"वर्झावा" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक

	वर्झावा; Warszawa
	पोलंड देशाची राजधानी
	; चित्र:Collage of views of Warsaw 1.png;
ध्वज	चिन्ह
	वर्झावावर्झावाचे पोलंडमधील स्थान
	गुणक: 52°13′56.28″N 21°00′30.36″E / 52.2323000°N 21.0084333°E
देश	पोलंड
प्रांत	माझोव्येत्स्का
स्थापना वर्ष	१३वे शतक
क्षेत्रफळ	५१६.९ चौ. किमी (१९९.६ चौ. मैल)
समुद्रसपाटीपासुन उंची	३२८ फूट (१०० मी)
	लोकसंख्या (२००९)
- शहर	१७,१६,८५५
- घनता	३,३११ /चौ. किमी (८,५८० /चौ. मैल)
- महानगर	२६,३१,९०२
प्रमाणवेळ	मध्य युरोपीय प्रमाणवेळ
	warszawa.pl

इतिहास न्याहाळा

← मागील फरक पुढील फरक →

Content deleted Content added

दृश्यविकिमजकूर

Inline

११:३४, २६ जानेवारी २०१३ ची आवृत्ती

वर्झावा (पोलिश: Warszawa (सहाय्य·माहिती), इंग्लिश लेखनभेदः Warsaw, वॉर्सो) ही मध्य युरोपातील पोलंड देशाची राजधानी व सर्वांत मोठे शहर आहे. वर्झावा शहर पोलंडच्या मध्य-पूर्व भागात बाल्टिक समुद्रापासून २६० कि.मी. अंतरावर व्हिस्चुला नदीच्या काठावर वसले आहे. इ.स. २०१० साली वर्झावा शहराची लोकसंख्या १७.१७ लाखम्‌ तर महानगर क्षेत्राची लोकसंख्या सुमारे २६.३१ लाख इतकी होती. ह्या दृष्टीने युरोपियन संघात वर्झाव्याचा नववा क्रमांक लागतो.

इतिहास

इ.स.च्या १३व्या शतकाच्या सुरुवातीस स्थापन करण्यात आलेले वर्झावा शहर इ.स. १४१३ साली माझोव्हिया प्रदेशाची राजधानी बनले. मध्यवर्ती स्थानामुळे इ.स. १५९६ साली वर्झव्याला पोलिश-लिथुएनियन राष्ट्रकुलाची राजधानी बनवण्यात आले. त्यानंतरच्या अनेक शतकांदरम्यान वर्झाव्याचा वेगाने विकास झाला व पोलिश कला व संस्कृतीचे वर्झावा माहेरघर बनले. इ.स. १७९५ साली वर्झावा प्रशियाच्या राजतंत्रात विलीन करण्यात आले; परंतु इ.स. १८०६ साली नेपोलियनच्या सैन्याने वर्झाव्याची मुक्तता केली व त्यानंतरच्या नवनिर्मित पोलंड देशाची राजधानी येथेच राहिली.

दुसऱ्या महायुद्धाच्या सुरुवातीस नाझी जर्मनीने इ.स. १९३९ साली पोलंडवर कब्जा मिळवला व पोलिश ज्यूंनां डांबुन ठेवण्यासाठी वर्झावा येथे पूर्व युरोपातील सर्वांत मोठी छळछावणी उघडली. सुमारे चार लाख ज्यू केवळ ३.४ चौरस किमी इतक्या जागेत कोंबून ठेवले गेले होते. ह्यांपैकी अनेक ज्यू हत्यासत्रामध्ये मारले गेले. जुलै, इ.स. १९४४ मध्ये भूमिगत झालेल्या पोलिश सेनेने नाझी जर्मनीविरुद्ध बंड पुकारले व तेव्हा झालेल्या ६३ दिवसांच्या लढाईमध्ये वर्झाव्यातील १.५ ते २ लाख नागरिक मृत्युमुखी पडले. ह्या बंडामुळे खवळलेल्या अ‍ॅडॉल्फ हिटलरने संपूर्ण वर्झावा शहर जमीनदोस्त करण्याचा व संग्रहालयांमधील वस्तू जर्मनीमध्ये हलवण्याचा आदेश दिला. त्यानुसार जर्मन सैन्याने शिस्तबद्ध रित्या येथील सर्व इमारती पाडल्या किंवा जाळून टाकल्या. ह्या विध्वंसादरम्यान तत्कालीन शहराचा ८५ टक्के नष्ट झाला.

