"मेंढी" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक
छो r2.7.2+) (सांगकाम्याने वाढविले: mdf:Уча |
|||
| ओळ १८: | ओळ १८: | ||
== वर्णन == |
== वर्णन == |
||
केसाळ व शिंगे असलेला.मेन्धि हि अनेक् वर्ननच्हि अस्ते |
केसाळ व शिंगे असलेला.मेन्धि हि अनेक् वर्ननच्हि अस्ते |
||
माणसानं ज्या अनेक हिंस्र किंवा जंगलात राहणाऱ्या प्राण्यांना यशस्वीपणे माणसाळवलं, त्यांच्यापैकी मेंढी हा एक आहे. माणूस जर पूर्वी जसा फक्त जंगलामध्ये प्राण्यांची शिकार करणं; तसंच कंदमुळं गोळा करणं यावर उपजीविका करत राहिला असता, तर त्याची प्रगती होणं अवघड होतं; पण मेंढीला जसं माणसानं माणसाळवलं तसं मेंढीनंही माणसाला अजूनच माणसाळवलं ("मेंढाळवलं' असं म्हणणं बरोबर वाटत नाही!). अन्न हे फक्त प्राण्यांची हत्या करूनच मिळेल, असं नाही, तर त्यासाठी शेतीसुद्धा करता येईल, ही नवी दृष्टी मेंढीनं माणसाला दिली. |
|||
काही जणांना मेंढी आणि शेती यांचा काय संबंध, असा प्रश्‍न पडेल. त्यामुळे यामागची काही महत्त्वाची कारणं तपासली पाहिजेत. पहिलं कारण म्हणजे मेंढ्या जशा माणसाळवल्या गेल्या तसतशा गवतामध्ये एकाच ठिकाणी तासन्‌तास उभं राहून चरत राहायचं, आवडतं काम त्या वारंवार करायला लागल्या. याशिवाय मेंढ्यांची एकटंदुकटं न राहता कळपानं राहायची सवयही माणसाच्या लक्षात आली. त्यामुळं वणवण करत फिरणारा माणूसही एकाच ठिकाणी आणि गटागटानं राहायला लागला. तसंच ज्या ठिकाणी मेंढ्या गवत फस्त करतात तिथल्या जमिनीची त्या आपल्या विष्ठेच्या माध्यमानं मस्तपैकी मशागत करतात. साहजिकच ही जमीन शेतीसाठी एकदम अनुकूल व्हायची दाट शक्‍यता असते. अशा जमिनीतून पिकं घ्यायची कल्पना माणसाला सुचली. याशिवाय मेंढ्यांचं मांस माणसाला शिकार केल्याविनाच मिळायला लागल्यामुळे आपला जीव धोक्‍यात घालून जंगलात कशाला शिकार करायला जायचं, असा विचार माणसाला सुचला. त्यामुळंही माणसाचा शिकारीवरचा भर कमी झाला; तसंच मेंढीचं दूधही माणसाला मिळायला लागलं, आणि त्याच्या अन्नसाखळीमधले जवळपास सगळे घटक बसल्याजागीच प्राप्त होत असल्यामुळं माणसाचं आयुष्य एकदमच बदलून गेलं. |
|||
== प्रजाती == |
== प्रजाती == |
||
१८:३४, २६ एप्रिल २०१२ ची आवृत्ती
मेंढी हा चतुष्पाद प्राणी आहे. हा मुलतः युरोप व आशिया खंडाचा रहीवासी आहे. मेंढीची लोकर हे मेंढीपासून मिळणारे महत्वाचे उत्पादन आहे. या साठी मेंढ्या पाळण्याचा उद्योग केला जातो. मेंढ्यांचे मांसही खाल्ले जाते. त्याच प्रमाणे त्यांचे दूध हा एक महत्त्वाचा अन्न पदार्थ आहे.
सध्या ऑस्ट्रेलिया, न्यू झीलँड व दक्षिण अमेरिकेत मोठ्या प्रमाणात मेंढ्या पाळल्या जातात.
इतिहास
मेंढी हा मानवाच्या इतिहासातला सर्वात आधी पाळला गेलेला प्राणी आहे. याची सुरुवात सुमारे नऊ ते अकरा हजार वर्षांपुर्वी झाली असावी असा एक अंदाज आहे.
इतिहास - आफ्रिका
युरोपातून मेंढी आफ्रिका खंडात आली असे मानणारा एक प्रवाह आहे.
इतिहास - युरोप
इतिहास - उत्तर अमेरिका
इतिहास - दक्षिण अमेरिका
इतिहास - ऑस्ट्रेलिया
युरोपातून तसेच बांगलादेशातून येथे उत्तम प्रतीची मेंढी आणण्यात आली.
