Jump to content

२०२५ भारत-पाकिस्तान संघर्ष

विकिपीडिया, मुक्‍त ज्ञानकोशातून
 हा लेख किंवा विभाग सध्या विस्तारला / बदलला / भाषांतरीत केला जात असण्याची शक्यता आहे.
तरीही, आपण या प्रक्रियेस संपादन करून हातभार लावावा अशी या लेखावर काम करित असलेल्या सदस्यांची इच्छा आहे. जर आपणास हा संदेश कोणी लिहिला आहे हे जाणून घ्यायचे असल्यास कृपया या पानाचा इतिहास पहा.

हा लेख 50 सेकंद पूर्वी सदस्य:Nitin.kunjir (चर्चा | योगदान) द्वारे अखेरचा संपादित केल्या गेला होता.(अद्यतन करा) कृपया, हा साचा संपादने झाल्यानंतर काढून टाकणे होत असेल तरच लावावा, अन्यथा लावू नये. जर हा लेख एक महिन्यापासून संपादन-अवस्थेत नसेल तर हा संदेश काढून टाकावा ही विनंती.



२०२५ भारत-पाकिस्तान संघर्ष

दिनांक ७–१० मे २०२५ (4 days)
स्थान
परिणती युद्धविराम[१][२]
युद्धमान पक्ष
भारत ध्वज भारत पाकिस्तान ध्वज पाकिस्तान
सेनापती
नरेंद्र मोदी
अनिल चौहान 		शाहबाज शरीफ
असीम मुनीर
बळी आणि नुकसान
तृतीय-पक्ष स्रोत:
पाकिस्तानी स्रोत:
    • ६ लढाऊ विमाने पाडली[६][७]
    • १ आयएआय हॅरॉन युएव्ही पाडले[६][७]
    • ८४ लॉयटरिंग म्यूनिशन्स (हेरगिरी करणारे ड्रोन किंवा तत्सम उपकरणे) (आयएआय हॅरॉप) पाडले आणि क्षेपणास्त्रे रोखली[८][९][१०][११][१२]
    • २ ब्रह्मोस साठवणूक स्थळे नष्ट.[१३]
    • २ एस-४०० संरक्षण प्रणाली नष्ट.[१३]
    • २६ लष्करी चौक्यांचे मोठे नुकसान. [१३]
    • १५ हवाई तळांचे मोठ्या प्रमाणात नुकसान.[१३]
    • २ ब्रिगेड मुख्यालयांवर हल्ला.[१३]
    • अनेक सुविधा, गुप्तचर फ्यूजन युनिट्स आणि फॉरवर्ड घटक नष्ट. [१३]
    • नियंत्रण रेषेवरील अनेक मुख्यालये, दळणवळण प्रतिष्ठाने, तोफखाना ठिकाणे आणि चौक्यांचे मोठ्या प्रमाणात नुकसान.[१३]
    • २५-५० भारतीय सैनिक मारले गेले.[a]
भारतीय स्रोत:
तृतीय-पक्ष स्रोत:
भारतीय स्रोत:
    • ११ हवाई तळांचे मोठ्या प्रमाणात नुकसान[२६]
    • अनेक लष्करी पायाभूत सुविधा, कमांड कंट्रोल सेंटर आणि रसद प्रतिष्ठानांचे मोठ्या प्रमाणात नुकसान[२६]
    • अनेक हवाई संरक्षण प्रणाली आणि रडार निष्क्रिय[२७]
    • (डसॉल्ट मिराजसह) काही पाकिस्तानी विमाने पाडली[२८]
    • ६०० हून अधिक लॉयटरिंग म्यूशन्स (हेरगिरी करणारे ड्रोन किंवा तत्सम उपकरणे) (बायकर यिहा) आणि यूसीएव्ही (असिसगार्ड सोंगर) पाडण्यात आले आणि अनेक क्षेपणास्त्रे रोखण्यात आली.[२९][३०][३१][३२][३३]
    • नियंत्रण रेषेवरील एक लष्करी चौकी नष्ट[३४]
    • जैश-ए-मोहम्मद आणि लष्कर-ए-तैयबाचे १०० हुन अधिक अतिरेकी ठार झाले[३५]
    • ३५ ते ४० पाकिस्तानी सैनिक ठार[३६]
पाकिस्तानी स्रोत:
    • ३ हवाई तळांवर हल्ला[३७][३८][३९]
    • १३ लष्करी कर्मचारी ठार,[४०]
      • ७ पाकिस्तानी लष्करी सैनिक[४१]
      • ६ पाकिस्तानी हवाई दल कर्मचारी[३९]
    • ४० नागरिक ठार झाले[४०]

२०२५ चा भारत-पाकिस्तान संघर्ष हा भारत आणि पाकिस्तान दरम्यान एक संक्षिप्त सशस्त्र संघर्ष होता जो ७ मे २०२५ रोजी भारताने पाकिस्तानवर क्षेपणास्त्र हल्ले केल्यानंतर सुरू झाला, ज्याचे नाव ऑपरेशन सिंदूर असे होते.[b] भारताने म्हटले की ही कारवाई २२ एप्रिल २०२५ रोजी भारत-प्रशासित जम्मू आणि काश्मीरमध्ये पहलगाम दहशतवादी हल्ल्याला प्रत्युत्तर म्हणून करण्यात आली होती, ज्यामध्ये २६ नागरिकांचा मृत्यू झाला होता.[४५][४६][४७] पाकिस्तानने सीमापार दहशतवादाला पाठिंबा दिल्याचा आरोप भारताने केला, जो पाकिस्तानने नाकारला.

