"दिल्ली" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक
छो सांगकाम्याने बदलले: mg:Faritan'i Delhi |
No edit summary |
||
| ओळ ५३: | ओळ ५३: | ||
}} |
}} |
||
'''दिल्ली''' हे उत्तर [[भारत|भारतातील]] एक महानगर आहे. तांत्रिकदृष्ट्या दिल्ली एक विशेष केंद्रशासित प्रदेश आहे, ज्याचा कारभार केंद्र सरकार, दिल्ली राज्य शासन आणि तीन महानगर पालिका पाहतात. [[नवी दिल्ली]], जी भारतीय प्रजासत्ताकाची राजधानी आहे, ती दिल्ली या महानगरातील एक शहरी भाग आहे. दिल्लीची लोकसंख्या सुमारे दीड कोटी (इ.स. २००५चा अंदाज) असून ते जगातील सातवे सगळ्यांत जास्त लोकसंख्या असलेले महानगर आहे. |
'''दिल्ली'''({{Lang-hi|दिल्ली}}, {{Lang-pa|ਦਿੱਲੀ}}, {{Lang-ur|{{Nastaliq|دِلّی}}}}) or '''Dehli''' ({{Lang-hi|देहली}}, {{Lang-pa|ਦੇਹਲੀ}}, {{Lang-ur|{{Nastaliq|دهلی}}}}) हे उत्तर [[भारत|भारतातील]] एक महानगर आहे. तांत्रिकदृष्ट्या दिल्ली एक विशेष केंद्रशासित प्रदेश आहे, ज्याचा कारभार केंद्र सरकार, दिल्ली राज्य शासन आणि तीन महानगर पालिका पाहतात. [[नवी दिल्ली]], जी भारतीय प्रजासत्ताकाची राजधानी आहे, ती दिल्ली या महानगरातील एक शहरी भाग आहे. दिल्लीची लोकसंख्या सुमारे दीड कोटी (इ.स. २००५चा अंदाज) असून ते जगातील सातवे सगळ्यांत जास्त लोकसंख्या असलेले महानगर आहे.<ref name="habib1999jkf">{{Citation | title=The agrarian system of Mughal India, 1556-1707 | author=Irfan Habib | publisher=Oxford University Press, 1999 | isbn=9780195623291 | url=http://books.google.co.in/books?id=0ymFAAAAIAAJ | quote=''... The current Survey of India spellings are followed for place names except where they vary rather noticeably from the spellings in our sources: thus I read "Dehli" not "Delhi ...''}}</ref><ref name="jrasgbi1824fjs">{{Citation | title=Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain & Ireland | author=Royal Asiatic Society | publisher=Cambridge University Press, 1834 | isbn=| url=http://books.google.co.in/books?id=mtosAAAAIAAJ | quote=''... also Dehli or Dilli, not Delhi ...''}}</ref><ref name="karamchandani1968ysf">{{Citation | title=India, the beautiful | author=L.T. Karamchandani| publisher=Sita Publication, 1968 | isbn=| url=http://books.google.co.in/books?id=_sHWfveQGksC | quote=''... According to available evidence the present Delhi, spelt in Hindustani as Dehli or Dilli, derived its name from King ...''}}</ref><ref name="ngjoi1994glk">{{Citation | title=The National geographical journal of India, Volume 40| author=| publisher=National Geographical Society of India, 1994 | isbn=| url=http://books.google.co.in/books?id=aqqAAAAAMAAJ | quote=''... The name which remained the most popular is Dilli with variation in its pronunciation as Dilli, Dehli, or Delhi ...''}}</ref> It is the [[List of metropolitan areas by population|eighth largest metropolis in the world by population]] with 16,753,235 inhabitants in the Territory at the 2011 Census. दिल्ली परिसरातील लोकसंख्या २.२ कोटी असून त्यात नवी दिल्ली, नोऐडा, ग्रेटर नोऐडा, गाझियाबाद, गुडगाव आणि फरिदाबाद यांचा समावेश होतो. <ref name="un">{{cite web|url=http://esa.un.org/unpd/wup/index.htm|title=World Urbanization Prospects: The 2009 Revision Population Database|accessdate=2 April 2019|publisher=UN}}</ref> The name Delhi is often also used to include urban areas near the NCT, as well as to refer to [[New Delhi]], the capital of India, which lies within the metropolis. Although technically a federally administered [[union territory]], the political administration of the NCT of Delhi today more closely resembles that of a [[States of India|state]] of India with its own [[legislature]], [[high court]] and an executive council of ministers headed by a [[Chief Minister]]. New Delhi, jointly administered by both the federal [[Government of India]] and the local [[Government of Delhi]], is also the capital of the NCT of Delhi. |