वर्णन
केसाळ व शिंगे असलेला.मेन्धि हि अनेक् वर्ननच्हि अस्ते माणसानं ज्या अनेक हिंस्र किंवा जंगलात राहणाऱ्या प्राण्यांना यशस्वीपणे माणसाळवलं, त्यांच्यापैकी मेंढी हा एक आहे. माणूस जर पूर्वी जसा फक्त जंगलामध्ये प्राण्यांची शिकार करणं; तसंच कंदमुळं गोळा करणं यावर उपजीविका करत राहिला असता, तर त्याची प्रगती होणं अवघड होतं; पण मेंढीला जसं माणसानं माणसाळवलं तसं मेंढीनंही माणसाला अजूनच माणसाळवलं ("मेंढाळवलं' असं म्हणणं बरोबर वाटत नाही!). अन्न हे फक्त प्राण्यांची हत्या करूनच मिळेल, असं नाही, तर त्यासाठी शेतीसुद्धा करता येईल, ही नवी दृष्टी मेंढीनं माणसाला दिली. काही जणांना मेंढी आणि शेती यांचा काय संबंध, असा प्रश्‍न पडेल. त्यामुळे यामागची काही महत्त्वाची कारणं तपासली पाहिजेत. पहिलं कारण म्हणजे मेंढ्या जशा माणसाळवल्या गेल्या तसतशा गवतामध्ये एकाच ठिकाणी तासन्‌तास उभं राहून चरत राहायचं, आवडतं काम त्या वारंवार करायला लागल्या. याशिवाय मेंढ्यांची एकटंदुकटं न राहता कळपानं राहायची सवयही माणसाच्या लक्षात आली. त्यामुळं वणवण करत फिरणारा माणूसही एकाच ठिकाणी आणि गटागटानं राहायला लागला. तसंच ज्या ठिकाणी मेंढ्या गवत फस्त करतात तिथल्या जमिनीची त्या आपल्या विष्ठेच्या माध्यमानं मस्तपैकी मशागत करतात. साहजिकच ही जमीन शेतीसाठी एकदम अनुकूल व्हायची दाट शक्‍यता असते. अशा जमिनीतून पिकं घ्यायची कल्पना माणसाला सुचली. याशिवाय मेंढ्यांचं मांस माणसाला शिकार केल्याविनाच मिळायला लागल्यामुळे आपला जीव धोक्‍यात घालून जंगलात कशाला शिकार करायला जायचं, असा विचार माणसाला सुचला. त्यामुळंही माणसाचा शिकारीवरचा भर कमी झाला; तसंच मेंढीचं दूधही माणसाला मिळायला लागलं, आणि त्याच्या अन्नसाखळीमधले जवळपास सगळे घटक बसल्याजागीच प्राप्त होत असल्यामुळं माणसाचं आयुष्य एकदमच बदलून गेलं.
प्रजाती
भारतात सर्वसाधारण पणे सर्वत्र आढळणारी बकरी हा पण मेंढीच्या जातीतलाच एक प्रकार आहे.
मेंढ्यांचे अन्न
मुख्यतः चारा तसेच झाडांची पाने.
वागणूक व बुद्धीमत्ता
मेंढ्यांचे आरोग्य
मेंढ्याना होणारे रोग चटकन दिसून येत नाहीत. पण त्यांना संसर्गजन्य रोग होत असतात.
आर्थिक महत्त्व
मेंढ्यांची संख्या चीन मध्ये सर्वाधिक आहे. त्या नंतर ऑस्ट्रेलिया व भारताचा तिसरा क्रमांक आहे. ऑस्ट्रेलिया मेंढ्यांची लोकर तसेच जिवंत मेंढ्याही मांसा साठी निर्यात करतो.
अन्न म्हणून महत्व
मेंढीचे मांस हे एक प्रमुख अन्न आहे.
संदर्भ व नोंदी
- Budiansky, Stephen. Missing or empty
|title=(सहाय्य) - Ensminger, Dr. M.E. Danville, Illinois. Missing or empty
|title=(सहाय्य) - Simmons, Paula. North Adams, MA. Missing or empty
|title=(सहाय्य) - Smith M.S., Barbara. Ames, Iowa. Missing or empty
|title=(सहाय्य) - Weaver, Sue. 3 Burroughs Irvine, CA 92618. Missing or empty
|title=(सहाय्य)CS1 maint: location (link) - Wooster, Chuck. Guilford, Connecticut. Missing or empty
|title=(सहाय्य)