"प्राकृत" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक
Abhijitsathe (चर्चा | योगदान) छोNo edit summary |
No edit summary |
||
ओळ १: | ओळ १: | ||
[[संस्कृत भाषा]] व आधुनिक [[हिंद-आर्य भाषासमूह|हिंद-आर्य भाषा]] ( |
[[संस्कृत भाषा]] व आधुनिक [[हिंद-आर्य भाषासमूह|हिंद-आर्य भाषा]] (उदा.[[मराठी भाषा]]) यांच्यातील पायरी. |
||
'''प्राकृत''' हा शब्द |
'''प्राकृत''' हा शब्द प्रकृतीवरून आला. प्राकृत म्हणजे जे नैसर्गिक आहे ते. प्राकृत म्हणजे '''जनसामान्यांची भाषा'''. या भाषांचा उगम लक्षात घेता त्यांचे व्याकरण फार समग्र नव्हते. संस्कृतच्या मानाने प्राकृत भाषेतील व्यंजने, व्याकरण हे मर्यादित होते. बऱ्याच जुन्या संस्कृत नाटकांमध्ये उच्चभ्रू लोकांची भाषा संस्कृत, तर हलक्या लोकांची भाषा प्राकृत दिसते. लेखी आणि कामकाजाच्या भाषेसाठी प्राकृताचा वापर न होता संस्कृत वापरली जात असावी. |
||
इ.स.पूर्व ६व्या शतकात प्राकृत भाषा बोलली गेल्याचे पुरावे आढळतात. तर [[सम्राट अशोक]]ाच्या कारकिर्दीत लेखी प्राकृताचे पुरावे मिळालेले आहेत. प्राचीन व [[मध्ययुग]]ीन भारतात सुमारे ३८ प्राकृत भाषा बोलल्या जात असे सांगितले जाते. असे असले तरी |
इ.स.पूर्व ६व्या शतकात प्राकृत भाषा बोलली गेल्याचे पुरावे आढळतात. तर [[सम्राट अशोक]]ाच्या कारकिर्दीत लेखी प्राकृताचे पुरावे मिळालेले आहेत. प्राचीन व [[मध्ययुग]]ीन भारतात सुमारे ३८ प्राकृत भाषा बोलल्या जात, असे सांगितले जाते. असे असले तरी तत्कालीन समाजव्यवस्थेमुळे या भाषांना मातृभाषेचा किंवा राज्यभाषेचा दर्जा प्राप्त नव्हता. |
||
प्राकृत भाषेचे प्रमुख प्रकार असे |
प्राकृत भाषेचे प्रमुख प्रकार असे |
||
* वेदकालीन प्राकृत- प्राथमिक अवस्था. |
* वेदकालीन प्राकृत- प्राथमिक अवस्था. |
||
* मध्ययुगीन प्राकृत - पाली, महाराष्ट्री शौरसेनी इत्यादी |
* मध्ययुगीन प्राकृत - पाली, महाराष्ट्री, शौरसेनी इत्यादी |
||
* महाराष्ट्री- शौरसेनी सारख्या भाषांची अपभ्रंश भाषा |
* महाराष्ट्री- शौरसेनी सारख्या भाषांची अपभ्रंश भाषा |
||
* हिंदुस्थानातील सध्याच्या रुढबोली. |
* हिंदुस्थानातील सध्याच्या रुढबोली. |
||
वेदपूर्वकालीन भाषा, वैदिक भाषा, संस्कृत, प्राकृत, अपभ्रंश इ. भाषेच्या |
वेदपूर्वकालीन भाषा, वैदिक भाषा, संस्कृत, प्राकृत, अपभ्रंश इ. भाषेच्या स्वरूपावरुन प्रत्येक भाषेतील काही वैशिष्ट्ये मराठी भाषेत दिसतात. त्यामुळे मराठी ही वेदपूर्वकालीन भाषेपासून, संस्कृतपासून, पालीपासून, प्राकृत भाषेपासून, महाराष्ट्री किंवा अपभ्रंश भाषेपासून तयार झाली असावी असा विचार अनेक अभ्यासक मांडतात; मात्र त्यांच्यात एकमत दिसून येत नाही. |
||
काही प्राकृत भाषा याप्रमाणे - [[मागधी भाषा|मागधी]],[[शौरसेनी भाषा|शौरसेनी]],[[पैशाची भाषा|पैशाची]],[[महाराष्ट्री भाषा]], [[अर्धमागधी भाषा]],[[अपभ्रंश भाषा]],[[पाली भाषा|पाली]] |
