फुलांचे आध्यात्मिक अर्थ

इतिहास[संपादन]

श्रीमाताजी ऊर्फ मीरा अल्फासा, या श्रीअरविंद आश्रमात त्यांना भेटायला येणाऱ्या साधकांशी संवाद साधण्याचे एक माध्यम म्हणून फुलांचा उपयोग करत असत. अगदी सुरुवातीच्या काळापासूनच त्यांनी फुलांचे आध्यात्मिक अर्थ सांगायला सुरुवात केली होती. अशा रीतीने फुलांची जणू काही एक भाषाच तयार झाली आणि या भाषेच्या माध्यमातून श्रीमाताजी साधकांशी संवाद साधत असत. त्यांनी फुलांना आध्यात्मिक भावसूचक, गुणसूचक नावे दिली होती.

ग्रंथसंपदा[संपादन]

१९७३ मध्ये प्रकाशित झालेल्या Flowers and Their Messages या पुस्तकामध्ये एकंदर ८७९ फुलांचे आध्यात्मिक अर्थ देण्यात आले आहेत.

इ. स. २००० मध्ये The Spiritual Significance of Flowers या नावाने आणखी एक पुस्तक प्रकाशित केले गेले, त्यामध्ये फुलांच्या शास्त्रीय नावांची भर घालण्यात आली आहे तसेच आणखी १९ फुलांचे अर्थ नव्याने देण्यात आले आहेत.


क्र.	शास्त्रीय नाव	आध्यात्मिक अर्थ	आध्यात्मिक अर्थ (इंग्रजी)	प्रचलित नाव
०१	Abutilon indicum	अभिवचन	Mental Promise	पेटारी
०२	Arrhostoxylum costatum	वीराला उचित कृती	Heroic Action
०३	Amaranthus caudatus	कृतीमधील निर्भयता	Fearlessness in Action	राजगिरा, उनाडभाजी
०४	Anthocephalus cadamba	अतिमानसिक सूर्य	Supramental Sun	कदंब, निपा (संस्कृत) ^[१]
०५	Asclepias curassavica	भौतिक मनाने अतिमानसिक प्रकाशाला दिलेला प्रतिसाद	Response of the Physical Mind to the Supramental Light	पिवळा चित्रक / हळदीकुंकू
०६	Asparagus racemosus	आत्मसमर्पणातून उदयाला येणारे सौंदर्य	Beauty Arising from Consecration	शतावरी
०७	Atalantia monophylla	इच्छाविरहितता	Absence of Desire	माकडलिंबू
०८	Barringtonia asiatica	अतिमानसिक कृती	Supramental Action
०९	Begonia	संतुलन	Balance	काप्रू
१०	Bixa orellana	एक नवीन जगत्	New World	शेंदरी
११	Bougainvillea	संरक्षण	Protection	बोगनवेल
१२	Brownea coccinea	विश्वावर अधिराज्य गाजविणारे ईश्वरी प्रेम	Divine Love Governing the World
१३	Belamcanda chinensis. Deep orange	ईश्वराविषयी आत्मीयता	Attachment to the Divine
१४	Butea monosperma	अतिमानसिक साक्षात्काराचा आरंभ	Beginning of the Supramental Realisation	पळस
१५	Canna indica	ईश्वराशी सख्यत्व	Friendship with the Divine
१६	Carnation	सहयोग	Collaboration
१७	Castanospermum australe	जडभौतिकामध्ये कार्यकारी असलेले 'प्रकाशाचे मन'	Mind of Light Acting in Matter
१८	Cattleya Orchid	जीवनाची साध्यपूर्ती	The Aim of Existence is Realised	ऑर्किड
१९	Celosia argentea	अभिव्यक्तीचा सुकाळ	Abundant Expression
२०	Combretum fruticosum	जीवनामध्ये कृतीचे संघटन	Organisation of Action in Life
२१	Couroupita guianensis	समृद्धी	Prosperity ^[१]	कैलासपती
२२	Cucurbita maxima	विपुलता	Abundance	लाल भोपळ्याचे फूल
२३	Dahlia - White	अतिमानवता	Superhumanity	डेलिया (पांढरा)
२४	Delonix regia	साक्षात्कार	Realisation	गुलमोहर
२५	Eucalyptus	अहंकाराचे निर्मूलन	Abolition of the Ego	निलगिरी
२६	Galanthus nivalis 'Viridapicis'	पुनरुज्जीवनाचे अभिवचन	Promise of Renewal	सर्पगंधा
२७	Gazania	स्पष्टतेच्या शोधात	Seeking for clarity
