जलऱ्हास
शरीरातून द्रवपदार्थाच्या अत्यधिक कमतरतेला जलऱ्हास (इंग्रजी: डी-हायड्रेशन) असे म्हणतात. जेव्हा शरीराला पाणी पिण्यापेक्षा कमी पाणी पिले जाते तेव्हा त्याला परिस्थितीला जलऱ्हास असे म्हणतात. जलऱ्हास म्हणजे शरीरातील पाण्याची एकूण पातळी कमी होणे.[१] मानवी शरीरामध्ये पाण्याचा मोठा अंश असतो. तो शारीरिक कार्य करण्यासाठी आवश्यक असतो सामान्यतः शरीराला ४ ग्लास (एक लिटर किंवा दीड लिटर) पाण्याची गरज असते. ही गरज माणूस करत असलेल्या शारीरिक श्रमांवर आणि त्याच्या वयावर अवलंबून असते. अधिक शारीरिक परिश्रम करणाऱ्या व्यक्तीस यापेक्षा दोन किंवा तीन पट अधिक पाण्याची आवश्यकता असते.
लक्षणे
[संपादन]- जलऱ्हास (डी-हायड्रेशन)चे लक्षण म्हणजे काही दिवसांत (काही प्रकरणांमध्ये काही तासांत) शरीराचे वजन कमी होत जाते. अचानक १० टक्केपेक्षा जास्त वजन कमी होणे हे शरीराच्या दृष्टीने एक गंभीर लक्षण मानले जाते.ही लक्षणे रोगापासून विभक्त करणे खूप कठीण आहे.
- जास्त तहान लागणे, तोंड कोरडे पडणे.
- अशक्तपणा आणि चक्कर येणे.
- लघवी कमी होणे.
- ताप, वारंवार उलट्या आणि जुलाब
- इलेक्ट्रोलाइटच्या एकूण प्रमाणात घट आणि क्षारांचे निर्जलीकरण- एकूण इलेक्ट्रोलाइट्स कमी झाल्याने किंवा वाढल्यामुळे शरीरातील पाण्याचे प्रमाण कमी होते किंवा वाढते.
कारण
[संपादन]जलऱ्हास (डी-हायड्रेशन)च्या काही जोखीम आहेत. त्यामध्ये प्रामुख्याने उष्ण आणि दमट हवामानात स्वतःला झोकून देणे. उच्च उंचीवर निवासस्थान, सहनशक्ती खेळाडू , वृद्ध व प्रौढ, अर्भक, लहान मुले आणि दीर्घकालीन आजार असलेले लोक या घटकांमध्ये ही समस्या समाविष्ट होते.[२]
जलऱ्हासमध्ये देखील विविध प्रकारच्या नशेचे औषधांचे आणि औषधे पासून दुष्परिणाम होऊ शकतात.[३]
शरीर दोन प्रकारे शरीरातील जास्तीच पाणी किंवा हायपोटेनिक पाणी सोडू शकते. त्यामध्ये प्रामुख्याने त्वचा आणि श्वसनमार्गाद्वारे ओस्मोटिक डायरेसिस, घाम येणे, उलट्या होणे, अतिसार आणि असंवेदनशील पाण्याचे नुकसान यासारखे समंजस नुकसान होऊ शकते. मानवामध्ये,जलऱ्हास होणे हे अनेक रोगांमुळे उद्भवू शकते. जलऱ्हास होण्याने हे होमिओस्टॅसिसच्या दुषित पाण्यामुळे शरीरास अपायकारक ठरते.हे प्रामुख्याने दोन माध्यमातून उद्भवू शकते एकतर कमी पाणी पिणे किंवा जास्त प्रमाणात मीठ खाणे.
प्रतिबंध किंवा उपाय
[संपादन]सामान्यत: नियमित काम करत असताना तहान लागत असते. यावेळेस शरीराला योग्य प्रकारे असू मिळणे गरजेचे असते.[४] किमान पाण्याचे सेवन करणे हे वैयक्तिकरित्या वजनावर अवलंबून असते. तसेच ते पर्यावरण, आहार आणि अनुवंशशास्त्र यानुसार सुद्धा बदलू शकतात.
संदर्भ यादी
[संपादन]- ^ Mange, K.; Matsuura, D.; Cizman, B.; Soto, H.; Ziyadeh, F. N.; Goldfarb, S.; Neilson, E. G. (1997-11-01). "Language guiding therapy: the case of dehydration versus volume depletion". Annals of Internal Medicine. 127 (9): 848–853. doi:10.7326/0003-4819-127-9-199711010-00020. ISSN 0003-4819. PMID 9382413.
- ^ "Dehydration - Symptoms and causes". Mayo Clinic (इंग्रजी भाषेत). 2019-08-20 रोजी पाहिले.
- ^ "Types of Drugs and Medications That Can Cause Dehydration". WebMD (इंग्रजी भाषेत). 2019-08-21 रोजी पाहिले.
- ^ "Dietary Reference Intakes: Water, Potassium, Sodium, Chloride, and Sulfate : Health and Medicine Division". www.nationalacademies.org. 2019-08-20 रोजी पाहिले.