||
Located on the banks of the [[River Yamuna]], Delhi has been known to be [[List of cities by time of continuous habitation|continuously inhabited]] since at least the 6th century BC,<ref name=asherhabit>{{cite book|last=Asher|first=Catherine B|editor=James D. Tracy|title= City Walls|origyear=2000 |url=http://books.google.com/?id=gSupaU3vVacC&pg=PA249&lpg=PA249&dq=delhi+continuously+inhabited |accessdate=1 November 2008|publisher=Cambridge University Press|location=|language=|isbn=0521652219 |pages=247–281|chapter=Chapter 9:Delhi walled: Changing Boundaries|year=2000}}</ref> though human habitation is believed to have existed since the second millennium BC.<ref name=tourhist/> Delhi is also widely believed to have been the site of [[Indraprastha]], the legendary capital of the [[Pandavas]] during the times of the [[Mahabharata]].<ref name=ecosurv1/> Delhi re-emerged as a major political, cultural and commercial city along the [[trade route]]s between northwest India and the [[Gangetic plain]] after the rise of the [[Delhi sultanate]]s.<ref>{{cite book |last=Necipoglu |first=Gulru |title= Muqarnas: An Annual on the Visual Culture of the Islamic World |origyear=2002 |url=http://books.google.com/?id=UJc2u33fCKQC&pg=PA16&dq=delhi+sultanate+political+center+city+delhi|accessdate=1 November 2008|publisher=BRILL|isbn=9004125930 |pages= 12–43|chapter=Epigraphs, Scripture, and Architecture in the Early Sultanate of Delhi|chapterurl= |year=2002}}</ref><ref>{{cite book |last=Aitken |first=Bill|title=Speaking Stones: World Cultural Heritage Sites in India |origyear=2002 |url=http://books.google.com/?id=lu5jGGQ8fJkC&pg=PA21&dq=delhi+continuously+inhabited|accessdate=1 November 2008|publisher=Eicher Goodearth Limited|isbn=8187780002|pages=264 pages|chapter=|chapterurl= |year=2001}}</ref> It is the site of many ancient and medieval monuments, archaeological sites and remains. In 1639, Mughal emperor [[Shahjahan]] built a new [[Shahjahanabad|walled city]] in Delhi which served as the capital of the Mughal Empire from 1649 to 1857.<ref>{{cite book |title=The Encyclopedia Americana: A Library of Universal Knowledge |url=http://books.google.com/?id=oa1PAAAAMAAJ&pg=PA621&dq=delhi+capital+1911#PPA621,M1|accessdate=1 November 2008|publisher=Encyclopedia Americana Corp|isbn=|page=621 |year=1918|volume=8}}</ref><ref>{{cite book |last=Sehgal|first=R.L.|title=Slum Upgradation: Emerging Issue & Policy Implication's |origyear=1998 |url=http://books.google.com/?id=ONFPAAAAMAAJ&q=shahjanabad+built&dq=shahjanabad+built|accessdate=1 November 2008|publisher=Bookwell Publications|isbn=8185040184|page=97|chapter=|chapterurl= |year=1998}}</ref> |
|||