२८	Golden hibiscuses	अतिमानसिक सौंदर्य	Supramental Beauty	सोनेरी जास्वंद
२९	Gomphrena globosa - purple Amaranth	अमर्त्यत्व	Immortality
३०	Gossypium	भौतिक समृद्धी	Material Abundance	कार्पास, कपाशी
३१	Hedychium - White	सत्-चित्-आनंद	Sat-Chit-Anand	सोनटक्का
३२	Helichrysum orientale	पृथ्वीवर अतिमानसिक अमरत्व	Supramental Immortality upon Earth ^[१]
३३	Hibiscus Mutabilis	ईश्वरी	The Divine Grace
३४	Hibiscus rosa-sinensis	अतिमानसिक प्रेमाचे सौंदर्य	Beauty of Supramental love	जास्वंद
३५	Hibiscus rosa-sinensis 'Debbie Ann'	नव-निर्मितीचे सौंदर्य	Beauty of the New Creation	जास्वंद (गुलाबी रंग)
३६	Hygrophila auriculata	ईश्वराच्या पहिल्या संपर्काने जागृत होणाऱ्या भावना	The Emotions Awake To The First Contact With The Divine	तालीमखाना
३७	Hymenantherum	साधेपणा	Simplicity
३८	Ipomoea	सौंदर्यपूर्ण सुंदरता	Aesthetic Beauty	मॉर्निग ग्लोरी
३९	Ixora pavetta	सरळपणा	Straightforwardness
४०	Jasminum	शुद्धता, निर्मळता	Purity	जाई
४१	Jatropha podagrica	अतिमानसिक कृतीला अवचेतनेकडून मिळालेला पहिला प्रतिसाद	First Response of the Subconscient to the Supramental Action
४२	Lagenaria siceraria	भावनिक समृद्धी	Emotional Abundance	दुधी भोपळ्याचे फूल
४३	Lantana	पेशींमधील भावनिक सौंदर्य	Emotional Beauty in the Cells	तणतणी, घाणेरी
४४	Leonotis nepetifolia (L.) R. Br., Labiatae.	आरोहण	Ascension	दीपमाळ
४५	Erysimum cheiri (L.)	आशावाद	Optimism
४६	Malvaviscus arboreus (Red)	ईश्वरी सांभाळ	Divine Solicitude	मिर्ची जास्वंद
४७	Memecylon tinctorium	चमत्कार	Miracle	अंजनी
४८	Michelia alba. Ivory white	ईश्वरी हास्य	Divine Smile	चंपा, चाफा
४९	Millingtonia hortensis	रुपांतरण	Transformation	बुचाची फुले
५०	Mimusops elengi	परिपूर्ती, सिद्धी	Accomplishment	बकुळीची फुले
५१	Mirabilis jalapa	दिलासा	Solace	गुलबक्षी
५२	Mirabilis jalapa - Yellow	मनातील दिलासा	Solace in the Mind	गुलबक्षी (पिवळा रंग)
५३	Mirabilis jalapa - Pink	प्राणातील दिलासा	Solace in the Vital	गुलबक्षी (गुलाबी रंग)
५४	Mirabilis jalapa - White	पूर्ण दिलासा	Integral Solace	गुलबक्षी (पांढरा रंग)
५५	Myrtus communis. White	केवळ ईश्वरासाठीच जगणे	To Live Only For the Divine	विलायती मेंदी, फिरंगी मेथी, गंधमालती
५६	Nelumbo nucifera 'Alba'	अदिती - दिव्य चेतना	Aditi-the Divine Consciousness	कमळ
५७	Nelumbo nucifera	अवतार	Avatar- the Supreme Manifested in a Body upon Earth	अरविंद
५८	Nerium oleander	मिथ्यत्वाचे समर्पण	Surrender of All Falsehood	कण्हेर
५९	Nyctanthes arbor-tristis	अभीप्सा	Aspiration	प्राजक्त, पारिजातक, शेफाली
६०	Ocimum tenuiflorum	भक्ती	Devotion	तुळस
६१	Operculina turpethum	ईश्वरी कृपेची हाक	Call of the Divine Grace
६२	Pandanus tectorius	तपोनिष्ठ विशुद्धता	Ascetic Purity	केवडा
६३	Petunia Xhybrida	कृतीमधील उत्साह	Enthusiasm in Action
६४	Passiflora vitifolia HBK	ईश्वरी कार्याचे साधन बनण्याची इच्छा बाळगणारी शक्ती	Power aspiring to become an instrument for the divine work	रक्त कृष्णकमळ