युद्ध संपल्यानंतर पोलंडमधील साम्यवादी राजवटीने वर्झावा शहर पुन्हा उभे केले व अनेक ऐतिहासिक वास्तूंची पुनर्बांधणी केली. इ.स. १९८० साली वर्झाव्याच्या ऐतिहासिक नगरकेंद्राला युनेस्कोच्या जागतिक वारसा स्थान यादीत स्थान मिळाले. इ.स. २००४ साली पोलंड युरोपियन संघात सामील झाल्यानंतर वर्झावा झपाट्याने विकसत आहे.

भूगोल

वर्झावा शहर पोलंडच्या मध्य-पूर्व भागात बाल्टिक समुद्रापासून २६० कि.मी. अंतरावर व्हिस्चुला नदीच्या काठावरील सपाट पठारावर वसले असून येथील सरासरी समुद्रसपाटीपासूनची उंची ३३० फूट आहे.

हवामान

वर्झाव्यामधील हवामान आर्द्र असून येथील हिवाळे शीत, तर उन्हाळे सौम्य असतात.

वर्झावा साठी हवामान तपशील
महिना	जाने	फेब्रु	मार्च	एप्रिल	मे	जून	जुलै	ऑगस्ट	सप्टें	ऑक्टो	नोव्हें	डिसें	वर्ष
विक्रमी कमाल °से (°फॅ)	12.5 (54.5)	15.9 (60.6)	23.3 (73.9)	29.1 (84.4)	32.7 (90.9)	34.8 (94.6)	36.0 (96.8)	36.4 (97.5)	33.0 (91.4)	26.1 (79)	19.3 (66.7)	16.1 (61)	36.4 (97.5)
सरासरी कमाल °से (°फॅ)	0.1 (32.2)	0.9 (33.6)	4.7 (40.5)	12.2 (54)	19.4 (66.9)	21.7 (71.1)	23.8 (74.8)	23.0 (73.4)	18.3 (64.9)	12.9 (55.2)	5.0 (41)	2.1 (35.8)	12.01 (53.62)
दैनंदिन °से (°फॅ)	−3 (27)	−2.3 (27.9)	1.7 (35.1)	8.2 (46.8)	14.0 (57.2)	17.6 (63.7)	19.3 (66.7)	18.3 (64.9)	14.0 (57.2)	8.2 (46.8)	2.9 (37.2)	−0.5 (31.1)	8.2 (46.8)
सरासरी किमान °से (°फॅ)	−6.1 (21)	−5.5 (22.1)	−1.3 (29.7)	4.2 (39.6)	8.6 (47.5)	13.5 (56.3)	14.8 (58.6)	13.6 (56.5)	9.7 (49.5)	3.5 (38.3)	0.8 (33.4)	−3.1 (26.4)	4.39 (39.91)
विक्रमी किमान °से (°फॅ)	−30.7 (−23.3)	−30.4 (−22.7)	−23.5 (−10.3)	−10.1 (13.8)	−3.6 (25.5)	0.3 (32.5)	4.2 (39.6)	2.0 (35.6)	−4.7 (23.5)	−9 (16)	−18.2 (−0.8)	−27.4 (−17.3)	−30.7 (−23.3)
सरासरी वर्षाव मिमी (इंच)	21 (0.83)	25 (0.98)	24 (0.94)	33 (1.3)	44 (1.73)	62 (2.44)	73 (2.87)	63 (2.48)	42 (1.65)	37 (1.46)	38 (1.5)	33 (1.3)	495 (19.49)
सरासरी पर्जन्य दिवस	15	14	13	12	12	13	13	12	12	13	14	16	159
सरासरी सापेक्ष आर्द्रता (%)	81	82	78	71	67	68	72	74	75	77	80	86	75.9
महिन्यामधील सूर्यप्रकाशाचे तास	43	59	115	150	211	237	226	214	153	99	39	25	१,५७१
स्रोत: ^[१]