After the [[British East India Company]] had gained control of much of India during the 18th and 19th centuries, [[Kolkata|Calcutta]] became the capital both under [[Company rule in India|Company rule]] and under the [[British Raj]], until [[George V of the United Kingdom|George V]] announced in 1911 that it was to move back to Delhi. A new capital city, New Delhi, was built to the south of the old city during the 1920s.<ref>{{cite book |last=Vale|first=Lawrence J.|title=Architecture, power, and national identity |url=http://books.google.com/?id=3Fm3XlYuSzAC&pg=RA1-PA88&dq=delhi+capital+india+calcutta+george|accessdate=1 November 2008|publisher=Yale University Press |isbn=030004958|pages=88–100|chapter=|chapterurl=|year=1992}}</ref> When India gained [[History of the Republic of India|independence from British rule]] in 1947, New Delhi was declared its capital and seat of government. As such, New Delhi houses important offices of the federal government, including the [[Parliament of India]], as well as numerous national museums, monuments, and art galleries. |
|||
राजधानीचे शहर असल्याने देशातील विविध भागातून नागरिक स्थायिक झाले आहेत, त्यामुळे दिल्ली हे एक बहुसांस्कृतीक महानगर बनले आहे. झपाटयाने झालेले शहरी करण व वेगाने झालेला विकास त्यामुळे दिल्ली चे आर्थिक क्षेत्रात विकास झाला आहे. दिल्लीच्या नागरिकांचे सरासरी मिळकत ही राष्ट्रीय सरासरी पेक्षा बरीच जास्त आहे.<ref name="dayal">{{cite journal |last=Dayal |first=Ravi |year=2002 |month=July |title=A Kayastha’s View |journal=Seminar (web edition) |issue=515 |url=http://www.india-seminar.com/2002/515/515%20ravi%20dayal.htm |accessdate=29 January 2007}}</ref> |
|||
== भूगोल == |
== भूगोल == |
||
२३:२४, २० मे २०११ ची आवृत्ती
| ?दिल्ली राष्ट्रीय राजधानी क्षेत्र • भारत | |
| — मेट्रो — | |
 | |
| |
|
गुणक: गुणक: Unknown argument format |
|
| प्रमाणवेळ | भाप्रवे (यूटीसी+५:३०) |
| क्षेत्रफळ | १,४८३ चौ. किमी |
| जिल्हे | दिल्लीतील जिल्हे
|
| लोकसंख्या • घनता • मेट्रो |
१,३३,००,००० (२ रा) (२००७) • ७,७५८/किमी२ • २,१५,००,००० (१ ला) (२००७) |
| भाषा | हिंदी, पंजाबी, उर्दू |
| मुख्यमंत्री | शिला दीक्षित |
| राज्यपाल | तेजेंद्र खन्ना |
| स्थापित | १ नोव्हेंबर १९५८ |
| विधानसभा (जागा) | Unicameral (70) |
| कोड • पिन कोड • दूरध्वनी • UN/LOCODE • आरटीओ कोड |
• 110 xxx • +११ • INDEL • DL-xx |
| संकेतस्थळ: दिल्ली संकेतस्थळ | |
दिल्ली(लुआ(Lua) त्रुटी विभाग:Unicode_data मध्ये 465 ओळीत: attempt to index field 'scripts' (a boolean value)., पंजाबी: ਦਿੱਲੀ, उर्दू: دِلّی) or Dehli (लुआ(Lua) त्रुटी विभाग:Unicode_data मध्ये 465 ओळीत: attempt to index field 'scripts' (a boolean value)., पंजाबी: ਦੇਹਲੀ, उर्दू: دهلی) हे उत्तर भारतातील एक महानगर आहे. तांत्रिकदृष्ट्या दिल्ली एक विशेष केंद्रशासित प्रदेश आहे, ज्याचा कारभार केंद्र सरकार, दिल्ली राज्य शासन आणि तीन महानगर पालिका पाहतात. नवी दिल्ली, जी भारतीय प्रजासत्ताकाची राजधानी आहे, ती दिल्ली या महानगरातील एक शहरी भाग आहे. दिल्लीची लोकसंख्या सुमारे दीड कोटी (इ.स. २००५चा अंदाज) असून ते जगातील सातवे सगळ्यांत जास्त लोकसंख्या असलेले महानगर आहे.[१][२][३][४] It is the eighth largest metropolis in the world by population with 16,753,235 inhabitants in the Territory at the 2011 Census. दिल्ली परिसरातील लोकसंख्या २.२ कोटी असून त्यात नवी दिल्ली, नोऐडा, ग्रेटर नोऐडा, गाझियाबाद, गुडगाव आणि फरिदाबाद यांचा समावेश होतो. [५] The name Delhi is often also used to include urban areas near the NCT, as well as to refer to New Delhi, the capital of India, which lies within the metropolis. Although technically a federally administered union territory, the political administration of the NCT of Delhi today more closely resembles that of a state of India with its own legislature, high court and an executive council of ministers headed by a Chief Minister. New Delhi, jointly administered by both the federal Government of India and the local Government of Delhi, is also the capital of the NCT of Delhi.