६५	Plumbago auriculata 'Alba'	ईश्वरी सान्निध्याच्या शोधात असणारी चेतना	Consciousness seeking for the presence	चित्रक
६६	Plumeria Obtusa	व्यक्तीच्या प्रत्येक घटकामध्ये मानसिक परिपूर्णत्व	Psychological Perfection in all parts of the being.
६७	Plumeria rubra	मानसिक परिपूर्णत्व	Psychological Perfection	चाफा
६८	Polianthes tuberosa - White	नव-निर्मिती	New Creation	निशिगंध, गुलछडी
६९	Portulaca grandiflora	श्रीअरविंदांची करुणा	Sri Aurobindo's Compassion
७०	Punica granatum	दिव्य प्रेम	Divine Love	डाळिंबाचे फूल
७१	Rhodedendron	सौंदर्याची रेलचेल	Abundance of Beauty	ऱ्‍होडोडेंड्रॉन
७२	Rosa	मानवी वासनाविकारांचे ईश्वरविषयक प्रेमामध्ये रूपांतर	Human passions changed into love for the Divine	लाल गुलाब
७३	Scabiosa atropurpurea	आशीर्वाद	Blessings	पिनकुशन फ्लॉवर, इजिप्शियन गुलाब
७४	Sesbania grandiflora	साक्षात्काराचा आरंभ	Beginning of Realisation	हादगा / अगस्ता
७५	Strophanthus (White & Purple)	आविष्करणाचे किरणोत्सर्जन	Radiation of the Manifestation
७६	Stemmadenia litoralis	कृतीमधील शुद्धता	Purity in Action
७७	Tabernaemontana divaricata	मानसिक शुद्धता	Mental Purity	तगर
७८	Thevetia peruviana	मन	Mind	बिट्टीची फुले (पिवळा रंग)
७९	Tradescantia spathacea. White	ईश्वरी उपस्थिती	Presence
८०	Viscum album	चैतन्याची खूण	Sign of the Spirit
८१	Leucanthemum Xsuperbum	सर्जक शब्द	Creative Word	डेझी
८२	zephyranthes	प्रार्थना	Prayer ^[१]	लिली
८३	Zinnias	सहनशक्ती	Endurance	झिनिया
८४	Passiflora Incarnata X cincinnata 'Incens' (Passion Flower)	निश्चल-नीरवता	Silence
८५	Achimenes Grandiflora (Monkey-faced Pansy)	प्राणामधील निश्चल-नीरवता	Silence in the Vital
८६	Passiflora Foetida (Running Pop)	समग्र निश्चल-नीरवता	Integral Silence	वेल-घाणी?
८७	Linaria Maroccana (Toadflax)	बोलकी नीरवता	Expressive Silence
८८	Eranthemum pulchellum (Blue Sage)	मनामध्ये निश्चल-निरवतेविषयी असलेली अभीप्सा / आस	Aspiration for Silence in the mind	(हिंदी) गुलशाम
८९	Proiphys amboinesis (Brisbane Lily)	आध्यात्मिकतेबद्दलची आस	Silver
९०	Vittadinia triloba (Creeping Daisy)	समग्र साधेपणा	Integral simplicity
९१	Catharanthus roseus (Madagascar Periwinkle)	अखंडितपणे चाललेली प्रग्रती	Uninterrupted spamodic progress	सदाफुली
९२	Mimosa pudica ( Touch-me-not)	प्राणिक संवेदनशीलता	Vital sensitivity	लाजाळू, लाजवंती
९३	Melampodium paludosum (Gold Medallion Flower)	खऱ्या मानसिक प्रामाणिकपणाचा उदय	Birth of true mental sincerity	बटर डेझी
९४	Malvaviscus arboreus (Turk's Cap)	ईश्वरी अनुध्यान	Divine Solicitude	जास्वंद
९५	Malvaviscus arboreus (Turk's Cap)	योग्य रीतीने आकलन झालेले ईश्वरी अनुध्यान	Divine Solicitude rightly understood	जास्वंद
९६	Thymophylla tenuiloba (Golden Fleece)	मानसिक साधेपणा	Mental Simplicity
९७	Oxalis (Sorrel)	प्राणामधील विनम्र साधेपणा	Candid simplicity in the vital
९८	Aster amellus (Italian Aster)	साधा प्रामाणिकपणा	Simple sincerity
९९	Solidago (Goldenrod)	मानसिक प्रामाणिकपणा	Mental Sincerity
१००	Aster amellus (Italian Aster) (Lavender pink)	भावनिक प्रामाणिकपणा	Emotional Sincerity
१०१	Aster amellus (Italian Aster) (Lavendar blue)	प्राणामधील प्रामाणिकपणा	Sincerity in the Vital
१०२	Phlox drummondlii (Annual Phlox) (Colourful)	कार्यातील कुशलता	Skill in work
१०३	Phlox drummondil (Annual Phlox) (Pink)	अंतरात्मिक कार्यातील कुशलता	Skill in psychic work