शहर रचना

वर्झावा ही माझॉव्येत्स्की प्रांतामधील एक काउंटी असून ती एकूण १८ जिल्ह्यांमध्ये विभागली गेली आहे. वर्झाव्याचे स्थापत्य ऐतिहासिक गॉथिक ढंगाचे होते. त्यापैकी बऱ्याचशा वास्तू दुसऱ्या महायुद्धात उद्ध्वस्त करण्यात आल्या. युद्धोत्तर काळात अनेक जुन्या इमारती पुन्हा बांधण्यात आल्या, तर काही इमारती आधुनिक स्थापत्यात बांधल्या गेल्या. त्यामुळे येथे आज ऐतिहासिक व आधुनिक अश्या दोन्ही ढंगांच्या इमारती आढळतात. येथील स्थापत्यकलेची तुलना काही वेळा पॅरिससोबत केली जाते.

चित्र:Warszawa-skyline-pole mokotowskie.jpg

अर्थव्यवस्था

पोलिश अर्थव्यवस्थेचा कणा असलेल्या वर्झावामध्ये अनेक शासकीय संस्था तसेच खासगी कंपन्यांची कार्यालये आहेत. पोलंडचे १२ % उत्पन्न वर्झाव्यातून उपजते व आंतरराष्ट्रीय गुंतवणुकीबाबत वर्झावा मध्य युरोपात अव्वल स्थानावर आहे. इ.स. २००८ साली येथील वार्षिक दरडोई उत्पन्न सुमारे २३,००० युरो होते.^[२] येथील बेरोजगारी केवळ ३ टक्के आहे.

एक मोठे जागतिक शहर असलेले वर्झावा इ.स. २००८ साली जगातील ३५वे महागडे शहर होते.^[३] मास्टरकार्ड कंपनीने बनवलेल्या विकसनशील बाजारांच्या जागतिक यादीमध्ये वर्झाव्याचा ६५मध्ये ८वा क्रमांक आहे.

लोकसांख्यिकी

ऐतिहासिक काळापासून पोलंड तसेच मध्य व पूर्व युरोपामधून स्थलांतर करणार्‍या लोकांचे वर्झावा हे आकर्षण राहिले आहे. पोलिश वंशाच्या लोकांसोबत येथे अनेक शतके ज्यू लोक मोठ्या संख्येने स्थायिक झाले आहेत. इ.स.च्या १९व्या शतकाच्या अखेरीस वर्झाव्यातले ३४ % नागरीक ज्यू वंशाचे होते. दुसऱ्या महायुद्धादरम्यान वर्झाव्यात मोठ्या प्रमाणावर नरसंहार घडला. युद्धपूर्व काळात इ.स. १९३९ साली १३ लाख लोकसंख्या असलेल्या वर्झाव्यात इ.स. १९४५ साली केवळ ४.२ लाख लोक उरले होते.

आजच्या घडीला येथील लोकसंख्या १७,१६,८५५ इतकी आहे.

ऐतिहासिक लोकसंख्या
वर्ष	लोक.	±%
इ.स. १७००	३०,०००	—
इ.स. १७९२	१,२०,०००	+३००%
इ.स. १८००	६३,४००	−४७%
इ.स. १८३०	१,३९,७००	+१२०%
इ.स. १८५०	१,६३,६००	+१७%
इ.स. १८८२	३,८३,०००	+१३४%
इ.स. १९०१	७,११,९८८	+८५%
इ.स. १९०९	७,६४,०५४	+७%
इ.स. १९२५	१०,०३,०००	+३१%
इ.स. १९३३	११,७८,९१४	+१७%
इ.स. १९३९	१३,००,०००	+१०%
इ.स. १९४५	४,२२,०००	−६७%
इ.स. १९५०	८,०३,८००	+९०%
इ.स. १९६०	११,३६,०००	+४१%
इ.स. १९७०	१३,१५,६००	+१५%
इ.स. १९८०	१५,९६,१००	+२१%
इ.स. १९९०	१६,५५,७००	+३%
इ.स. २०००	१६,७२,४००	+१%
इ.स. २००२	१६,८८,२००	+०%
इ.स. २००६	१७,०२,१००	+०%
इ.स. २००९	१७,१४,४६६	+०%
Note: 2006^[४]