काही प्राकृत भाषा याप्रमाणे - [[मागधी भाषा|मागधी]], [[शौरसेनी भाषा|शौरसेनी]], [[पैशाची भाषा|पैशाची]], [[महाराष्ट्री भाषा]], [[अर्धमागधी भाषा]], [[अपभ्रंश भाषा]], [[पाली भाषा|पाली]] इत्यादी. यापैकी [[महाराष्ट्री भाषा]] ही भाषा [[सातवाहन]] राज्यकाळातील प्रमुख भाषा गणली जाते. या भाषेत साहित्य लिहिले गेल्याचे पुरावे मिळतात. ख्रिस्तपूर्व काळातील प्राकृत शिलालेखही सापडले आहेत, [[सातवाहन राजा हल|सातवाहन राजा हलाने]] प्राकृत कवितांचे संकलन केल्याचे उल्लेख मिळतात. |
||
मराठी हे महाराष्ट्री भाषेचे |
मराठी हे महाराष्ट्री भाषेचे सुधारित रूप आहे. |
||
== नाट्यशास्त्र आणि प्राकृत == |
== नाट्यशास्त्र आणि प्राकृत == |
||
⚫ | भास व भरतमुनी यांच्या प्राचीन नाटकांतील सर्व महत्त्वाची पुरूष पात्रे संस्कृत बोलतात, तर स्त्रिया, मुले व इतर सामान्यजन प्राकृतात बोलतात. नाट्यशास्त्रात कोणी कोणती भाषा बोलावी याबाबत नियम केलेले आहेत, आणि निरनिराळ्या लोकांसाठी निरनिराळ्या भाषा वापरल्या आहेत. जसे, नाटकातील स्त्रिया, मुले व विदूषक शौरसेनी बोलतात, बायका गाताना महाराष्ट्री भाषा वापरतात. सेवक वर्ग, कोळी व इतर सामान्यजन मागधी भाषा वापरतात तर राजे, अमात्य, विद्वान संस्कृतात बोलतात. |
||
⚫ | भास व भरतमुनी यांच्या प्राचीन नाटकांतील सर्व महत्त्वाची पुरूष पात्रे संस्कृत बोलतात तर स्त्रिया, मुले व इतर सामान्यजन प्राकृतात बोलतात. नाट्यशास्त्रात कोणी कोणती भाषा बोलावी याबाबत नियम केलेले आहेत आणि निरनिराळ्या लोकांसाठी निरनिराळ्या भाषा वापरल्या आहेत. जसे, नाटकातील स्त्रिया, मुले व विदूषक शौरसेनी बोलतात, बायका गाताना महाराष्ट्री भाषा वापरतात. सेवक वर्ग, कोळी व इतर सामान्यजन मागधी भाषा वापरतात तर राजे, अमात्य, विद्वान संस्कृतात बोलतात. |
||
एक उदाहरण द्यायचे झाले तर शाकुंतलात शकुंतला आपल्या सख्यांशी प्राकृतात बोलते. राजा दुष्यंताशीही प्राकृतात बोलते परंतु दुष्यंत शकुंतलेशी संस्कृतात बोलतो. |
एक उदाहरण द्यायचे झाले तर शाकुंतलात शकुंतला आपल्या सख्यांशी प्राकृतात बोलते. राजा दुष्यंताशीही प्राकृतात बोलते परंतु दुष्यंत शकुंतलेशी संस्कृतात बोलतो. |
२१:२६, २१ मार्च २०२१ ची आवृत्ती
संस्कृत भाषा व आधुनिक हिंद-आर्य भाषा (उदा.मराठी भाषा) यांच्यातील पायरी.
प्राकृत हा शब्द प्रकृतीवरून आला. प्राकृत म्हणजे जे नैसर्गिक आहे ते. प्राकृत म्हणजे जनसामान्यांची भाषा. या भाषांचा उगम लक्षात घेता त्यांचे व्याकरण फार समग्र नव्हते. संस्कृतच्या मानाने प्राकृत भाषेतील व्यंजने, व्याकरण हे मर्यादित होते. बऱ्याच जुन्या संस्कृत नाटकांमध्ये उच्चभ्रू लोकांची भाषा संस्कृत, तर हलक्या लोकांची भाषा प्राकृत दिसते. लेखी आणि कामकाजाच्या भाषेसाठी प्राकृताचा वापर न होता संस्कृत वापरली जात असावी.
