"वनस्पती" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक
छो r2.7.3) (सांगकाम्याने वाढविले: bar:Pflanzna |
|||
ओळ १७१: | ओळ १७१: | ||
[[pam:Tanaman]] |
[[pam:Tanaman]] |
||
[[pl:Rośliny]] |
[[pl:Rośliny]] |
||
[[pnb: |
[[pnb:بوٹے]] |
||
[[ps:بوټی]] |
[[ps:بوټی]] |
||
[[pt:Plantae]] |
[[pt:Plantae]] |
०८:३०, ६ मार्च २०१३ ची आवृत्ती
हालचाल करू न शकणाऱ्या बहुपेशीय सजीव वनस्पतींमध्ये झाडे, झुडपे, वेली, शेवाळे व कवक यांचाच समावेश होतो असा सामान्य समज आहे, परंतु तो तितकासा बरोबर नाही. प्रत्यक्षात स्पाँजसारखे प्राणीही हालचाल करू न शकणारे बहुपेशीय सजीव आहेत. या उलट समुद्रात तरंगणारी एकपेशीय शेवाळी ह्यांनाही वनस्पती समजले जाते. याखेरीज आता कवकांचा एक वेगळाच गट बनवला आहे. त्यांना वनस्पती गणले जात नाही.
वनस्पतीची व्याख्या ही 'पुढील दहा गुणवैशिष्ट्ये असलेले उद्भिज सृष्टीतील सजीव' अशी करावी :(१) प्रकाशातील ऊर्जा वापरून स्वतःचे अन्न उत्पादन करण्याची क्षमता म्हणजे (२) अन्न साखर व स्टार्च या रूपात साठवणे (३) कडक पेशीभित्ती (४) पेशींमध्ये केंद्रकाचे अस्तित्व (५) बहुधा बहुपेशीय, परंतु क्वचित एकपेशीयही असू शकतात (६) अमर्याद वाढीची क्षमता (७) सामान्यतः, पण नेहमीच नाही, पकड ठेवण्यासाठी मुळे, आधारासाठी खोड व अन्न तयार करण्यासाठी पाने यांचे अस्तित्व (८) प्राण्यांहून बाह्य उद्दीपनांना अतिशय हळू प्रतिसाद (९) मर्यादित हालचाली (१०) आलटून पालटून बीजाणू आणि पराग व अंडपेशी यांचे उत्पादन.
वनस्पतींत शेवाळी, शैवाल, नेचे, आणि अपुष्प (उदाहरणार्थ सूचिपर्णी वृक्ष) व सपुष्प वनस्पतींचा समावेश होतो. झाडे अनेक प्रकाराची असतात. काही झाडाना फुले असतात. काही झाडाना फुले नसतात.
भारतीय पुराणकालीन पार्श्वभूमी
en:Wikipedia:Plant या पानावरून भाषांतरित
वनस्पती हा मूळचा संस्कृत शब्द (वनस्+पती=वनांचा पती) असून व्यापक स्वरूपात वनस्पती साम्राज्यासाठी सध्या वापरला जात आहे.तरीही,चरक संहितेनुसार, सुश्रुत संहितेनुसार आणि वैशेषिकेनुसार वनस्पती हा शब्द फक्त फळे येणाऱ्या झाडांसाठीच मुख्यतः वापरला जात असे.
ऋग्वेदानुसार वनस्पतींमध्ये वृक्ष,औषधी वृक्ष आणि वेली या तीनच विभागण्या आहेत. यातील उपविभाग-विशाखा, क्षुप, व्रताती, प्रतानवती इ.आहेत. सर्व प्रकारचे गवत हे 'तृण' विभागात येते. फुले व फळे येणाऱ्या वनस्पती या अनुक्रमे पुष्पवती व फळवती विभागात. 'करीर' म्हणून निष्पर्ण वनस्पतींचा पण एक वर्ग त्यात आहे.
अथर्ववेदात वनस्पतींचे विशाख, मंजिरी, स्तंभिनी, प्रस्तानवती, एकाक्षांग, प्रतानवती, अंशुमति, कांडिनी हे आठ वर्ग तर तैतरीय आणि वाजसेनीय संहितेत त्यांचे १० वर्ग आहेत.
मनुस्मृतीत ८ प्रमुख वर्ग आहेत. चरक संहितेनुसार व सुश्रुत संहितेनुसार वृक्षांची वेगवेगळी विभागणी आहे.
पाराशर , वृक्षायुर्वेद चा जनक, याने वनस्पतींची द्विमात्रक व एकमात्रक अशी विभागणी केली आहे (द्विदल व एकदल). व नंतर त्यांचे पुढेही वर्गीकरण केले आहे.
चित्रदालन
-
बोरॅसस फ़्लॅबेलिफ़र
-
ओले हळकुंड(टर्मरिक रायझोम)
-
गोड बटाटा,(इपोमोइया बटाटाज) मौइ नुई बोटॅनिकल गार्डन येथे.
-
बटाट्याच्या झाडाची फुले.
-
कॅलिफोर्निया पपई
-
Carica papaya, cultivar 'Sunset'
-
Cymbopogon citratus, lemon grass, oil grass
-
Pachyrhizus erosus bulb-root. Situgede, Bogor, West Java, Indonesia.
-
Fuji (apple)
-
Sprouting shoots of Sauropus androgynus
-
Cocos nucifera
मध्यकाल
भारताच्या मध्ययुगीन काळातही, उदयन, धर्मोत्तर, गुणरत्न व शंकरमिश्र इत्यादी आचार्यांनी वनस्पतिशास्त्रात भर घातली आहे. विकिपीडिया:वनस्पती/यादी