वाहतूक

गेल्या काही दशकांपासून वर्झाव्यामधील वाहतूक सुविधा वेगाने सुधारत आहेत. येथे अनेक नवे रस्ते, महामार्ग, उड्डाणपूल बांधले जात आहेत. नागरी वाहतुकीसाठी अनेक बसमार्ग, तसेच ट्राम व मेट्रो रेल्वेसेवा उपलब्ध आहेत. इ.स. १९९५ साली बांधण्यात आलेली वर्झावा मेट्रो २३.१ कि.मी. लांबीच्या मार्गांवर धावते व रोज सुमारे ५.५ लाख प्रवासी वाहून नेते. देशांतर्गत व आंतरराष्ट्रीय वाहतुकीसाठी रेल्वे व विमानसेवा उपलब्ध आहेत.

खेळ

फुटबॉल हा वर्झाव्यामधील सर्वांत लोकप्रिय खेळ आहे. लेगिया वर्झावा व पोलोनिया वर्झावा हे पोलिश फुटबॉल लीगमधील दोन लोकप्रिय संघ येथेच स्थित आहेत. युएफा यूरो २०१२ स्पर्धेचा पहिला व इतर अनेक सामने वर्झाव्यातल्या ५६,००० आसनक्षमतेच्या नॅशनल स्टेडियममध्ये खेळवले जातील.

कला

दुसऱ्या महायुद्धादरम्यान घडलेल्या विध्वंसामुळे वर्झाव्याच्या कलाजीवनाला मोठा तडा गेला. येथील अनेक ऐतिहासिक संग्रहालये जमीनदोस्त केली गेली व त्यांमधील दुर्मिळ वस्तू लुप्त झाल्या. परंतु आजही येथे काही लोकप्रिय संग्रहालये अस्तित्वात आहेत. तसेच अनेक संगीत परिषदा, तसेच नाटके वर्झाव्यात भरवली जातात.

इ.स. २०१६ सालच्या युरोपियन सांस्कृतिक राजधानी किताबासाठी वर्झावा एक स्पर्धक आहे.

शिक्षण

पोलंडमधील सर्वोत्तम शैक्षणिक संस्थांपैकी अनेक संस्था वर्झाव्यात आहेत. चार मोठी विद्यापीठे व ६१ उच्चशिक्षण संस्था येथे असून त्यांत एकूण ५ लाख विद्यार्थी शिकतात. इ.स. १८१६ साली स्थापलेले वर्झावा विद्यापीठ हे पोलंडमधील सर्वांत जुने, सर्वांत मोठे व सर्वोत्तम श्रेणीचे विद्यापीठ आहे. तसेच वर्झावा स्कूल ऑफ इकॉनॉमिक्स, फ्रेदरिक शोपें संगीत संस्था, वर्झावा वैद्यकीय विद्यापीठ, वर्झावा तांत्रिक विद्यापीठ इत्यादी अनेक नावाजलेल्या व युरोपातील सर्वोत्कृष्ट शैक्षणिक संस्था वर्झाव्यात आहेत.

प्रसिद्ध व्यक्ती

शास्त्रज्ञ मेरी क्युरी
संगीतकार फ्रेदरिक शोपें

आंतरराष्ट्रीय संबंध

जगभरातील खालील शहरांसोबत वर्झाव्याचे सांस्कृतिक व वाणिज्यीय संबंध आहेत.^[५]