Located on the banks of the River Yamuna, Delhi has been known to be continuously inhabited since at least the 6th century BC,[६] though human habitation is believed to have existed since the second millennium BC.[७] Delhi is also widely believed to have been the site of Indraprastha, the legendary capital of the Pandavas during the times of the Mahabharata.[८] Delhi re-emerged as a major political, cultural and commercial city along the trade routes between northwest India and the Gangetic plain after the rise of the Delhi sultanates.[९][१०] It is the site of many ancient and medieval monuments, archaeological sites and remains. In 1639, Mughal emperor Shahjahan built a new walled city in Delhi which served as the capital of the Mughal Empire from 1649 to 1857.[११][१२]
After the British East India Company had gained control of much of India during the 18th and 19th centuries, Calcutta became the capital both under Company rule and under the British Raj, until George V announced in 1911 that it was to move back to Delhi. A new capital city, New Delhi, was built to the south of the old city during the 1920s.[१३] When India gained independence from British rule in 1947, New Delhi was declared its capital and seat of government. As such, New Delhi houses important offices of the federal government, including the Parliament of India, as well as numerous national museums, monuments, and art galleries.
राजधानीचे शहर असल्याने देशातील विविध भागातून नागरिक स्थायिक झाले आहेत, त्यामुळे दिल्ली हे एक बहुसांस्कृतीक महानगर बनले आहे. झपाटयाने झालेले शहरी करण व वेगाने झालेला विकास त्यामुळे दिल्ली चे आर्थिक क्षेत्रात विकास झाला आहे. दिल्लीच्या नागरिकांचे सरासरी मिळकत ही राष्ट्रीय सरासरी पेक्षा बरीच जास्त आहे.[१४]
भूगोल
दिल्ली व परिसराला मिळून अनौपचारिकपणे राष्ट्रीय राजधानी क्षेत्र असे म्हणतात. त्यात दिल्लीव्यतिरिक्त शेजारच्या हरियाणातील फरीदाबाद व गुडगाव आणि उत्तर प्रदेशातील नॉयडा आणि गाजियाबाद या शहरांचा समावेश होतो. राष्ट्रीय राजधानी क्षेत्राची एकत्र लोकसंख्या सुमारे पावणे दोन कोटी इतकी आहे. नैरृत्येकडील अरावली पर्वतरांगा आणि पूर्वेकडील यमुना नदी यांच्यामध्ये वसलेली दिल्ली इतिहास काळापासून महत्त्वाचे ठिकाण आहे.
इतिहास
विशिष्ट भौगोलिक रचनेमुळे वायव्य हिंदुस्थानातून गंगेच्या खोर्‍यात जाणार्‍या जुन्या व्यापारमार्गांवर दिल्लीने दबदबा राखला. दिल्ली पुरातन भारतातील अनेक साम्राज्यांची राजधानी होती. दिल्लीत स्थलांतरीत होणार्‍यांची संख्या वाढत गेल्याने ते संस्कृती आणि बुद्धिजनांचे माहेरघर बनले.
परंतु वाढत्या लोकसंख्येमुळेच आज दिल्ली प्रदूषण, वाहतुकीची कोंडी, वीजटंचाई आणि पाणी टंचाई अशा अनेक समस्यांना तोंड देत आहे.