७ मे रोजी, भारताने पाकिस्तान-आधारित दहशतवादी गट जैश-ए-मोहम्मद आणि लष्कर-ए-तैयबा यांच्या पाकिस्तान आणि पाकिस्तान-प्रशासित आझाद काश्मीर मधील दहशतवादाशी संबंधित पायाभूत सुविधांवर क्षेपणास्त्र हल्ला करून ऑपरेशन सिंदूर सुरू केले आणि म्हटले की कोणत्याही पाकिस्तानी लष्करी किंवा नागरी सुविधांना लक्ष्य केले गेले नाही.[४८][४९] पाकिस्तानच्या मते, भारतीयांनी मशिदींसह नागरी भागात हल्ले केले, त्यामुळे नागरिकांची जीवितहानी झाली. या हल्ल्यांनंतर, दोन्ही देशांमधील सीमावर्ती भागात चकमकी आणि ड्रोन हल्ले झाले. ७ मे रोजी पाकिस्तानच्या सैन्याने जम्मूवर, विशेषतः पूंचवर मोर्टार शेलचे स्फोट करून प्रत्युत्तर दिले, ज्यामध्ये नागरिकांचा मृत्यू झाला,[५०] आणि घरे आणि धार्मिक स्थळांचे नुकसान झाले.[५१] या संघर्षामुळे दोन अण्वस्त्रधारी राष्ट्रांमधील पहिली ड्रोन लढाई झाली.[२७]

१० मे रोजी पहाटे, भारताने पाकिस्तानवर सिरसा हवाई तळासह[५२] भारतीय हवाई तळांवर क्षेपणास्त्र हल्ले केल्याचा आरोप केला, तर पाकिस्तानने भारतावर नूर खान, रफीकी आणि मुरीदसह [५३][५४] अनेक पाकिस्तानी हवाई तळांवर हल्ले केल्याचा आरोप केला. [५३][५५] १० मे रोजी संघर्ष वाढत असताना, पाकिस्तानने त्यांचे ऑपरेशन बुनयान-अन-मारसूस सुरू केले,[c] ज्यामध्ये त्यांनी म्हटले की त्यांनी अनेक भारतीय लष्करी तळांना लक्ष्य केले.[५८]

चार दिवसांच्या लष्करी संघर्षानंतर, भारत आणि पाकिस्तान दोघांनीही १० मे २०२५ रोजी त्यांच्या डीजीएमओ (सैन्य ऑपरेशन्सचे महासंचालक) यांच्यात हॉटलाइन संवाद साधल्यानंतर युद्धबंदीवर सहमती झाल्याची घोषणा केली.[५९][६०] अमेरिकेचे उपाध्यक्ष जेडी व्हान्स आणि परराष्ट्र सचिव मार्को रुबियो यांनी वाटाघाटी दरम्यान भारतीय आणि पाकिस्तानी अधिकाऱ्यांशी व्यापक पत्रव्यवहार केला. व्यापारी उड्डाणे पुन्हा सुरू झाल्याने आणि दोन्ही देशांकडून सामान्य परिस्थिती वृत्तानुसार युद्धबंदी कायम आहे.[६१][६२]

पार्श्वभूमी

[संपादन]
अधिक माहिती: २०२५ पहलगाम हल्ला and २०२५ भारत–पाकिस्तान पेचप्रसंग

१९४७ पासून सुरू असलेल्या काश्मीर संघर्षामुळे भारत आणि पाकिस्तानमध्ये वादग्रस्त प्रदेशावरून अनेक युद्धे आणि चकमकी झाल्या आहेत.[६३]

२२ एप्रिल २०२५ रोजी, भारत-प्रशासित जम्मू आणि काश्मीरमधील पहलगामजवळ दहशतवाद्यांनी केलेल्या दहशतवादी हल्ल्यात २६ नागरिकांचा मृत्यू झाला, ज्यात बहुतेक हिंदू पर्यटक होते.[६४][६५] पाकिस्तानस्थित, संयुक्त राष्ट्रांनी नियुक्त केलेल्या, दहशतवादी गट लष्कर-ए-तैयबाची शाखा असलेल्या द रेझिस्टन्स फ्रंटने,[६६][६७][६८][६९] सुरुवातीला हल्ल्याची जबाबदारी स्वीकारली होती, जी नंतर मागे घेतली.[७०] भारताने पाकिस्तानविरुद्ध अनेक सूडात्मक उपाययोजनांची घोषणा केली, ज्यामध्ये सिंधू पाणी करार स्थगित करणे समाविष्ट होते, ज्यामुळे प्रतिसादात्मक उपाययोजनांना चालना मिळाली आणि राजनैतिक संकट आणि सीमेवरील चकमकी निर्माण झाल्या.[७१][७२][७३]

३० एप्रिल रोजी, पाकिस्तानने दावा केला की भारताकडून लवकरच लष्करी हल्ला होणार आहे.[७४][७५]

घटनाक्रम

[संपादन]

७ मे

[संपादन]

७ मे २०२५ रोजी, भारताने घोषणा केली की ज्याचे सांकेतिक नाव ऑपरेशन सिंदूर,[b] अंतर्गत पाकिस्तान-प्रशासित आझाद काश्मीर आणि पाकिस्तानच्या पंजाब प्रांतातील नऊ ठिकाणांना लक्ष्य करत क्षेपणास्त्र आणि हवाई हल्ले केले आहेत.[७६][७७][७८] पाकिस्तान-प्रशासित काश्मीरमधील लक्ष्यांवर भारतीय सैन्याच्या तोफखाना रेजिमेंटने अचूक लांब पल्ल्याच्या एक्सकॅलिबर राउंड आणि लॉयटरिंग म्यूनिशन्स (हेरगिरी करणारे ड्रोन किंवा तत्सम उपकरणे) वापरून लक्ष्य केले, तर भारतीय हवाई दलाने हवाई संरक्षण प्रदान केले.[७९] इस्रायली प्रेसने इंडो-इस्रायली स्कायस्ट्रायकर लॉयटरिंग म्यूनिशन्स असल्याचा उल्लेख केला.[८०] पाकिस्तानी पंजाबमधील लक्ष्यांवर भारतीय हवाई दलाने हल्ले केले. इंडिया टुडेने उद्धृत केलेल्या सूत्रांनुसार, राफेल जेट वापरण्यात आले होते, जे स्कॅल्प क्षेपणास्त्रे (SCALP) आणि AASM हॅमर बॉम्बने सुसज्ज होते.[८१] क्रिस्टोफर क्लेरी यांनी स्टिमसन सेंटरसाठी लिहिलेल्या एका कार्यपत्रकानुसार, ब्राह्मोस क्रूझ क्षेपणास्त्रे देखील वापरली गेली असावीत.[८२]

