मुक्त स्रोत

मुक्त स्रोत किंवा ओपन सोर्स ही एक विचारसरणी आहे. जेव्हा एखाद्या संगणक-प्रणालीच्या आज्ञावल्याचे स्रोत मुक्तपणे वाचता येत असतील, दुसऱ्यासोबत मुक्तपणे वाटू शकता येत असतील, त्यात हवे तसे बदल करता येत असतील तर त्यांना मुक्त स्रोत आज्ञावली म्हणतात. हि स्रोताची ढोबळ व्याख्या आहे. मुक्त स्रोतांतर्गत संगणक आज्ञावली, आज्ञावली संरचना दस्तावेज कोणालाही वापरण्याची मुक्त परवानगी असते. याला सर्वसामान्यपणे ओपन सोर्स मॉडेल म्हणतात. हा मुक्त स्रोत चळवळीचा एक आहे भाग ज्यात संगणक-प्रणाली ओपन सोर्स अनुज्ञप्ती(लायसन्स) अंतर्गत उपलब्ध केल्या जातात. जरी हि संकल्पना संगणक-प्रणालींच्या क्षेत्रात जन्माला आली तरीपण नंतर तिचा प्रसार आणि विस्तार इतर क्षेत्रे उदाहरणार्थ मुक्त मजकूर यांच्या मुक्त साहचर्यातदेखील झाला.

उगम

मुक्त स्रोत हि संज्ञा संगणक-प्रणालींचे वर्णन करण्यासाठी एका अश्या गटाने सुचवली होती ज्यांचा स्वतंत्र प्रणाली संस्था आणि त्यामागील नैतिक विचारसरणी यांना तात्विक विरोध होता. त्यांना संगणक-प्रणालींच्या मुक्त स्रोतांचा व्यावसायिक वापर करता यावा यासाठी एक पर्यायी नाव हवे होते. या गटात क्रिस्टीन पीटरसन, टॉड अॅन्डरसन, लॅरी ऑगस्टीन, जॉन हॉल, सॅम ऑकमान, माइकल टीमन आणि एरिक एस. रेमंड हे सदस्य होते. यातील पीटरसनने पालो अल्टो येथे आयोजित एका बैठकीत मुक्त स्रोत हे नाव सुचवले, याला जानेवारी १९९८ मध्ये नेटस्केपने त्यांच्या नेव्हीगेटर ब्राऊजरच्या प्रणालीचा स्रोत उपलब्ध करुन दिल्याची पार्श्वभूमी होती.

लायनस टोरवाल्ड्सने त्याला दुसर्‍या दिवशीच अनुमोदन दिले आणि फिल हयुजेसने लिनक्स जर्नल मासिकात या संज्ञेला पाठिंबा दिला.

रेमंडने मुक्त स्रोत हे नाव लोकप्रिय होण्यासाठी सक्रिय पुढाकार घेतला. त्याने स्वतंत्र प्रणाली समुदायाला हे नाव स्वीकारण्यासाठी फेब्रुवारी १९९८ मध्ये जाहीर आवाहन केले. तद् नंतर लगेच त्याने ब्रुस पेरेन्स च्या साथीने "मुक्त स्रोत पुढाकार" (Open Source Initiative) हि संस्था स्थापन केली.

पुढे टिम ओ'रेली या प्रकाशकाने एप्रिल १९९८ ला केलेल्या एका कार्यक्रमाच्या आयोजनानंतर हे नाव आणखीनच सुपरिचित झाले. आधीचे "मोफत प्रणाली परिषद" Freeware summit हे नाव नंतर "मुक्त स्रोत परिषद" Open Source Summit म्हणून प्रचलित झाले. या आयोजनास अतिमहत्वाच्या व स्वतंत्र आणि मुक्त प्रणालींच्या अग्रणींनी हजेरी लावली, ज्यात लायनस टोरवाल्ड्स, लॅरी वॉल, ब्रायन बेहेन्डोर्फ, एरिक ऑलमन, गुडो वान रॉसम, माइकल टीमन, पॉल विक्सी, जॅमी झ्वाइंस्की, एरिक एस. रेमंड. या बैठकीत "स्वतंत्र प्रणाली" या संज्ञेला पर्याय देण्यावर विचारविनिमय करण्यात आला. टीमन ने सुचवलेल्या "सोर्स वेयर" विरुध्द रेमंडचा "मुक्त स्त्रोत" यावर जमलेल्या संगणक विकसकांनी मतदान केले आणि त्याच संध्याकाळी एका पत्रकार परिषदेत विजेत्याची घोषणा झाली.

मुक्त स्त्रोत चळवळीला पाठींबा म्हणून अपाचे सॉफ्टवेअर फाऊंडेशन सारख्या मोठी औपचारिक संस्था व प्रतिष्ठने उदयास आली. त्यांनी अपाचे हडूप आणि अपाचे एचटीटीपी यांसारख्या सामुदायिक मुक्त स्त्रोत प्रणालींच्या विकासाला सहाय्य केले.

मुक्त स्त्रोत नमूना आणि मुक्त साहचार्य

मुक्त स्त्रोत नमूना हा एक विकेंद्रीत संगणक प्रणाली विकास प्रकार आहे यात मुक्त सहकार्यास प्रोत्साहन दिले जाते, म्हणजे "प्रणालीतले कुठलेही नावीन्य किंवा उत्पादन हे एका विशिष्ट ध्येयाने प्रेरित असूनसुध्दा त्यात भाग घेणार्‍या सभासदांच्या सहकार्यावर आधारित असते. हे सदस्य एकत्र येऊन एखादे उत्पादन किंवा सेवा निर्माण करून भागीदारांना किंवा इतरांना सारखीच उपलब्ध करुन देतात."

मुक्त स्त्रोत प्रणाली विकसनात सर्वात महत्वाचे तत्व म्हणजे सामुदायिक उत्पादन. अश्या सामुदायिक प्रयत्नातूनच संगणक आज्ञावल्यांचे, प्रणाली आराखड्यांचे, आणि दस्तावेजांचे निर्माण होऊन ते जाहीरपणे मोफत उपलब्ध झाले आहे. मुक्त स्त्रोत प्रणाली हि चळवळ खाजगी मालाकीच्या प्रणालींच्या मर्यादांना पर्याय म्हणून उभी राहिली. याचाच कित्ता पुढे मुक्त-स्त्रोत साजेसे तंत्रज्ञान आणि मुक्त-स्त्रोत औषध शोध यांनी गिरवला.

संगणक क्षेत्रातील मुक्त स्त्रोत इतर सामुदायिक मुक्त साहचार्यांना प्रेरणादायी ठरला, उदाहरणार्थ इंटरनेट मंच, मेलींग लिस्ट, आणि विविध ऑनलाइन समुदाय. किंबहुना TEDx आणि खुद्द विकिपेडिया यासारख्या वैविध्यपूर्ण सेवा मुक्त स्त्रोताच्या तत्वावरच चालतात.

फयदे

मुक्त स्रोत सॉफ्टवेर वापरल्याचे फायदे

< येथे लिहा >