता") किंवा छाया सीता ही रामायणाच्या काही रूपांतरांमध्ये, ही देवी सीता (ग्रंथातील नायिका)ची भ्रामक प्रतिव्यक्ती आहे. वास्तविक सीतेऐवजी लंकेच्या राक्षस-राजा रावणाने माया सीतेचे अपहरण केले.
रामायणात, सीता – रामाची पत्नी (अयोध्येचा राजकुमार आणि देव विष्णूचा अवतार) – तिला रावणाने पकडले आणि लंकेत कैद केले, जोपर्यंत तिला रामाने सोडवले नाही, ज्याने तिचा बंधक मारला. सीतेला अग्निपरीक्षा (अग्नीपरीक्षा) येते ज्याद्वारे ती रामाने स्वीकारण्यापूर्वी तिची शुद्धता सिद्ध करते. महाकाव्याच्या काही आवृत्त्यांमध्ये, अग्नि-देवता अग्नीने माया सीतेची निर्मिती केली, जी सीतेची जागा घेते आणि रावणाने त्याचे अपहरण केले आणि त्याचे बंदिवास भोगले, तर वास्तविक सीता अग्नीत लपते. अग्निपरीक्षेत माया सीता आणि प्रत्यक्ष सीता यांची पुन्हा देवाणघेवाण होते. काही ग्रंथांमध्ये माया सीतेचा अग्नि परिक्षेच्या ज्वाळांमध्ये नाश झाल्याचा उल्लेख आहे, तर इतरांनी ती कशी आशीर्वादित झाली आणि महाकाव्य नायिका द्रौपदी किंवा देवी पद्मावती म्हणून पुनर्जन्म झाला असे वर्णन केले आहे. काही धर्मग्रंथांमध्ये तिचा मागील जन्म वेदवती असा उल्लेख आहे, रावणाने तिचा विनयभंग करण्याचा प्रयत्न केला.
राम-केंद्रित पंथांची मुख्य देवी सीतेला माया सीतेचा आकृतिबंध रावणाच्या अपहरणाच्या कटाला बळी पडण्यापासून वाचवतो आणि तिच्या पवित्रतेचे रक्षण करतो. सीता आणि इतर देवींच्या तत्सम दुहेरी किंवा सरोगेट्स हिंदू पौराणिक कथांच्या विविध कथांमध्ये आढळतात.
रामायण मूळ कथानक
[संपादन]वाल्मिकींच्या रामायणात (5वे ते 4थे शतक) माया सीतेचा उल्लेख नाही. मिथिलाची राजकन्या सीता हिचा विवाह अयोध्येचा राजकुमार रामाशी झाला. रामाला 14 वर्षांच्या वनवासात जाण्यास भाग पाडले जाते आणि त्याच्यासोबत सीता आणि त्याचा भाऊ लक्ष्मण असतो. रावण, लंकेचा राक्षस-राजा, सीतेला पळवून नेण्याचा कट रचतो, ज्याला मारिचाने मदत केली, जी सीतेला मोहित करणाऱ्या जादुई सोन्याच्या हरणात (माया मृगा, एक भ्रामक हरीण) बदलते. दंडकाच्या जंगलात वनवासात असताना राम हरणाच्या मागे जातो आणि त्याचा वध करतो हे स्थान नेवासा जवळील प्रवरा संगम येथेआहे. जादुई हरिण रामाच्या आवाजात मदतीची हाक देते. सीता लक्ष्मणाला एकटे सोडून रामाला मदत करण्यास भाग पाडते. रावण संन्याशाच्या वेशात येतो आणि तिचे अपहरण करतो. युद्धात रावणाचा वध करणाऱ्या रामाकडून तिची सुटका होईपर्यंत तो तिला लंकेच्या अशोक वाटिका उपवनात कैद करतो. जेव्हा रामाला सीतेच्या पवित्रतेवर शंका येते तेव्हा तिची अग्निपरीक्षा (अग्नी परिक्षा) होते. सीता जळत्या चितेत प्रवेश करते आणि घोषित करते की ती जर रामाशी विश्वासू असेल तर अग्नीने तिला इजा करू नये; तिच्या शुद्धतेचा पुरावा म्हणून ती अग्नीदेवता अग्नीसोबत सुरक्षित बाहेर येते. राम सीतेला परत स्वीकारतो आणि अयोध्येला परततो, जिथे त्यांना राजा आणि राणी म्हणून राज्याभिषेक केला जातो.[१][२]