भारत सरकारने या हल्ल्यांचे वर्णन "केंद्रित, मोजूनमापून केलेली आणि तणाव वाढू न देणारी" असे केले.[८३] भारतीय लष्करी प्रवक्त्यांनी सांगितले की, क्षेपणास्त्र हल्ल्यांमध्ये लष्कर-ए-तैयबा (LeT), जैश-ए-मोहम्मद (JeM) आणि हिजबूल मुजाहिद्दीन (HuM) या दहशतवादी गटांशी संबंधित पायाभूत सुविधांना लक्ष्य करण्यात आले,[४९][८४] आणि नागरी पायाभूत सुविधांचे नुकसान टाळण्यासाठी निवडलेल्या ठिकाणांसह,[८५] कोणत्याही पाकिस्तानी लष्करी सुविधांना लक्ष्य करण्यात आले नाही.[८६] या क्षेपणास्त्र हल्ल्यात बहावलपूरमधील सुभान अल्लाह मशीद (अहमदपूर पूर्व जवळ) आणि मुरीदके येथील मरकझ-ए-तैयबा या ठिकाणांना लक्ष्य करण्यात आले, जे अनुक्रमे जैश-ए-मोहम्मदच्या मुख्यालयाचा भाग आहे आणि जे लष्कर-ए-तोयबाचे मुख्यालय आहे आणि भारताने ही त्यांची दहशतवादी प्रशिक्षण शिबिरे असल्याचा आरोप केला आहे.[८७][d] भारताने लक्ष्य केल्याचा दावा केलेल्या इतर स्थळांमध्ये कोटली जिल्ह्यातील अब्बास मशीद (जैश-ए-मोहम्मदशी संबंधित), मुझफ्फराबादमधील शवाई नाला कॅम्प (एलईटीशी संबंधित) आणि सय्यदना बिलाल मशीद (जेईएमशी संबंधित),[८७][८४] कोटली जिल्ह्यातील गुलपूर येथील एक ठिकाण (भारत सरकारच्या आरोपानुसार एलईटी आणि एचयूएम कॅम्प असलेले ठिकण);[९०][८५][९१][९२] भिंबर जिल्ह्यातील बर्नाला येथील मरकज अहल ए हदीस (भारत सरकारचा LeT संबंधित असल्याचा आरोप);[९२][९१] सियालकोट जिल्ह्यातील कोटली लोहारन पश्चिमेकडील मेहमोना जोया येथील एक ठिकाण (भारत सरकारचा HuM कॅम्प असल्याचा आरोप);[९२][९०][९१] आणि सियालकोट जिल्ह्यातील शकरगढ तहसीलमधील सरजलमधील तेरा कटलान येथील एक ठिकाण (भारत सरकारचा जैश-ए-मोहम्मदचा कॅम्प असल्याचा आरोप)[९२][८५][९१][९०] यांचा समावेश आहे. भारताने नंतर उपग्रह प्रतिमा दाखवल्या ज्यामध्ये लक्ष्यित ठिकाणी नुकसान झाल्याचे कथितपणे दाखवले गेले.[९३]

पाकिस्तानी सुरक्षा सूत्रांनुसार, ७ मे रोजी भारतीय हवाई हल्ल्यानंतर अंदाजे १२५ भारतीय आणि पाकिस्तानी लढाऊ विमानांनी हवाई लढाईत भाग घेतला आणि एक तासाहून अधिक काळ चाललेल्या चकमकीत लांब पल्ल्याच्या क्षेपणास्त्रांच्या गोळीबाराची देवाणघेवाण झाली.[९४] द डेली टेलिग्राफच्या मते, पाकिस्तानी किंवा भारतीय विमानांनी सीमा ओलांडली नाही, त्याऐवजी कधीकधी १०० किमी पेक्षा जास्त अंतरावर "स्टँड-ऑफ" संघर्ष झाला.[९५] पाकिस्तानने दावा केला की हवाई चकमकी दरम्यान त्यांनी पाच भारतीय विमाने पाडली आहेत ज्यात तीन राफेल, एक मिग-२९, एक सुखोई एसयू-३० एमकेआय आणि एक हेरॉन मानवरहित हवाई वाहन यांचा समावेश आहे.[१३] १५ मे रोजी पाकिस्तानचे पंतप्रधान शाहबाज शरीफ यांनी दावा केला की पाकिस्तानने सहा भारतीय लढाऊ विमाने पाडली, सहावे मिराज २००० होते.[६] २८ मे रोजी त्यांनी पुन्हा सांगितले की सहा भारतीय लढाऊ विमाने पाडण्यात आली होती परंतु त्यापैकी चार राफेल, एक मिग-२९ आणि एक "दुसरे विमान" होते.[९६][९७][९८] ६ जून रोजी, पाकिस्तान हवाई दलाने (पीएएफ) सांगितले की क्रमांक १५ स्क्वॉड्रन, ज्याला कोब्रा म्हणूनही ओळखले जाते, ते भारतीय हवाई दलाच्या (आयएएफ) सहा लढाऊ विमाने पाडण्यास जबाबदार होते. कामरा येथील पीएएफ बेस मिनहास येथून पीएल-१५ दृश्यमान पल्ल्याच्या क्षेपणास्त्रांनी सुसज्ज असलेल्या जे-१०सी मल्टीरोल लढाऊ विमानांसह कार्यरत असलेल्या स्क्वॉड्रनने तीन राफेल, एक मिग-२९, एक मिराज-२००० आणि एक एसयू-३०एमकेआय पाडल्याचा दावा केला. डॉनच्या वृत्तानुसार, कोब्राजने ७ मे रोजी इंटरसेप्ट ऑपरेशनसाठी स्क्वॉड्रनला नियुक्त केलेल्या २० पैकी १८ विमाने तैनात केली.[९९]

