पौर्णिमा

चंद्र जेव्हा सूर्यापासून पृथ्वीच्या बरोबर विरुद्ध बाजूस असतो, तेव्हा दिसणाऱ्या चंद्राच्या कलेस पौर्णिमा असे म्हणतात. अधिक नेमक्या शब्दात सांगायचे तर, पौर्णिमा ही अशी वेळ आहे, जेव्हा भूमध्यापासून दृग्गोचर सूर्याच्या आणि चंद्राच्या रेखावृत्तांमध्ये १८० अंशाचा फरक असतो. पौर्णिमेच्या रात्री चंद्राचे पूर्णबिंब सूर्यास्ताच्या वेळी पूर्व क्षितिजावर उगवते आणि दुसऱ्या दिवशी सूर्योदयाला मावळते. पौणिमा ही हिंदू पंचांगाप्रमाणे महिन्यात एकदा येते. प्रतिपदेपासून आरंभ झालेल्या शुक्ल (शुद्ध) पक्षाचा तो शेवटचा दिवस असतो.

पौर्णिमा

पौर्णिमेलाच मराठीत पुनव हा शब्द आहे, हिंदीत पूर्णिमा किंवा पूनम.

हिंदू पंचांगाप्रमाणे येणाऱ्या पौर्णिमा

• चैत्रात चैत्रपौर्णिमा. या दिवशी हनुमान जयंती असते. त्याच दिवशी तिथीने शिवाजी महाराजांची पुण्यतिथी असते.
• वैशाख पौर्णिमेला बुद्ध पौर्णिमा म्हणतात.
• ज्येष्ठ पौर्णिमेला वट पौर्णिमा म्हणतात. त्यादिवशी कबीर जयंती असते.
• आषाढ पौर्णिमा ही गुरुपौर्णिमा असते.
• श्रावण पौर्णिमीला नारळी पौर्णिमा किंवा राखी पौर्णिमा म्हणतात.
• भाद्रपद पौर्णिमाला प्रौष्ठपदी पौर्णिमा म्हण्तात.
• आश्विन पौर्णिमा ही कोजागरी पौर्णिमा असते.
• कार्तिक पौणिमेला त्रिपुरारी पौर्णिमा म्हणतात. त्या दिवशी उत्तर भारतात देव दीपावली असते. गुरुनानक जयंती.
• मार्गशीर्षात मार्गशीर्ष पौर्णिमा (दत्त जयंती), पौषात शाकंभरी, माघ महिन्यात माघी पौर्णिमा, आणि फाल्गुन पौर्णिमेला हुताशनी पौर्णिमा म्हणतात.
• मार्गशीर्ष पौर्णिमेचे नाव बत्तिसी पौर्णिमा.
• अधिक मासात येणाऱ्या पौर्णिमेला कोणताही सण नसतो.

बौद्ध पौर्णिमा

• • वैशाख पौर्णिमा
  • ज्येष्ठ पौर्णिमा
  • आषाढ पौर्णिमा (गुरु पौर्णिमा) जगाचे आद्य गुरु भगवान गौतम बुद्ध यांनी पंचवर्गीय भिक्षूंना धम्माची शिकवण दिली त्यामुळे आषाढ पौर्णिमेला गुरु पौणिमा म्हणतात.
  • फाल्गुन पौर्णिमा
  • चैत्र पौर्णिमा

  • 

    गुरु पौर्णिमा

    कार्तिक पौर्णिमा
  • श्रावणी पौर्णिमा
  • माघ पौर्णिमा
  • भाद्रपद पौर्णिमा
  • अश्विनी पौर्णिमा (महाप्रवारणा पौर्णिमा)
  • मार्गशीर्ष पौर्णिमा

वर्षातील अनेक पौर्णिमांपैकी एखाद-दुसऱ्या पौर्णिमेला चंद्रग्रहण असू शकते. चंद्र ग्रहणात पृथ्वीची सावली चंद्रावर पडते. कोणतेही ग्रहण हे खंडग्रास किंवा खग्रास असते. जगात जेथे जेथे आकाशात चंद्र असेल तेथे तेथे ते एकाच वेळी दिसते.

इसवी सन १९०१, १९०५; १९०८,१९१२; १९१९, १९२३, १९२६, १९३०; १९३७, १९४१; १९४८, १९५२; १९५५, १९५९; १९६६, १९७०; १९७३, १९७७; १९८४, १९८८; १९९५, १९९९ ह्या विसाव्या शतकातील २२ वर्षी चंद्रग्रहणे नव्हती. यावरून असा निष्कर्ष निघतो की चंद्रग्रहण नसण्याचे खंड म्हणजे इसवी सनाचे चार वर्षांचे कालांतर असते. मात्र, दर चतुर्वर्षीय कालांतरानंतर तीन किंवा सात (क्वचित १०) वर्षांचा खंड पडतो.

याच नियमाने २१व्या शतकात २००२-२००६; २०१६-२०; २०२७-३१ .......या कालखंडात चंद्रग्रहणे नसतील.