जिल्हे
दिल्ली राज्यात १ जिल्हा आहे.
| संकेत | जिल्हा | प्रशासकीय केन्द्र | लोकसंख्या (२००१ची गणना) | क्षेत्रफळ (किमी²) | घनता (प्रती किमी²) |
|---|---|---|---|---|---|
| DL | दिल्ली | दिल्ली | १,३७,८२,९७६ | १,४८३ | ९,२९४ |
| राज्ये | अरुणाचल प्रदेश • आंध्र प्रदेश • आसाम • उत्तर प्रदेश • उत्तराखंड • ओरिसा • कर्नाटक • केरळ • गुजरात • गोवा • छत्तीसगढ • झारखंड • तमिळनाडू • तेलंगण • त्रिपुरा • नागालँड • पंजाब • पश्चिम बंगाल • बिहार • मणिपूर • मध्य प्रदेश • महाराष्ट्र • मिझोराम • मेघालय • राजस्थान • सिक्कीम • हरियाणा • हिमाचल प्रदेश |  |
|---|---|---|
| केंद्रशासित प्रदेश | ||
- ^ Irfan Habib, The agrarian system of Mughal India, 1556-1707, Oxford University Press, 1999, ISBN 9780195623291,
... The current Survey of India spellings are followed for place names except where they vary rather noticeably from the spellings in our sources: thus I read "Dehli" not "Delhi ...
- ^ Royal Asiatic Society, Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain & Ireland, Cambridge University Press, 1834,
... also Dehli or Dilli, not Delhi ...
- ^ L.T. Karamchandani, India, the beautiful, Sita Publication, 1968,
... According to available evidence the present Delhi, spelt in Hindustani as Dehli or Dilli, derived its name from King ...
- ^ The National geographical journal of India, Volume 40, National Geographical Society of India, 1994,
... The name which remained the most popular is Dilli with variation in its pronunciation as Dilli, Dehli, or Delhi ...
- ^ "World Urbanization Prospects: The 2009 Revision Population Database". UN. 2 April 2019 रोजी पाहिले.
- ^ Asher, Catherine B (2000) [2000]. "Chapter 9:Delhi walled: Changing Boundaries". In James D. Tracy (ed.). City Walls. Cambridge University Press. pp. 247–281. ISBN 0521652219. 1 November 2008 रोजी पाहिले.
- ^ चुका उधृत करा:
<ref>चुकीचा कोड;tourhistनावाने दिलेल्या संदर्भांमध्ये काहीही माहिती नाही - ^ चुका उधृत करा:
<ref>चुकीचा कोड;ecosurv1नावाने दिलेल्या संदर्भांमध्ये काहीही माहिती नाही - ^ Necipoglu, Gulru (2002) [2002]. "Epigraphs, Scripture, and Architecture in the Early Sultanate of Delhi". Muqarnas: An Annual on the Visual Culture of the Islamic World. BRILL. pp. 12–43. ISBN 9004125930. 1 November 2008 रोजी पाहिले.
- ^ Aitken, Bill (2001) [2002]. Speaking Stones: World Cultural Heritage Sites in India. Eicher Goodearth Limited. pp. 264 pages. ISBN 8187780002. 1 November 2008 रोजी पाहिले.
- ^ The Encyclopedia Americana: A Library of Universal Knowledge. 8. Encyclopedia Americana Corp. 1918. p. 621. 1 November 2008 रोजी पाहिले.
- ^ Sehgal, R.L. (1998) [1998]. Slum Upgradation: Emerging Issue & Policy Implication's. Bookwell Publications. p. 97. ISBN 8185040184. 1 November 2008 रोजी पाहिले.
- ^ Vale, Lawrence J. (1992). Architecture, power, and national identity. Yale University Press. pp. 88–100. ISBN 030004958 Check
|isbn=value: length (सहाय्य). 1 November 2008 रोजी पाहिले. - ^ Dayal, Ravi (2002). "A Kayastha's View". Seminar (web edition) (515). 29 January 2007 रोजी पाहिले. Unknown parameter
|month=ignored (सहाय्य)