एका फ्रेंच गुप्तचर अधिकाऱ्याने सीएनएनला सांगितले की पाकिस्तानने भारतीय राफेल पाडले, फ्रेंच सैन्याने यावर कोणतीही प्रतिक्रिया दिली नाही.[१००] क्रिस्टोफर क्लेरी यांनी स्टिमसन सेंटरसाठी लिहिलेल्या एका कार्यपत्रिकेनुसार, चकमकीदरम्यान चार भारतीय विमाने खरोखरच पाडली गेली असावीत याचे विश्वसनीय पुरावे होते.[८२] रॉयटर्सने वृत्त दिले आहे की अज्ञात कारणांमुळे भारतात तीन लढाऊ विमाने कोसळली आहेत.[१०१] ८ मे रोजी, एका अज्ञात अमेरिकन अधिकाऱ्याने रॉयटर्सला सांगितले की त्यांनी "अतिशय आत्मविश्वासाने" असे मूल्यांकन केले आहे की पाकिस्तानी जे-१० विमानांनी किमान दोन भारतीय लढाऊ विमाने पाडली आहेत; दुसऱ्या अधिकाऱ्याने केलेल्या मूल्यांकनानुसार पाडलेल्या विमानांपैकी एक डसॉल्ट राफेल होते.[३] वॉशिंग्टन पोस्टने नंतर म्हटले की त्यांना ७ मे पासून भारतात विमाने कोसळल्याच्या ३ जागांची ओळख पटली आहे, त्यापैकी दोन भारतीय डसॉल्ट राफेल आणि एक डसॉल्ट मिराज २०००ची आहे.[५] ९ मे रोजी, भारत-प्रशासित जम्मू आणि काश्मीरमधील स्थानिक सरकारी सूत्रांनी रॉयटर्सना सांगितले की ७ मे रोजी भारतात तीन लढाऊ विमाने कोसळली आणि तीन वैमानिकांना रुग्णालयात दाखल करण्यात आले आहे.[१०२] ११ मे रोजी, सैन्याचे नुकसान झाले का या प्रश्नाचे उत्तर देताना, भारतीय हवाई दलाने म्हटले की "तोटा हा लढाईचा एक भाग आहे" परंतु कोणतेही नुकसान झाले आहे का याबद्दल माहिती देण्यास नकार दिला.[१०३]

पाकिस्तानने भारताने लक्ष्य केलेल्या सहा ठिकाणांवर हल्ल्याची पुष्टी केली, पाकिस्तान प्रशासित आझाद काश्मीरमधील बर्नाला आणि गुलपूर येथे झालेल्या हल्ल्यांना नकार दिला, परंतु हे मशिदी आणि निवासी क्षेत्रांसह नागरी क्षेत्रे होती आणि ते दहशतवादी तळ नव्हते असे म्हटले.[७६][८८][८७] पाकिस्तान सरकारने ह्या हल्ल्याचा "युद्धाचे कृत्य" म्हणून निषेध केला ज्यामध्ये नागरिकांचे बळी गेले.[८३] शहबाज शरीफ यांनी प्रत्युत्तरात्मक हल्ल्यांचे समन्वय साधण्यासाठी राष्ट्रीय सुरक्षा परिषदेची बैठक बोलावली. राष्ट्रीय सुरक्षा परिषदेने घोषित केले की पाकिस्तान "स्वसंरक्षणार्थ, त्यांच्या आवडीच्या वेळी, ठिकाणी आणि पद्धतीने प्रत्युत्तर देण्याचा अधिकार राखून ठेवतो."[१०४] शरीफ यांनी असीम मुनीर यांच्या नेतृत्वाखाली पाकिस्तानी सैन्याला कोणत्याही प्रकारे प्रत्युत्तर देण्याचा अधिकार दिला.[१०५]

भारताच्या म्हणण्यानुसार, भारताच्या हल्ल्यांनंतर पाकिस्तानकडून सीमेपलीकडून तोफांचा मारा आणि लहान शस्त्रांचा गोळीबार वाढला,[१०६] ज्यात भारत-प्रशासित जम्मू आणि काश्मीरमधील पूंच, राजौरी, कुपवाडा, बारामुल्ला, उरी आणि अखनूर या प्रदेशांचा समावेश आहे.[१०७][१०८] पूंछ शहर आणि त्याच्या आसपासच्या परिसरात पाकिस्तानकडून झालेल्या गोळीबारात किमान ११ लोक मृत्युमुखी पडले आणि एका इस्लामिक शाळेसह अनेक घरांचे नुकसान झाले. द न्यूज मिनिटच्या वृत्तानुसार, मृतांमध्ये एका शीख रागीचाही समावेश आहे.[१०९] पाकिस्तानने म्हटले आहे की सुरुवातीच्या भारतीय हल्ल्यांनंतर नीलम-झेलम जलविद्युत प्रकल्पाचे भारतीय गोळीबारात नुकसान झाले आहे.[११०]

८ मे

[संपादन]

८ मे रोजी भारताने सांगितले की पाकिस्तानने अमृतसरसह अनेक भारतीय शहरांवर ड्रोन आणि क्षेपणास्त्र हल्ले केले आहेत आणि भारताच्या आदमपूर हवाई तळवर तैनात असलेल्या एस ४०० क्षेपणास्त्र प्रणालीने हे हल्ले अयशस्वी केले आहेत, हा भारताने क्षेपणास्त्र प्रणालीचा केलेला पहिलाच लढाऊ वापर होता.[१११] पाकिस्तानने भारतावर ड्रोन आणि क्षेपणास्त्र हल्ले करण्याच्या वृत्ताला नकार दिला.[२५] पाकिस्तानी परराष्ट्र मंत्री इशाक दार यांनी दावा केला की भारतीय सैन्याने जाणूनबुजून भारतीय अमृतसर शहरावर खोटा हल्ला केला होता आणि देशांतर्गत पाठिंबा मिळवण्यासाठी पाकिस्तानवर आरोप केले होते.[११२][११३] पाकिस्तानी लष्करी प्रवक्त्यांनी असाही दावा केला की नानकाना साहिबकडे जाणारे भारतीय ड्रोन पाडण्यात आले.[११२] हा दावा भारताने फेटाळून लावला आणि भारतीय माध्यमांनी तो खोटा असल्याचे वर्णन केले.[११४] भारतीय परराष्ट्र सचिव विक्रम मिस्री यांनी हे "विचित्र कल्पनारम्य" वर्णन केले आणि पाकिस्तानने स्वतःच्या कृती लपवण्याचा प्रयत्न म्हणून फेटाळून लावले.[११५]

