"अल्बर्ट आइन्स्टाइन" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक
No edit summary |
No edit summary खूणपताका: Reverted दृश्य संपादन मोबाईल संपादन मोबाईल वेब संपादन |
||
| ओळ २८: | ओळ २८: | ||
आइन्स्टाइन यांनी सबंध आयुष्यात एकूण ३०० वैज्ञानिक शोधनिबंध आणि १५० गैरवैज्ञानिक निबंध प्रकाशित केले आहेत.<ref>"Paul Arthur Schilpp, editor 1951 730–746">{{Citation |author=Paul Arthur Schilpp, editor |year=1951 |title=Albert Einstein: Philosopher-Scientist, Volume II |प्रकाशक=Harper and Brothers Publishers (Harper Torchbook edition) |location=New York |pages=730–746}}His non-scientific works include: ''About Zionism: Speeches and Lectures by Professor Albert Einstein'' (1930), "Why War?" (1933, co-authored by [[Sigmund Freud]]), ''The World As I See It'' (1934), ''Out of My Later Years'' (1950), and a book on science for the general reader, ''[[The Evolution of Physics]]'' (1938, co-authored by [[Leopold Infeld]]).</ref> त्यांच्या अनेक महान बौद्धिक कामगिऱ्या आणि त्यांची विलक्षण कल्पनाशक्ती यामुळे [[अलौकिक बुद्धिमत्ता]] या अर्थाने आइन्स्टाइन हा शब्द वापरला जाऊ लागला.<ref>[http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=Einstein WordNet for Einstein]</ref> |
आइन्स्टाइन यांनी सबंध आयुष्यात एकूण ३०० वैज्ञानिक शोधनिबंध आणि १५० गैरवैज्ञानिक निबंध प्रकाशित केले आहेत.<ref>"Paul Arthur Schilpp, editor 1951 730–746">{{Citation |author=Paul Arthur Schilpp, editor |year=1951 |title=Albert Einstein: Philosopher-Scientist, Volume II |प्रकाशक=Harper and Brothers Publishers (Harper Torchbook edition) |location=New York |pages=730–746}}His non-scientific works include: ''About Zionism: Speeches and Lectures by Professor Albert Einstein'' (1930), "Why War?" (1933, co-authored by [[Sigmund Freud]]), ''The World As I See It'' (1934), ''Out of My Later Years'' (1950), and a book on science for the general reader, ''[[The Evolution of Physics]]'' (1938, co-authored by [[Leopold Infeld]]).</ref> त्यांच्या अनेक महान बौद्धिक कामगिऱ्या आणि त्यांची विलक्षण कल्पनाशक्ती यामुळे [[अलौकिक बुद्धिमत्ता]] या अर्थाने आइन्स्टाइन हा शब्द वापरला जाऊ लागला.<ref>[http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=Einstein WordNet for Einstein]</ref> |
||
== |
== ही == |
||