हेही पाहा

वॉर्सो करार

संदर्भ

^ www.imgw.pl (इंग्लिश भाषेत) http://www.imgw.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=147&Itemid=180. Missing or empty |title= (सहाय्य)CS1 maint: unrecognized language (link)
^ www.stat.gov.pl (PDF) (इंग्लिश भाषेत) http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/warsz/ASSETS_09_wwa_18_02.pdf. २७ ऑक्टोबर, इ.स. २०१० रोजी पाहिले. |अ‍ॅक्सेसदिनांक= मधील दिनांक मूल्ये तपासा (सहाय्य); Missing or empty |title= (सहाय्य)CS1 maint: unrecognized language (link)
^ द इकनॉमिस्ट (इंग्लिश भाषेत) http://economist.com/markets/indicators/displaystory.cfm?story_id=8860366. १५ जून, इ.स. २००७ रोजी पाहिले. |अ‍ॅक्सेसदिनांक= मधील दिनांक मूल्ये तपासा (सहाय्य); Missing or empty |title= (सहाय्य)CS1 maint: unrecognized language (link)
^ www.stat.gov.pl (इंग्लिश भाषेत) http://www.stat.gov.pl/gus/index_ENG_HTML.htm. २९ ऑगस्ट, इ.स. २००८ रोजी पाहिले. |अ‍ॅक्सेसदिनांक= मधील दिनांक मूल्ये तपासा (सहाय्य); Missing or empty |title= (सहाय्य)CS1 maint: unrecognized language (link)
^ http://um.warszawa.pl/v_syrenka/new/index.php?dzial=aktualnosci&ak_id=3284&kat=11. २९ ऑगस्ट, इ.स. २००८ रोजी पाहिले. Unknown parameter |कॄती= ignored (सहाय्य); |अ‍ॅक्सेसदिनांक= मधील दिनांक मूल्ये तपासा (सहाय्य); Missing or empty |title= (सहाय्य)
^ . Berlin Mayor's Office http://www.berlin.de/rbmskzl/staedteverbindungen/warschau.en.html. 1 July 2009 रोजी पाहिले. Missing or empty |title= (सहाय्य) Berlin and Warsaw’s agreement on friendship and cooperation and a corresponding supporting program was signed in Berlin on 12 August 1991.
^ . www.amazingdusseldorf.com http://www.amazingdusseldorf.com/community-local/people/twin-towns.html. 29 October 2009 रोजी पाहिले. Missing or empty |title= (सहाय्य)
^ http://www.greatistanbul.com/sister_cities.htm. 8 September 2007 रोजी पाहिले. Missing or empty |title= (सहाय्य)
^ Erdem, Selim Efe (3 November 2003). (Turkish भाषेत). Radikal http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=94185. 49 sister cities in 2003 Missing or empty |title= (सहाय्य)CS1 maint: unrecognized language (link)
^ . Ayuntamiento de Madrid Madrid city council webpage http://www.munimadrid.es/portal/site/munimadrid/menuitem.dbd5147a4ba1b0aa7d245f019fc08a0c/?vgnextoid=4e84399a03003110VgnVCM2000000c205a0aRCRD&vgnextchannel=4e98823d3a37a010VgnVCM100000d90ca8c0RCRD&vgnextfmt=especial1&idContenido=508c7aefd9b5b010VgnVCM100000d90ca8c0RCRD Madrid city council webpage Check |दुवा= value (सहाय्य). Missing or empty |title= (सहाय्य)
^ Partners – Oslo kommune
^ . Riga City Council http://www.riga.lv/EN/Channels/Riga_Municipality/Twin_cities_of_Riga/default.htm. 27 July 2009 रोजी पाहिले. Missing or empty |title= (सहाय्य)
^ . Saint Petersburg City Government http://eng.gov.spb.ru/figures/ities. 23 March 2008 रोजी पाहिले. Missing or empty |title= (सहाय्य)
^ . Sister Cities International http://web.archive.org/web/20080116164532/http://www.sister-cities.org/icrc/directory/usa/CA. Archived from the original on 16 January 2008. 22 April 2009 रोजी पाहिले. Missing or empty |title= (सहाय्य)
^ Seul Metropolitan Government. http://english.seoul.go.kr/gover/cooper/coo_02sis.html. Missing or empty |title= (सहाय्य)
^ Sister city list (.DOC)
^ (Hebrew भाषेत). Tel Aviv-Yafo Municipality http://www.tel-aviv.gov.il/Hebrew/Cityhall/TwinCities/Index.asp. 14 July 2009 रोजी पाहिले. Missing or empty |title= (सहाय्य)CS1 maint: unrecognized language (link)