"जीभ" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक

विकिपीडिया, मुक्‍त ज्ञानकोशातून
Content deleted Content added
छोNo edit summary
No edit summary
ओळ १: ओळ १:
[[Image:Tongue.agr.jpg|thumb|right|मानवी जीभ]]
[[Image:Tongue.agr.jpg|thumb|right|मानवी जीभ]]
जीभ हा पृष्टवंशीय प्राण्यांच्या शरीराच्या तोंडामधला एक अवयव. हा अवयव पूर्णपणे [[स्नायूं|स्नायूंचा]] बनलेला असून या अवयवामुळे आपल्याला [[चवीची]] जाणीव होते. <br><br> जिभेच्या साहाय्याने आपण [[अन्न]] तोंडात घोळून घोळून नंतर गिळू शकतो. जीभ, दात, ओठ, कंठ, ताळू व [[घसा]] यांच्या साहाय्याने आपण निरनिराळे [[आवाज]] काढू शकतो.
जीभ हा पृष्टवंशीय प्राण्यांच्या शरीराच्या तोंडामधला एक अवयव. हा अवयव पूर्णपणे [[स्नायूं|स्नायूंचा]] बनलेला असून या अवयवामुळे आपल्याला [[चवीची]] जाणीव होते. <br><br> जिभेच्या साहाय्याने आपण [[अन्न]] तोंडात घोळून घोळून नंतर गिळू शकतो. जीभ, दात, ओठ, कंठ, ताळू व [[घसा]] यांच्या साहाय्याने आपण निरनिराळे [[आवाज]] काढू शकतो.
जीभ हा मुख गुहिकेच्या तळाशी असलेला लालसर गुलाबी रंगाचा लवचिक अवयव. बहुतेक सर्व पृष्ठवंशीय प्राण्यामध्ये जीभ अन्न गिळण्यासाठी मदत करते. मानवामध्ये शब्दोच्चरणासाठी जिभेची मदत होते. अन्नाची चव जिभेमुळे समजते. लाळे मुळे जीभ ओलसर राहते. मानवी जिभेची सरासरी लांबी सु. 10 सेमी असते. रोगनिदान करण्यासाठी जिभेचा रंग , स्वरूप आणि ओलसरपणा याबाबी लक्षात घेण्यात येतात.
जीभ कंकाल/ ऐच्छिक स्नायूनी बनलेली असते. त्यामुळे तिचे इच्छेनुसार नियंत्रण करणे सोपे जाते. जिभेचे स्नायू तीन वेगवेगळ्या प्रतलामध्ये रचलेले असतात. जिभेचे स्नायू कंठिका अस्थि खालचा जबडा आणि शंख अस्थिपासून उगम पावलेले आहेत. या स्नायूमुळे जीभ वेगवेगळ्या दिशेने वळवता येते. जिभेचे टोक शरीराच्या इतर भागापेक्षा अधिक स्पर्शसंवेदी असते. जिभेवरश्लेषमल पटलाचे आवरण असते. तिच्या वरील पृष्ठ्भागावर गोल , शंकूच्या आकाराचे अंकुरक असतात. हे अंकुरक संख्येने अधिक असल्याने जीभ खरखरीत भासते. या अंकुरकात चार प्रकारच्या रुचि कलिका असतात ज्याद्वारे गोड , आंबट , खारट, आणि कडू पदार्थांची चव समजते. जिभेच्या खालचा भाग मऊ असून त्या भागातेल अंत:त्वचा पातळ असते. या त्वचेखाली रक्तवाहिन्यांचे जाळे असते. हृदयविकारात रुग्णाच्या छातीमध्ये दुखायला लागल्यावर सॉर्बिट्रेट्ची गोळी जिभेखाली ठेवल्यास काहीं सेकंदात रक्तप्रवाहात मिसळून परिणामकारक ठरते. जिभेला त्रिशाखी आननी आणि जिव्हाग्रसनी या तीन कर्परचेतामिळालेल्या असतात. या चेतामार्फत जिभेचे नियमन होते.
जिभेद्वारे अन्न तोंडात फिरवून दाताखाली आणले जाते आणि अन्नाचे गोळ्यात रूपांतर केले जाते. दातामध्ये , गालफडामध्ये साचलेले अन्न जिभेने काढून तोंड स्वच्छ ठेवले जाते. जिभेमुळे अन्न घशात ढकलले जाते. अन्न गिळताना जीभ टाळूवर दाबली जाते आणि आतील बाजूना पसरते. परिणामी तोंडातील अन्न बाहेर न पडता घशाकडे सरकवले जाते.
अन्य सस्तन प्राण्यापैकी कुत्रा, मांजर, जिभेने अंग साफ करतात. त्यामूळे अंगावरील तेल आणि परजीवी दूर होतात. कुत्र्याची जीभ त्याच्या शरीराचे तापमान कमी करण्यासाठी उपयोगी पडते. सरडगुहि (शॅमेलिऑन), बेडूक, खवल्या मांजर इत्यादी प्राणी जिभेने अन्न तोंडात घेतात. साप जीभ बाहेर काढून भक्ष्याचे गंधकण गोळा करतो. गंधकणांच्या ज्ञानावरून त्याला भक्ष्य पकडणे सोपे जाते. सुतार पक्ष्याची जीभ अतिशय संवेदी असते. जिभेच्या सहाय्याने तो झाडाच्या सालीखालील कीटक गोळा करतो. व्हेल, आणि मुशी यासारख्या काहीं प्राण्यांची जीभ अचल असते.
जिभेवर ठराविक ठिकाणी विशिष्ट चवीची जाणीव होते असेएकेकाळी समजले जात होते. प्रत्यक्षात जीभेवर असलेल्या रुचिकलिकामध्ये सर्व चवी ओळखल्या जातात. पदार्थ पाण्यामध्येविद्राव्य असल्यासचव लगेचसमजते.हीकशरीराची संरक्षण यंत्रणा आहे.