भारतीय सशस्त्र दलांनी सांगितले की पाकिस्तानी हल्ल्याला प्रत्युत्तर म्हणून त्यांनी लाहोरमधील पाकिस्तानी हवाई संरक्षण प्रणालींना निष्क्रिय करून SEAD/DEAD ऑपरेशन्स केल्या. पाकिस्तानी अधिकाऱ्यांनी सांगितले की अनेक भारतीय ड्रोन पाकिस्तानी हवाई क्षेत्रात घुसले आणि १२ भारतीय ड्रोन पाडण्यात आले. पाकिस्तानच्या म्हणण्यानुसार, हे ड्रोन कराची आणि लाहोर शहरांसह नऊ वेगवेगळ्या ठिकाणी पाठवण्यात आले आणि त्यापैकी एक ड्रोन लाहोरजवळील पाकिस्तानी लष्करी तळावर कोसळला.[११६][११७] नंतर पाकिस्तानी लष्कराने त्यांच्या हद्दीत घुसलेल्या इस्रायली बनावटीच्या हॅरॉप शस्त्रास्त्रांना पाडल्याचा दावा केला. भारताने सुद्धा एक पाडल्याची कबुली दिली.[११८][११९] पाकिस्तान सुपर लीग सामना सुरू होण्यापूर्वी रावळपिंडी क्रिकेट स्टेडियम कॉम्प्लेक्सजवळ देखील एक ड्रोन उतरला, ज्यामुळे पाकिस्तान क्रिकेट बोर्डाला खेळ पुढे ढकलण्यास भाग पाडले.[१२०][१२१]

त्याच दिवशी नंतर, भारताने सांगितले की पाकिस्तानने जम्मू जिल्ह्यात आणि आसपास, विमानतळ आणि विद्यापीठासह काही ठिकाणे हवाई हल्ले केले आहेत. सर्व आठ पाकिस्तानी क्षेपणास्त्रे एस ४०० क्षेपणास्त्र प्रणालीने रोखल्याचा दावा करण्यात आला होता. वृत्तानुसार, जम्मूमध्ये अनेक स्फोटांचे आवाज ऐकू आले तसेच जैसलमेरमध्ये स्फोट झाला,[१२२][१२३] जिथे ड्रोन आणि लढाऊ विमाने देखील नोंदवली गेली.[१२४] भारताने नंतर म्हटले की, या हल्ल्यांमध्ये ३०० ते ४०० तुर्की-असिसगार्ड सोंगर ड्रोनचा समावेश होता ज्यात नागरी आणि लष्करी पायाभूत सुविधांसह ३६ ठिकाणांना लक्ष्य करण्यात आले.[६०][१२५] भारताने नियंत्रण रेषेवर (LoC) जड कॅलिबर तोफखान्यांद्वारे सीमापार मारा केल्याचीही नोंद केली.[६०][१२६]

अहवालात या संघर्षाला दक्षिण आशियातील "अण्वस्त्रधारी शेजारी" यांच्यातील "पहिले ड्रोन युद्ध" म्हटले आहे.[२७]

९ मे

[संपादन]

पाकिस्तानी सैन्याने ६ मे पासून ७७ भारतीय ड्रोन नष्ट केल्याचा दावा केला.[१२७]

पहाटे गोळीबार थांबला होता.[१२८] तथापि, "१३ तासांच्या तुलनेने शांततेनंतर" पुन्हा संघर्ष सुरू झाला. नियंत्रण रेषेवर कुपवाडा, पूंछ, उरी आणि संबा यासह काश्मीरमध्ये तोफांचा मारा सुरू करण्यात आला.[१२९] भारतीय सैन्याच्या मते, उत्तरेकडील बारामुल्ला ते दक्षिणेकडील भूजपर्यंतच्या विस्तृत भागात २६ ठिकाणी ड्रोन दिसल्याचे वृत्त आहे, ज्यामधील पंजाबमध्ये किमान एक सशस्त्र ड्रोन होता; तथापि, पाकिस्तानी अधिकाऱ्यांनी भारतीय आरोपांना "निराधार आणि दिशाभूल करणारे" म्हणून फेटाळून लावले, कोणतीही आक्षेपार्ह कृती केल्याला नकार दिला.[१३०] भारताने दावा केला की नियंत्रण रेषेवरील पाकिस्तानी लष्कराची चौकी नष्ट करण्यात आली.[३४]

पत्रकार परिषदेदरम्यान, पाकिस्तानने पुन्हा एकदा भारतीय लष्करी प्रतिष्ठानांवर क्षेपणास्त्र आणि ड्रोन हल्ले केलेल्याला नकार दिला आणि २०२५ पहलगाम हल्ल्याची तटस्थ तृतीय-पक्षीय चौकशीचा प्रस्ताव मांडला, ज्याकडे भारताने दुर्लक्ष केल्याचा दावा केला.[१३१][१३२] ९ मे रोजी, भारताने उत्तर अरबी समुद्रात विमानवाहू जहाजे, विध्वंसक, फ्रिगेट्स आणि पाणबुडीविरोधी युद्धनौका यासह आपल्या पश्चिमी ताफ्याला पुन्हा तैनात केल्याचे वृत्त आले. द डेली टेलिग्राफने उद्धृत केलेल्या भारतीय संरक्षण सूत्रानुसार, हा ताफा कराची, पाकिस्तानचे सर्वात मोठे बंदर शहर आणि पाकिस्तान नौदलाचे मुख्यालय, यांच्या कार्याच्या मर्यादेपर्यंत आणण्यात आला.[१३३]

१० मे

[संपादन]

१० मे रोजी, भारताने पंजाबमधील हवाई तळांवर पहाटे क्षेपणास्त्र हल्ले केल्याचा आरोप पाकिस्तानवर केला, ज्यामध्ये पठाणकोट लष्करी हवाई तळाचाही समावेश होता.[५३] द इंडियन एक्सप्रेसनुसार, मध्यरात्रीनंतर लगेचच सिरसा हवाई दल तळाजवळ फतेह-२ हे लांब पल्ल्याचे क्षेपणास्त्र अडवण्यात आले. [५२]

पहाटे १:४५ वाजता, पाकिस्तानी लष्कराच्या प्रवक्त्याने एक अनियोजित प्रसारण केले ज्यामध्ये दावा केला गेला की भारताने आदमपूर येथून बॅलिस्टिक क्षेपणास्त्रे डागली जी त्यांच्याच हद्दीत पडली,[८२][१३४] असे म्हटले की त्यांनी आदमपूर आणि अमृतसरवर हल्ला केला आणि असेही म्हटले की नंतर (सकाळी ३:२० वाजता) भारताने क्षेपणास्त्र आणि ड्रोन हल्ल्यांनी अफगाणिस्तानला लक्ष्य केले.[१३५][१३६][१३७][८२] भारताने हे आरोप फेटाळून लावले आणि दावे "हास्यास्पद" आणि "व्यर्थ" म्हटले[१७][१३८][१३९] अफगाणिस्तानच्या तालिबान सरकारनेही अफगाणिस्तानवरील भारतीय हल्ल्यांबद्दल पाकिस्तानी दाव्यांचे खंडन केले.[१४०][१३९] क्लेरी यांनी हा "विचित्र आणि निराधार दावा" असल्याचे म्हटले.[८२]