अल्बर्ट आइन्स्टाइन यांचा जन्म [[जर्मनी]] देशातील [[वुर्टेंबर्ग|वुर्टेंबर्गमधील]] [[उल्म]] या गावामध्ये झाला, उल्म [[स्टुटगार्ट|स्टटगार्टपासून]] सुमारे १०० [[अंतरमोजणी#किलोमीटर|किलोमीटर]] अंतरावर आहे. त्यांचे वडील [[हर्मन आइन्स्टाइन]] हे आधी एक विक्रेता होते आणि त्यांनी नंतर विद्युत-रासायनिक पदार्थांशी निगडित कारखाना काढला. अल्बर्टच्या आईचे नाव [[पौलिन]] होते आणि त्या गृहिणी होत्या. ते एक [[ज्यू]] कुटुंब होते. अल्बर्ट तेथील एक [[कॅथॉलिक प्राथमिक शाळा|कॅथॉलिक प्राथमिक शाळेत]] शिकले आणि त्यांच्या |
अल्बर्ट आइन्स्टाइन यांचा जन्म [[जर्मनी]] देशातील [[वुर्टेंबर्ग|वुर्टेंबर्गमधील]] [[उल्म]] या गावामध्ये झाला, उल्म [[स्टुटगार्ट|स्टटगार्टपासून]] सुमारे १०० [[अंतरमोजणी#किलोमीटर|किलोमीटर]] अंतरावर आहे. त्यांचे वडील [[हर्मन आइन्स्टाइन]] हे आधी एक विक्रेता होते आणि त्यांनी नंतर विद्युत-रासायनिक पदार्थांशी निगडित कारखाना काढला. अल्बर्टच्या आईचे नाव [[पौलिन]] होते आणि त्या गृहिणी होत्या. ते एक [[ज्यू]] कुटुंब होते. अल्बर्ट तेथील एक [[कॅथॉलिक प्राथमिक शाळा|कॅथॉलिक प्राथमिक शाळेत]] शिकले आणि त्यांच्या मायच्या आग्रहामुळे त्यांनी [[व्हायोलिन]] या [[तंतुवाद्य|तंतुवाद्याचे]] काही धडे घेतले. |
||
वयाच्या आठव्या वर्षी त्यांचा लिओपोल्ड व्यायामशाळेत (''सध्या आईन्स्टाइन व्यायामशाळा'') प्रवेश झाला. येथे त्यांनी प्राथमिक आणि माध्यमिक शिक्षण घेतले. त्यापुढील सात वर्षानंतर त्यांनी जर्मनी सोडली.<ref name="Stachel2002">{{Citation |author=John J. Stachel |title=Einstein from "B" to "Z" |दुवा=http://books.google.com/books?id=OAsQ_hFjhrAC&pg=PA59 |accessdate=20 February 2011 |year=2002 |प्रकाशक=Springer |isbn=978-0-8176-4143-6 |pages=59–61}}</ref>त्यांच्या पहिल्या शाळेत त्यांच्या भाषणाच्या अनेक समस्यांना सामोरे जाऊन त्यांनी अनेक प्रसिद्ध दाव्यांच्या अगदी उलट प्रतिपादन केले.<ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|दुवा=http://www.einstein-website.de/z_information/faq-e.html|title=Frequently asked questions|प्रकाशक=einstein-website.de|accessdate=23 July 2012}}</ref> ते डावखोरे होते असे म्हणतात. पण याचा आजतागायत पुरावा सापडलेला नाही.<ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|दुवा=http://www.beinglefthanded.com/Left-Handed-Einstein.html|title=Left Handed Einstein|प्रकाशक=Being Left Handed.com|accessdate=23 July 2012}}</ref> |