१४:३८, ९ नोव्हेंबर २०११ ची आवृत्ती

मानवी जीभ

जीभ हा पृष्टवंशीय प्राण्यांच्या शरीराच्या तोंडामधला एक अवयव. हा अवयव पूर्णपणे स्नायूंचा बनलेला असून या अवयवामुळे आपल्याला चवीची जाणीव होते.

जिभेच्या साहाय्याने आपण अन्न तोंडात घोळून घोळून नंतर गिळू शकतो. जीभ, दात, ओठ, कंठ, ताळू व घसा यांच्या साहाय्याने आपण निरनिराळे आवाज काढू शकतो. जीभ हा मुख गुहिकेच्या तळाशी असलेला लालसर गुलाबी रंगाचा लवचिक अवयव. बहुतेक सर्व पृष्ठवंशीय प्राण्यामध्ये जीभ अन्न गिळण्यासाठी मदत करते. मानवामध्ये शब्दोच्चरणासाठी जिभेची मदत होते. अन्नाची चव जिभेमुळे समजते. लाळे मुळे जीभ ओलसर राहते. मानवी जिभेची सरासरी लांबी सु. 10 सेमी असते. रोगनिदान करण्यासाठी जिभेचा रंग , स्वरूप आणि ओलसरपणा याबाबी लक्षात घेण्यात येतात.

   जीभ कंकाल/ ऐच्छिक स्नायूनी बनलेली असते. त्यामुळे तिचे इच्छेनुसार नियंत्रण करणे सोपे जाते. जिभेचे स्नायू तीन वेगवेगळ्या प्रतलामध्ये रचलेले असतात.  जिभेचे स्नायू कंठिका अस्थि खालचा जबडा आणि शंख अस्थिपासून उगम पावलेले आहेत. या स्नायूमुळे जीभ वेगवेगळ्या दिशेने  वळवता येते. जिभेचे टोक शरीराच्या इतर भागापेक्षा अधिक स्पर्शसंवेदी असते. जिभेवरश्लेषमल पटलाचे आवरण असते. तिच्या वरील पृष्ठ्भागावर गोल , शंकूच्या आकाराचे अंकुरक असतात. हे अंकुरक संख्येने अधिक असल्याने जीभ खरखरीत भासते. या अंकुरकात चार प्रकारच्या रुचि कलिका असतात ज्याद्वारे गोड , आंबट , खारट, आणि कडू पदार्थांची चव समजते. जिभेच्या खालचा भाग मऊ असून त्या भागातेल अंत:त्वचा पातळ असते. या त्वचेखाली रक्तवाहिन्यांचे जाळे असते. हृदयविकारात रुग्णाच्या छातीमध्ये दुखायला लागल्यावर सॉर्बिट्रेट्ची गोळी जिभेखाली ठेवल्यास काहीं सेकंदात रक्तप्रवाहात मिसळून परिणामकारक ठरते. जिभेला त्रिशाखी  आननी आणि  जिव्हाग्रसनी या तीन कर्परचेतामिळालेल्या असतात. या चेतामार्फत जिभेचे नियमन होते. 
   जिभेद्वारे अन्न तोंडात फिरवून दाताखाली आणले जाते आणि अन्नाचे गोळ्यात रूपांतर केले जाते. दातामध्ये , गालफडामध्ये साचलेले अन्न जिभेने काढून तोंड स्वच्छ ठेवले जाते.  जिभेमुळे  अन्न घशात ढकलले जाते. अन्न गिळताना जीभ टाळूवर दाबली जाते आणि आतील बाजूना पसरते. परिणामी तोंडातील अन्न बाहेर न पडता घशाकडे सरकवले जाते. 
  अन्य सस्तन प्राण्यापैकी कुत्रा, मांजर, जिभेने अंग साफ करतात. त्यामूळे अंगावरील तेल आणि परजीवी दूर होतात. कुत्र्याची जीभ त्याच्या शरीराचे तापमान कमी करण्यासाठी उपयोगी पडते. सरडगुहि (शॅमेलिऑन), बेडूक, खवल्या मांजर इत्यादी प्राणी जिभेने अन्न तोंडात घेतात. साप जीभ बाहेर काढून भक्ष्याचे गंधकण गोळा करतो. गंधकणांच्या ज्ञानावरून त्याला भक्ष्य पकडणे सोपे जाते. सुतार पक्ष्याची जीभ अतिशय संवेदी असते. जिभेच्या सहाय्याने तो झाडाच्या सालीखालील कीटक गोळा करतो. व्हेल, आणि मुशी यासारख्या काहीं प्राण्यांची जीभ अचल असते.   

जिभेवर ठराविक ठिकाणी विशिष्ट चवीची जाणीव होते असेएकेकाळी समजले जात होते. प्रत्यक्षात जीभेवर असलेल्या रुचिकलिकामध्ये सर्व चवी ओळखल्या जातात. पदार्थ पाण्यामध्येविद्राव्य असल्यासचव लगेचसमजते.हीकशरीराची संरक्षण यंत्रणा आहे.


मानवी जीभेवरील चवीनुसार भाग १ कडु, २ आंबट, ३ खारट, ४ गोड