पहाटे २:०९ वाजता, रावळपिंडीतील पाकिस्तानच्या नूर खान हवाई तळावर,[१४१] ज्याला भारताने एक धोरणात्मक लक्ष्य मानले होते,[१४२][२४] भारतीय क्षेपणास्त्राने हल्ला केला.[१४१][५३] दुसऱ्या दिवशी सकाळी भारताने सांगितले की त्यांनी भारताच्या पश्चिम भागावरील ड्रोन आणि क्षेपणास्त्र हल्ल्यांना प्रत्युत्तर म्हणून पाकिस्तानच्या हवाई तळांवर हल्ले केले. त्यांनी त्यांना ओळखल्या जाणाऱ्या लष्करी लक्ष्यांवर अचूक हल्ले म्हणून वर्णन केले.[५३] त्यात म्हटले आहे की रफीकी, मुरीद, चकलाला आणि रहीम यार खान विमानतळावरील पाकिस्तानी वायुसेना तळांना लक्ष्य केले गेले आहे. या हल्ल्यांमध्ये सुक्कुर आणि चुनियानमधील लष्करी स्थळे, पसरूरमधील रडार प्रतिष्ठापन, सियालकोट विमान तळ,[१४३][१७] आणि स्कार्दू, सरगोधा, जैकबाबाद आणि भोलारी येथील इतर हवाई तळांना देखील लक्ष्य केले गेले.[१४४]

पहाटे ३:२० च्या सुमारास, पाकिस्तानने युद्ध सुरू केल्याचा इन्कार केला, उलट भारताने प्रथम नूर खान, रफीकी आणि मुरीद या लष्करी तळांवर लढाऊ विमानांचा वापर करून हवेतून जमिनीवर मारा करणारे क्षेपणास्त्रे डागल्याचा आरोप केला.[५३][५५] पाकिस्तानने म्हटले आहे की लक्ष्य केल्या गेलेल्या तळांवरील पाकिस्तान हवाई दलाच्या (पीएएफ) सर्व मालमत्ता सुरक्षित राहिल्या आहेत. पाकिस्तानी माध्यमांनी वृत्त दिले आहे की रहीम यार खानमधील शेख झायेद आंतरराष्ट्रीय विमानतळाला लक्ष्य करण्यात आले आणि त्याचे संरचनात्मक नुकसान झाले.[१४५][१४६]विमानतळाचे नाव शेख झायेद बिन सुल्तान अल नाह्यान यांच्या नावावरून ठेवण्यात आले होते आणि ते पाक-यूएई मैत्रीचे प्रतीक मानले जाते. जरी २०२३ पासून येथील व्यावसायिक उड्डाणे स्थगित करण्यात आली असली तरी, विमानतळाचा वापर कधीकधी नाह्यान हाऊसच्या सदस्यांनी रॉयल लाउंजद्वारे केला होता, जो हल्ल्यात नष्ट झालेल्या सुविधांपैकी एक होता.[१४७] पाकिस्तानी लष्कराने नंतर पुष्टी केली की भारतीय हवाई हल्ल्यात त्यांचे सहा हवाई जवान मारले गेले होते ज्यात भोलारी येथे ५ आणि सरगोधा येथे एकाचा समावेश होता;[२४][३८] सिंधचे मुख्यमंत्री मुराद अली शाह यांनीही नंतर सांगितले की भारतीय हल्ल्यात नऊ कर्मचारी जखमी झाले आहेत[३९]

भारतीय क्षेपणास्त्र हल्ल्यानंतर लगेचच, पाकिस्तानने ऑपरेशन बन्यान-उम-मारसूस असे नाव दिलेले प्रत्युत्तरात्मक ऑपरेशन सुरू केले.[५३][c] त्यांनी सुरतगड, सिरसा, नलिया, आदमपूर, भटिंडा, बर्नाला, हलवारा, अवंतीपूर, श्रीनगर, जम्मू, उधमपूर, मामून, अंबाला आणि पठाणकोट या १५ हवाई तळांसह २६ लष्करी लक्ष्यांवर हल्ला करून मोठे नुकसान केल्याचा दावा केला.[१४८][८] पुढे म्हटले आहे की बियास आणि नगरोटा येथील ब्रह्मोस साठवण सुविधा नष्ट करण्यात आल्या आणि आदमपूर आणि भुज येथील दोन एस-४०० प्रणाली पाकिस्तानी हवाई दलाने निष्क्रिय केल्या.[८][१४९] पाकिस्तानने म्हटले आहे की उरी येथील फील्ड सप्लाय डेपो आणि पूंच येथील रडार स्टेशन यासारख्या लष्करी रसद आणि समर्थन स्थळांना लक्ष्य करण्यात आले आहे आणि केजी टॉप आणि नौशेरा येथील १० ब्रिगेड आणि ८० ब्रिगेड सारखे कमांड मुख्यालय तसेच राजौरी आणि नौशेरा येथील प्रॉक्सी प्रशिक्षण आणि गुप्तचर फ्यूजन सुविधा नष्ट करण्यात आल्या आहेत.[१४९] पाकिस्तानने पुढे म्हटले आहे की नियंत्रण रेषेवरील भारतीय लष्करी घटकांचे, ज्यामध्ये मुख्यालय, रसद तळ, तोफखाना स्थाने आणि पोस्ट यांचा समावेश आहे, मोठ्या प्रमाणात नुकसान झाले आहे. त्यांनी म्हटले आहे की त्यांचे ड्रोन प्रमुख भारतीय शहरांवर आणि नवी दिल्लीसह संवेदनशील राजकीय आणि लष्करी स्थळांवरून उडत होते. त्यांनी म्हटले आहे की त्यांचे ड्रोन प्रमुख भारतीय शहरांवर आणि नवी दिल्लीसह संवेदनशील राजकीय आणि लष्करी स्थळांवरून उडत होते.[८][१४९] याव्यतिरिक्त, पाकिस्तानने खैबर पख्तुनख्वा आणि बलुचिस्तानमध्ये दहशतवादात वाढ झाल्याचे वृत्त दिले आहे, ज्याचा भारताने पुरस्कार केला आहे असा दावा त्यांनी केला.[१४९] पाकिस्तानी राज्य माध्यमांनी सांगितले की पाकिस्तानने या कारवाईचा एक भाग म्हणून सायबर हल्ला केला आहे, ज्यामध्ये भारतीय लष्करी उपग्रह आणि सरकारी वेबसाइटना लक्ष्य केले आहे.[१५०][१५१] पाकिस्तानने नंतर दिवसा आपले हवाई क्षेत्र बंद केले.[५३]