वयाच्या आठव्या वर्षी त्यांचा लिओपोल्ड व्यायामशाळेत (''सध्या आईन्स्टाइन व्यायामशाळा'') प्रवेश झाला. येथे त्यांनी प्राथमिक आणि माध्यमिक शिक्षण घेतले. त्यापुढील सात वर्षानंतर त्यांनी जर्मनी सोडली.<ref name="Stachel2002">{{Citation |author=John J. Stachel |title=Einstein from "B" to "Z" |दुवा=http://books.google.com/books?id=OAsQ_hFjhrAC&pg=PA59 |accessdate=20 February 2011 |year=2002 |प्रकाशक=Springer |isbn=978-0-8176-4143-6 |pages=59–61}}</ref>त्यांच्या पहिल्या शाळेत त्यांच्या भाषणाच्या अनेक समस्यांना सामोरे जाऊन त्यांनी अनेक प्रसिद्ध दाव्यांच्या अगदी उलट प्रतिपादन केले.<ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|दुवा=http://www.einstein-website.de/z_information/faq-e.html|title=Frequently asked questions|प्रकाशक=einstein-website.de|accessdate=23 July 2012}}</ref> ते डावखोरे होते असे म्हणतात. पण याचा आजतागायत पुरावा सापडलेला नाही.<ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|दुवा=http://www.beinglefthanded.com/Left-Handed-Einstein.html|title=Left Handed Einstein|प्रकाशक=Being Left Handed.com|accessdate=23 July 2012}}</ref> |
||
१६:१३, २५ ऑक्टोबर २०२० ची आवृत्ती
| अल्बर्ट आइन्स्टाइन | |
 ओरेन जे. टर्नर याने काढलेले आईन्स्टाईनचे छायाचित्र (इ.स. १९४७) | |
| जन्म | १४ मार्च १८७९ उल्म, व्युर्टेंबर्ग, जर्मनी |
| मृत्यू | १८ एप्रिल १९५५ प्रिन्स्टन, न्यू जर्सी, अमेरिका |
| निवासस्थान | जर्मनी, इटली, स्वित्झर्लंड, अमेरिका |
| नागरिकत्व | जर्मन : इ.स. १८७९ ते इ.स. १८९६, इ.स. १९१४ ते इ.स. १९३३ |
| कार्यक्षेत्र | भौतिकशास्त्र |
| कार्यसंस्था | त्स्युरिक विद्यापीठ चार्ल्स विद्यापीठ, प्राग प्रशियन अकॅडमी ऑफ सायन्सेस कायसर विल्हेल्म इन्स्टिट्यूट |
| प्रशिक्षण | ईटीएच्‌ त्स्युरिक |
| ख्याती | सापेक्षतावाद |
| पुरस्कार |  भौतिकशास्त्राचे नोबेल पारितोषिक (इ.स. १९२१)कॉप्ली पदक (इ.स. १९२५) माक्स प्लांक पदक (इ.स. १९२९) आईन्स्टाईन यांनी तत्कालीन अमेरिकन राष्ट्राध्यक्ष रुझवेल्ट यांना लिहिलेल्या स्झिलर्ड पत्रावरील स्वाक्षरी:
|
अल्बर्ट आईन्स्टाईन (इंग्रजी: Albert Einstein ;) (जन्म : वुर्टेंबर्ग-जर्मनी, १४ मार्च १८७९; मृत्यू : प्रिन्स्टन,न्यू जर्सी-अमेरिका, १८ एप्रिल १९५५) हे एक सैद्धान्तिक भौतिकशास्त्रज्ञ होते आणि सार्वकालिक सर्वश्रेष्ठ वैज्ञानिकांपैकी एक म्हणून ते गणले जातात. सापेक्षतावादाचा सिद्धान्त, (विशेष सिद्धान्त, सामान्य सिद्धान्त), प्रकाशीय विद्युत परिणाम, पुंजभौतिकी, विश्वशास्त्र, विश्वरचनाशास्त्र वगैरे क्षेत्रांमध्ये त्यांचे विशेष योगदान आहे. त्यापैकी प्रकाशीय विद्युत परिणाम या सिद्धान्तासाठी आणि "त्यांच्या सैद्धान्तिक भौतिकशास्त्राच्या सेवेसाठी" इ.