१०४	Phlox drummordii (Annual Phlox) (Yellow)	मानसिक कार्यातील कुशलता	Skill in mental work
१०५	Phlox drummondii (Annual Phlox) (Small white)	कार्यामधील भावनिक कुशलता	Emotional skill in work
१०६	Phlox drummondii (Annual Phlox) (Carmine red)	कार्यामधील शारीरिक कुशलता	Physical skill in work
१०७	Phlox drummondii (Annual Phlox) (Bright red)	भौतिक कार्यातील कुशलता	Skill in Material work
१०८	Phlox drummondii (Annual Phlox) (Small White)	समग्र कार्यातील कुशलता	Skill in integral work
१०९	Phlox drummondii (Annual Phlox)	कार्यातील तेजस्वी कुशलता	Radiating skill in work
११०	Prunus subhirtella (Oriental Cherry)	सौंदर्याचे हास्य	Smile of beauty
१११	Hibiscus micranthus (Tiny flower Hibiscus)	चिरंतन हास्य	Eternal smile
११२	Michelia alba (White Champaca)	ईश्वरी हास्य	Divine smile	पांढरा चाफा
११३	Delphinium (Larkspur)	आकाशरोहण	Soaring
११४	Rosa canina (Dog Rose)	प्रकृतीचे अंतरात्मिक आकाशरोहण	Psychic soaring of Nature
११५	Mirabilis jalapa (Marvel of Peru)	सांत्वन	Solace	गुलबक्षी (रंगीबेरंगी)
११६	Amaranthus caudatus (Velvet Flower)	प्राणामधील प्रदीप्त सामर्थ्य	Illumined strength in the vital
११७	Alcea rosea (Hollyhock)	प्राणाचे समग्र अर्पण	Integral offering of the vital
११८	Mirabilis jalapa (Marvel of Peru) (Yellow)	मनामधील सांत्वन	Solace in the mind	गुलबक्षी (पिवळा रंग)
११९	Mirabilis jalapa (Marvel of Peru) (Magenta)	प्राणामधील सांत्वन	Solace in the vital	गुलबक्षी
१२०	Mirabilis jalapa (Marvel of Peru) (White)	समग्र सांत्वन	Integral Solace	गुलबक्षी (पांढरा रंग)
१२१	Solenostemon scutellarioides (Coleus)	प्राणामधील सामर्थ्य	Strength in the vital
१२२	Chrysanthemum	विशेष तपशीलवर ऊर्जा	Specialised detailed energy
१२३	Asparagus densiflorus 'Sprengeri'	आध्यात्मिक वाणी	Spiritual Speech
१२४	Terminalia catappa (Tropical Almond)	आध्यात्मिक अभीप्सा	Spiritual Aspiration
१२५	Leontopodium alpinum (Edelweiss)	आध्यात्मिक सौंदर्य	Spiritual Beauty
१२६	Pelargonium (Geranium)	आध्यात्मिक आनंद	Spiritual Happiness
१२७	Salvia (Sage)	आध्यात्मिकतेविषयी अभीप्सा	Aspiration for spirituality
१२८	Salvia leucantha (Mexican Bush Sage)	स्वतःचे आध्यात्मिकीकरण होऊ देण्यासाठी प्राणाची संमती	The vital consenting to be spiritualised.
१२९	Salvia spendens (Scarlet Sage)	स्वतःचे आध्यात्मिकीकरण होऊ देण्यासाठी जडद्रव्याची संमती	Matter consenting to be spiritualised
१३०	Dendrophthoe fatcata (Honey Suckled mistletoe)		Mental Spirit of imitation
१३१	Hiptage benghalensis (Hiptage)	आध्यात्मिक यश	Spiritual success
१३२	Pandanus tectorius (Pandanus Palm)	आध्यात्मिक सुगंध	Spiritual perfume	केवडा
१३३	Russelia sarmentosa (Antiqua Sage)	भौतिकामध्ये आध्यात्मिक अभीप्सा	Spiritual aspiration in the physical
१३४	Petrea volubilis (Purple Wreath)	उपचाराची आध्यात्मिक शक्ती	Spiritual power of healing
१३५	Citharexylum (Fiddle Wood)	आध्यात्मिक आरोहण	Spiritual Assension
१३६	Tithonia rotundifolia (Mexican Sunflower)	पूर्णपणे ईश्वराभिमुख झालेली शारीर-चेतना	Physical consciousness turned entirely towards the Divine
१३७	Psidium guajava (Common Guava)	स्थैर्य	Steadfastness
१३८	Areca Catechu (Betal palm)	स्थिर प्राणिकता	Steadfast Vitality
१३९	Bombax ceiba (Red silk cotton tree)	जडभौतिक चेतनेमध्ये असलेले सघन स्थैर्य	Solid steadfastness in the material consciousness	काटेसावर
१४०	Ixora pavetta (Torch Tree)	स्पष्टवक्तेपणा	Straightforwardness