इ.स.पूर्व ६व्या शतकात प्राकृत भाषा बोलली गेल्याचे पुरावे आढळतात. तर सम्राट अशोकाच्या कारकिर्दीत लेखी प्राकृताचे पुरावे मिळालेले आहेत. प्राचीन व मध्ययुगीन भारतात सुमारे ३८ प्राकृत भाषा बोलल्या जात, असे सांगितले जाते. असे असले तरी तत्कालीन समाजव्यवस्थेमुळे या भाषांना मातृभाषेचा किंवा राज्यभाषेचा दर्जा प्राप्त नव्हता.
प्राकृत भाषेचे प्रमुख प्रकार असे
- वेदकालीन प्राकृत- प्राथमिक अवस्था.
- मध्ययुगीन प्राकृत - पाली, महाराष्ट्री, शौरसेनी इत्यादी
- महाराष्ट्री- शौरसेनी सारख्या भाषांची अपभ्रंश भाषा
- हिंदुस्थानातील सध्याच्या रुढबोली.
वेदपूर्वकालीन भाषा, वैदिक भाषा, संस्कृत, प्राकृत, अपभ्रंश इ. भाषेच्या स्वरूपावरुन प्रत्येक भाषेतील काही वैशिष्ट्ये मराठी भाषेत दिसतात. त्यामुळे मराठी ही वेदपूर्वकालीन भाषेपासून, संस्कृतपासून, पालीपासून, प्राकृत भाषेपासून, महाराष्ट्री किंवा अपभ्रंश भाषेपासून तयार झाली असावी असा विचार अनेक अभ्यासक मांडतात; मात्र त्यांच्यात एकमत दिसून येत नाही.
काही प्राकृत भाषा याप्रमाणे - मागधी, शौरसेनी, पैशाची, महाराष्ट्री भाषा, अर्धमागधी भाषा, अपभ्रंश भाषा, पाली इत्यादी. यापैकी महाराष्ट्री भाषा ही भाषा सातवाहन राज्यकाळातील प्रमुख भाषा गणली जाते. या भाषेत साहित्य लिहिले गेल्याचे पुरावे मिळतात. ख्रिस्तपूर्व काळातील प्राकृत शिलालेखही सापडले आहेत, सातवाहन राजा हलाने प्राकृत कवितांचे संकलन केल्याचे उल्लेख मिळतात. मराठी हे महाराष्ट्री भाषेचे सुधारित रूप आहे.
नाट्यशास्त्र आणि प्राकृत
भास व भरतमुनी यांच्या प्राचीन नाटकांतील सर्व महत्त्वाची पुरूष पात्रे संस्कृत बोलतात, तर स्त्रिया, मुले व इतर सामान्यजन प्राकृतात बोलतात. नाट्यशास्त्रात कोणी कोणती भाषा बोलावी याबाबत नियम केलेले आहेत, आणि निरनिराळ्या लोकांसाठी निरनिराळ्या भाषा वापरल्या आहेत. जसे, नाटकातील स्त्रिया, मुले व विदूषक शौरसेनी बोलतात, बायका गाताना महाराष्ट्री भाषा वापरतात. सेवक वर्ग, कोळी व इतर सामान्यजन मागधी भाषा वापरतात तर राजे, अमात्य, विद्वान संस्कृतात बोलतात.
एक उदाहरण द्यायचे झाले तर शाकुंतलात शकुंतला आपल्या सख्यांशी प्राकृतात बोलते. राजा दुष्यंताशीही प्राकृतात बोलते परंतु दुष्यंत शकुंतलेशी संस्कृतात बोलतो.
प्राकृताचा विचार करायचे झाल्यास प्राकृतातही नाटके, नैतिक, ऐतिहासिक काव्यसंग्रह लिहिले गेले. जैन धर्मातील साहित्य प्राकृतातच लिहिलेले आढळते. इसवी सनानंतर पंधराव्या शतकापासून प्राकृत साहित्याला उतरती कळा लागली. याचे कारण संस्कृत+प्राकृताच्या संगमातून आधुनिक भाषांचा उदय हे असू शकते.