स. १९२१ साली त्यांना नोबेल पुरस्कार देऊन सन्मानित केले गेले. आइन्स्टाइन यांना त्यांच्या सापेक्षतावादाच्या सिद्धान्तानंतर जगभर प्रसिद्धी मिळाली आणि ते जगातील प्रसिद्ध वैज्ञानिक म्हणून ओळखले जाऊ लागले. आइन्स्टाइन यांनी 'अल्बर्ट आईन्स्टाईन' ची व्यापारचिन्ह म्हणून नोंदणी केली. एका शास्त्रज्ञाला त्याची इतकी प्रसिद्धी असणे आणि त्यामुळे होणारे परिणाम याचा अनुभव नव्हता. आज बुद्धिमत्ता आणि आइन्स्टाइन हे एक प्रकारे समीकरणच बनले आहे. त्यांच्या कारकीर्दीच्या प्रारंभी आइन्स्टाइन यांनी विचार केला की, ही विद्युत चुंबकीय नियमांसोबत पारंपरिक यांत्रिकीच्या नियमांशी मेळ घालणारी नव्हती. या घटनेने त्यांच्या विशिष्ट सापेक्षता सिद्धान्ताला चालना मिळाली. तथापि त्यांना असे वाटू लागले की, सापेक्षतेचे तत्त्व हे गुरुत्वाकर्षणाचेच सुधारित आणि विस्तारित रूप आहे. त्यांनी १९१६ साली त्यांच्या अनुबर्ती गुरुत्वाकर्षण सिद्धान्तावरून सामान्य सापेक्षता सिद्धान्तावर एक शोधनिबंध प्रकाशित केला. सांख्यिकीय यांत्रिकी आणि पुंजयांत्रिकी सिद्धान्त यांच्या समस्यांची उकल करण्यायास सुरुवात केली. त्यामुळे त्यांना त्यांच्या आण्विक सिद्धांत आणि रेण्विक गती या संबंधित सिद्धान्त स्पष्ट करता आले. त्याचप्रमाणे त्यांनी प्रकाशाच्या औष्णिक गुणधर्माचा शोध लावल्यामुळे त्यांना प्रकाशकणांचा सिद्धान्त मांडता आला. १९१७ साली, आईन्स्टाइन यांनी त्यांच्या सामान्य सापेक्षता सिद्धान्ताच्या स्पष्टीकरणासाठी एका भव्य विश्वाची रचनाकृती प्रदर्शित केली.[१]
आईन्स्टाईन यांनी १९३३ साली अमेरिकेला भेट दिली होती तेव्हा जर्मनीत ॲडॉल्फ हिटलर सत्तेवर आला आणि त्यामुळे आइन्स्टाइन यांनी ते पूर्वी जिथे प्राध्यापक होते त्या प्रशियन विज्ञान महाविद्यालय।बर्लिन विज्ञान अकादमी येथे परत जाण्यास नकार दिला आणि ते अमेरिकेत स्थायिक झाले. १९४० मध्ये त्यांना अमेरिकेचे नागरिकत्व मिळवले. [२] दुसऱ्या महायुद्धाच्या पूर्वसंध्येला, आइन्स्टाइन यांनी अमेरिकेचे राष्ट्राअध्यक्ष फ्रॅंकलिन डी. रूझवेल्ट यांना एक पत्र लिहिले. त्यात त्यांनी आवाहन केले होते की, रूझवेल्ट यांनी तत्काळ आदेश देऊन अत्यंत आधुनिक व महाभयंकर अणुबॉम्ब यांची निर्मिती थांबवावी. परंतु त्या पत्राची दखल न घेता अमेरिकेने मॅनहॅटन प्रकल्प उभारला. आइन्स्टाइन यांचा सैन्याच्या संरक्षण-धोरणाला पाठिंबा होता, परंतु त्यांनी मोठ्या प्रमाणावर वापरात असलेल्या अणुकेंद्राचे विभाजन या तत्त्वावर चालणार्‍या शस्त्रांचा निषेध केला. काही काळानंतर आइन्स्टाइन यांनी ब्रिटिश तत्त्वज्ञ बर्ट्रांड रसेल यांच्याशी संपर्क साधून रसेल-आइन्स्टाइन जाहीरनामा यावर स्वाक्षरी केली. या जाहीरनाम्यात आण्विक शस्त्रांचे दुष्परिणाम विशद करण्यात आले होते. आइन्स्टाइन हे अमेरिकेतील प्रिन्स्टन,न्यू जर्सी या शहरातील इन्स्टिट्यूट फॉर ॲडव्हान्स्ड स्टडी या शिक्षण संस्थेशी शेवटपर्यंत संलग्न राहिले. इ.स.१९५५ साली आइन्स्टाइन यांचे निधन झाले.