भारताने सिरसा आणि सुरतगड हवाई दलाच्या तळांसह त्यांच्या हवाई तळांना झालेल्या नुकसानीचा इन्कार केला आणि त्यांच्या एस-४०० आणि ब्रह्मोस प्रणाली नष्ट करण्याबाबतच्या दाव्यांना "दुर्भावनापूर्ण चुकीची माहिती देणारी मोहीम" असे म्हणत फेटाळून लावले.[१५२] त्यांनी पुरावा म्हणून लक्ष्यांच्या, वेळेनुसार छापलेल्या प्रतिमा जारी केल्या आणि उधमपूर, पठाणकोट, आदमपूर आणि भुज येथील त्यांच्या हवाई तळांना किरकोळ नुकसान झाल्याचे वृत्त दिले; उधमपूर येथे भारतीय हवाई दलाच्या एका सैनिकाचा मृत्यू झाल्याचीही पुष्टी झाली.[२१][२२][१५३][१७] द न्यू यॉर्क टाईम्सने मिळवलेल्या व्यावसायिक प्रतिमांद्वारे भारतीय हवाई पट्ट्यांचे नुकसान कमी होते हे आणखी पुष्टीकरण झाले.[२१] भारतीय लष्कराने हवाई संरक्षण युनिट्सनी नष्ट केलेल्या बायकर यिहा III लॉइटरिंग म्युनिशनच्या अवशेषांचे फोटो प्रसिद्ध केले. त्यांनी सांगितले की ड्रोनचा वापर अमृतसरमधील नागरी क्षेत्रांना लक्ष्य करण्यासाठी पहाटे ५ वाजता करण्यात आला.[१५४][३२] भारताने नंतर सांगितले की ६०० हून अधिक पाकिस्तानी लॉइटरिंग म्युनिशन, बायकर यिहा आणि यूसीएव्ही, अ‍ॅसिसगार्ड सोंगर, पाडण्यात आले आणि अनेक क्षेपणास्त्रे रोखण्यात आली.[२९]


क्षेपणास्त्र हल्ल्यांबरोबरच, सियालकोट आणि राजौरीजवळ नियंत्रण रेषेवर जोरदार चकमक झाली.[१५५] भारतीय सैन्याने सांगितले की पाकिस्तानने प्रत्युत्तरात्मक गोळीबारात नागरी भागांना लक्ष्य केले ज्यामध्ये किमान पाच लोक ठार झाले, ड्रोनने जम्मूमधील एका हिंदू मंदिराला लक्ष्य केले.[१५६][१५७] विश्लेषक मायकेल कुगेलमन यांनी असा युक्तिवाद केला की दोन्ही देश आता "प्रभावीपणे युद्धात" आहेत;[१५८] परंतु माजी भारतीय राजदूतांच्या मते, दोन्ही बाजूंनी सैन्याची जमिनीवर जमवाजमव केली नाही.[१५९]

सकाळी ६:५५ वाजता, पीटीव्ही न्यूजने वृत्त दिले की पंतप्रधान शेहबाज शरीफ यांनी त्यांच्या सचिवालय - स्ट्रॅटेजिक प्लॅन डिव्हिजनद्वारे देशाच्या अण्वस्त्र कमांड आणि नियंत्रणासाठी जबाबदार असलेल्या राष्ट्रीय कमांड प्राधिकरणाची बैठक बोलावली आहे.[१६०][१६१] पाकिस्तानचे संरक्षण मंत्री ख्वाजा आसिफ यांनी नंतर अशी बैठक झाल्याचे किंवा नियोजित असल्याचे नाकारले.[१६०][१६२]

युद्धबंदी १७:०० (भाप्रवे)/१६:३० (पाप्रवे) वाजता सुरू झाली.[६०] भारतीय आणि पाकिस्तानी परराष्ट्र मंत्र्यांच्या अधिकृत विधानांपूर्वी,[५९][१६३] अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प यांनी सोशल मीडियावर याची घोषणा केली.[१६४][१३५] युद्धबंदीनंतर, अधिकारी, रहिवासी आणि रॉयटर्सच्या साक्षीदारांनुसार, श्रीनगर आणि जम्मू शहरांमध्ये स्फोट झाल्याचे वृत्त आले.[१६५] युद्धबंदीनंतर दोन्ही बाजूंनी विजयाचा दावा केला.[१६६] पाकिस्तानचे पंतप्रधान शाहबाज शरीफ यांनी त्यांच्या सशस्त्र दलांच्या सन्मानार्थ १६ मे हा दिवस युम-ए-तशकूर ('कृतज्ञता दिन') म्हणून साजरा करण्याचे ठरवले.[१६७]

हवाई हल्ले आणि चकमकी

[संपादन]

सुरुवातीचे हल्ले

[संपादन]

हवाई चकमकी

[संपादन]

पाकिस्तानी हवाई तळांवर हल्ले

[संपादन]

कथित अणुऊर्जा वृद्धी

[संपादन]

युद्धबळी

[संपादन]

भारत

[संपादन]

पाकिस्तान

[संपादन]

युद्धविराम

[संपादन]