आइन्स्टाइन यांनी सबंध आयुष्यात एकूण ३०० वैज्ञानिक शोधनिबंध आणि १५० गैरवैज्ञानिक निबंध प्रकाशित केले आहेत.[३] त्यांच्या अनेक महान बौद्धिक कामगिऱ्या आणि त्यांची विलक्षण कल्पनाशक्ती यामुळे अलौकिक बुद्धिमत्ता या अर्थाने आइन्स्टाइन हा शब्द वापरला जाऊ लागला.[४]
ही
अल्बर्ट आइन्स्टाइन यांचा जन्म जर्मनी देशातील वुर्टेंबर्गमधील उल्म या गावामध्ये झाला, उल्म स्टटगार्टपासून सुमारे १०० किलोमीटर अंतरावर आहे. त्यांचे वडील हर्मन आइन्स्टाइन हे आधी एक विक्रेता होते आणि त्यांनी नंतर विद्युत-रासायनिक पदार्थांशी निगडित कारखाना काढला. अल्बर्टच्या आईचे नाव पौलिन होते आणि त्या गृहिणी होत्या. ते एक ज्यू कुटुंब होते. अल्बर्ट तेथील एक कॅथॉलिक प्राथमिक शाळेत शिकले आणि त्यांच्या मायच्या आग्रहामुळे त्यांनी व्हायोलिन या तंतुवाद्याचे काही धडे घेतले. वयाच्या आठव्या वर्षी त्यांचा लिओपोल्ड व्यायामशाळेत (सध्या आईन्स्टाइन व्यायामशाळा) प्रवेश झाला. येथे त्यांनी प्राथमिक आणि माध्यमिक शिक्षण घेतले. त्यापुढील सात वर्षानंतर त्यांनी जर्मनी सोडली.[५]त्यांच्या पहिल्या शाळेत त्यांच्या भाषणाच्या अनेक समस्यांना सामोरे जाऊन त्यांनी अनेक प्रसिद्ध दाव्यांच्या अगदी उलट प्रतिपादन केले.[६] ते डावखोरे होते असे म्हणतात. पण याचा आजतागायत पुरावा सापडलेला नाही.[७]
एकदा आइन्स्टाइन यांना त्यांच्या वडिलांनी एक होकायंत्र दिले; आइन्स्टाइन यांना जाणवले की 'रिक्त अवकाश' आणि होकायंत्रातील बाणाची हालचाल यांमागे नक्कीच काहीतरी रहस्य आहे.[८] ते जसजसे मोठे होत गेले तसतसे, आइन्स्टाइन यांनी मजेसाठी अनेक रचनाकृती आणि यांत्रिक उपकरणे बनवली व आपली गणितातले कसब दाखवले. जेव्हा आइन्स्टाइन दहा वर्षाचे होते, तेव्हा त्यांच्या भावाने मॅक्स टॅलमड (नंतर मॅक्स टॅल्मी) या पोलंडमधील अतिशय गरीब वैद्यकीय विद्यार्थ्याची ओळख त्यांच्या कुटुंबाशी करून दिली. पाच वर्षाच्या सहवासात मॅक्स टॅलमड हा दर आठवडा लहानग्या अल्बर्टला अनेक विज्ञानविषयक पुस्तके, गणिती कोडी आणि तत्त्वज्ञानविषयक लिखाणे देत असे. या पुस्तकात इमॅन्युएल कॅंन्ट्‌स यांचे सुयोग्य तर्कसंगतीचे समालोचन हे पुस्तक तसेच युक्लिडचे घटक या पुस्तकांचा समावेश होता. (आइन्स्टाइन त्या पुस्तकाला एक पवित्र भूमिती पुस्तक असे म्हणत.) [९][१०]
अल्बर्टच्या कल्पनाशक्तीची वाढ ही त्याच्या घरातून सुरू झाली. त्यांची आई एक उत्कृष्ट पियानोवादक होती. ही कला त्यांनी अल्बर्टला शिकवली. त्यांचे मामा जेकब यांनी अल्बर्टशी गणिते सोडवून दाखवण्याची पैज लावली होती. ही गणिते अल्बर्टने अतिशय आनंदाने सोडवली. मॅक्स टॅलमडच्या इ.स.१८८९ ते इ.स.१८९४ या कालखंडात दर आठवड्यात होणाऱ्या त्यांच्या भेटीत टॅलमड यांनी अनेक अर्धधार्मिक संकल्पना मांडून 'बायबलमधील अनेक गोष्टी असत्य असू शकतात या विचाराकडे अल्बर्टचे लक्ष वेधले. अल्बर्टचे स्वयंअध्ययन इतके प्रभावी होते की, ते त्यांच्या अभ्यासक्रमात नसलेली भूमितीची अवघड गणिते चुटकीसरशी सोडवत असत. [११]
शाळेतील दिवस
अल्बर्ट यांना शाळेत मंदगतीने शिकणारा समजण्यात येत असे. कदाचित या मागील कारण आरोग्यविषयक बाबींशी निगडित असावे. परंतु सापेक्षतावादाच्या सिद्धान्ताचे काही श्रेय त्यांनी त्यांच्या धीम्या गतीने शिकण्याला दिले, कारण इतरांच्या तुलनेत काळ आणि अवकाश हे उशिराने शिकल्यामुळे ते एकप्रकारे प्रगत पद्धतीने विचार करू शकले.
दंतकथा
अल्बर्टच्या मंद गतीने शिकण्याला एक दंतकथा जोडली गेली. अ‍अल्बर्ट हे गणित विषयात कच्चे होते आणि त्या विषयात वारंवार नापास झाल्याने त्यांच्या शिक्षकाने त्यांना त्या कारणास्तव शाळेबाहेर काढले (आणि वगैरे). पुढे जेव्हा सापेक्षतावादाच्या सिद्धान्तानंतर त्या शिक्षकांनी त्यांचे प्रामाणिक मत व्यक्त केले की "अ‍अल्बर्टसारखा मुलगा असा शोध लावेल हे तेव्हा स्वप्नातही वाटले नाही आणि, आताही ते खरे वाटत नाही". परंतु त्या मागील खरे कारण असे आहे की त्या वर्षी श्रेणीबदलाच्या नव्या नियमांमुळे थोडा गोंधळ उडाला होता. त्यामुळे या दंतकथेचा जन्म झाला असावा.
जर्मनीतून स्थलांतर
इ.स. १९३३ साली आइन्स्टाइनने अ‍ॅडॉल्फ हिटलर याच्या नेतृत्वाखालील वाढत्या नाझी शक्तीचा प्रभाव लक्षात घेऊन जर्मनीतून अमेरिकेत जाण्याचे ठरवले.
आईनस्टाईनवरील मराठी पुस्तके
- प्रकाश-विद्युत परिणाम (इंग्रजी आवृत्ती)
- सापेक्षतावादाचा सिद्धान्त (इंग्रजी आवृत्ती)
- अवकाश-काळाचा तपस्वी - अल्बर्ट आईनस्टाईन (मराठी पुस्तक. लेखिका -माधुरी काळे. मॅजेस्टिक प्रकाशन)
- अल्बर्ट आइन्स्टाईन : कालाचे रहस्य भेदणारा कालातीत प्रतिभावंत (चैताली भोगले)
संदर्भ
"
- ^ "Scientific Background on the Nobel Prize in Physics 2011. The accelerating universe." (page 2) Nobelprize.org.
- ^ Hans-Josef, Küpper (2000). "Various things about Albert Einstein". July 18, 2009 रोजी पाहिले.
- ^ "Paul Arthur Schilpp, editor 1951 730–746">Paul Arthur Schilpp, editor (1951), Albert Einstein: Philosopher-Scientist, Volume II, New York, pp. 730–746His non-scientific works include: About Zionism: Speeches and Lectures by Professor Albert Einstein (1930), "Why War?" (1933, co-authored by Sigmund Freud), The World As I See It (1934), Out of My Later Years (1950), and a book on science for the general reader, The Evolution of Physics (1938, co-authored by Leopold Infeld).
- ^ WordNet for Einstein
- ^ John J. Stachel (2002), Einstein from "B" to "Z", pp. 59–61, ISBN 978-0-8176-4143-6, 20 February 2011 रोजी पाहिले
- ^ "Frequently asked questions". 23 July 2012 रोजी पाहिले.
- ^ "Left Handed Einstein". 23 July 2012 रोजी पाहिले.
- ^ Schilpp (Ed.), P. A. (1979), Albert Einstein – Autobiographical Notes, pp. 8–9CS1 maint: extra text: authors list (link)
- ^ M. Talmey, The Relativity Theory Simplified and the Formative Period of its Inventor. Falcon Press, 1932, pp. 161–164.
- ^ Dudley Herschbach, "Einstein as a Student", Department of Chemistry and Chemical Biology, Harvard University, Cambridge, Massachusetts, USA, pp. 4–5, web: HarvardChem-Einstein-PDF
- ^ Einstein as a Student, pp. 3–5.
"
बाह्य दुवे
- नोबेल प्रतिष्ठानाच्या संकेतस्थळावरील अल्बर्ट आइन्स्टाइन यांचे संक्षिप्त चरित्र (इंग्रजी मजकूर)
- आईनस्टाइनबद्दलच्या महाजालावरच्या सर्वंकष माहितीचा स्रोत (इंग्रजी मजकूर)
- सापेक्षतावादाचा सिद्धान्त कसा उलगडावा ? (इंग्रजी मजकूर)