अमेरिकेच्या हस्तक्षेपाने शनिवार, १० मे रोजी दुपारी एक नाजूक युद्धबंदी झाली. संघर्ष अणुस्फोटात बदलण्याची शक्यता असल्याने अमेरिकेला चिंता वाटू लागली आणि परराष्ट्र सचिव मार्को रुबियो यांनी ४:०० पाप्रवे पासून फोन करण्यास सुरुवात केली. त्यांनी पाकिस्तानचे लष्करप्रमुख असीम मुनीर, राष्ट्रीय सुरक्षा सल्लागार असीम मलिक आणि पंतप्रधान शाहबाज शरीफ यांच्याशी बोलले. अमेरिकेचे उपाध्यक्ष जेडी व्हान्स पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्यासह भारतीय अधिकाऱ्यांच्या संपर्कात होते. सौदी अरेबिया, इराण, युएई आणि यूके यांनीही हस्तक्षेप केला. संघर्ष सुरू झाल्यानंतर पहिल्यांदाच भारतीय आणि पाकिस्तानी लष्करी प्रमुखांनी दुपारी २:३० वाजता फोनवर चर्चा केली.[१६८]

करार

[संपादन]

भारताचे परराष्ट्र सचिव विक्रम मिस्री आणि पाकिस्तानचे परराष्ट्र मंत्री इशाक दार[५९][१६३] यांनी सांगितले की दोन्ही सैन्यांनी पूर्ण युद्धबंदीवर सहमती दर्शविली आहे आणि चकमकी सायं. ५:०० भाप्रवे/ ४:३० PKT (११:०० GMT) वाजता संपतील.[१६९][१७०]

दार यांनी सांगितले की ३६ देशांनी युद्धविरामात मध्यस्थी करण्यास मदत केली.[१७१] तथापि, एका भारतीय अधिकाऱ्याने एजन्स फ्रान्स प्रेसला सांगितले की युद्धविराम द्विपक्षीय पद्धतीने वाटाघाटी करण्यात आला होता, म्हणजेच "भारत आणि पाकिस्तानमधील गोळीबार आणि लष्करी कारवाई थांबवण्याचे काम दोन्ही देशांनी थेट केले होते".[१७२] अमेरिकेचे परराष्ट्र सचिव मार्को रुबियो यांनी जाहीर केले की दोन्ही देश "तटस्थ ठिकाणी विस्तृत मुद्द्यांवर" चर्चा करतील आणि त्यांनी आणि उपाध्यक्ष जेडी व्हान्स यांनी दोन्ही बाजूंच्या वरिष्ठ अधिकाऱ्यांशी विस्तृत पत्रव्यवहार केला आहे.[१७३] काही तासांनंतर, युद्धविराम उल्लंघनानंतर, भारतीय अधिकाऱ्यांनी अद्याप चर्चेसाठी तयारी दर्शविली नव्हती.[१७४] भारत आणि पाकिस्तानच्या परराष्ट्र मंत्र्यांनी अधिकृत घोषणा करण्यापूर्वी, युद्धविराम लागू झाल्यानंतर लगेचच अमेरिकेचे अध्यक्ष डॉनल्ड ट्रम्प यांनी सोशल मीडियावर एक पोस्ट केली.[१७५] पाकिस्तानचे पंतप्रधान शरीफ यांनी सांगितले की ट्रम्प यांनी सौदी अरेबिया, तुर्की, कतार, यूके, संयुक्त राष्ट्र आणि चीनच्या प्रतिनिधींसह युद्धबंदी सुलभ करण्यात "महत्वाची आणि सर्वोच्च भूमिका" बजावली आहे,[१७६] तर भारताच्या परराष्ट्र सचिवांनी नंतर सांगितले की युद्धबंदी चर्चा "दोन्ही सैन्यांमध्ये स्थापित विद्यमान चॅनेल अंतर्गत थेट भारत आणि पाकिस्तानमध्ये" झाली.[१७७] भारत आणि पाकिस्तानच्या प्रमुखांचे आभार मानताना, अध्यक्ष ट्रम्प यांनी दोन्ही राष्ट्रांसोबत व्यापार "मोठ्या प्रमाणात" वाढवण्याचे वचन दिले.[१७८]

करारानंतर, पाकिस्तानने आपले हवाई क्षेत्र व्यावसायिक उड्डाणांसाठी पुन्हा उघडले.[१७९][१८०] दोन्ही राज्यांमधील लष्करी हॉटलाइन सक्रिय करण्यात आल्या.[१८१]

उल्लंघनांचे आरोप

[संपादन]

१० मे: युद्धबंदीच्या घोषणेनंतर काही मिनिटांतच, भारत-प्रशासित जम्मू आणि काश्मीरमधील श्रीनगर आणि जम्मू शहरांवर आकाशात मोठे स्फोट ऐकू आले आणि प्रक्षेपण दिसले.[१८२][१६५][१८३] १० मे रोजी उशिरा, मिस्री यांनी सांगितले की युद्धबंदी कराराचे उल्लंघन झाले आहे, त्यांनी श्रीनगर आणि पंजाबवर सीमेपलीकडून गोळीबार आणि पाकिस्तानी ड्रोन दिसल्याचा उल्लेख केला आणि पाकिस्तानी अधिकाऱ्यांना "उल्लंघनांकडे लक्ष देण्याचे" आवाहन केले.[१६५] जम्मू आणि काश्मीरचे मुख्यमंत्री उमर अब्दुल्ला यांनीही श्रीनगरमध्ये स्फोट झाल्याची माहिती दिली आणि युद्धबंदी उल्लंघनाबद्दल चिंता व्यक्त केली.[१८४][१८५][१८६] पाकिस्तानी माहिती मंत्री अत्ता तरार यांनी पाकिस्तानने युद्धबंदीचे उल्लंघन केल्याचे भारतीय दावे फेटाळून लावले आणि भारतीय माध्यमांचे वृत्त "निराधार" असल्याचे म्हटले.[१८७] नंतर पाकिस्तानने भारतावर पाकव्याप्त काश्मीरमध्ये युद्धबंदीचे उल्लंघन केल्याचा आरोपही केला.[६०] ११ मे पर्यंत, युद्धबंदीचे "गंभीर उल्लंघन" थांबले होते असे वृत्त आले,[१८८] आणि नियंत्रण रेषेच्या भारतीय बाजूला असलेल्या अनेक शहरांमध्ये परिस्थिती स्थिर झाली होती.[१८९] शांतता परत आल्यानंतर श्रीनगरमध्ये व्यवसाय पुन्हा सुरू झाले.[१९०][१९१] भारतात, गुजरातचे राज्यमंत्री हर्ष संघवी यांनी घोषणा केली की आकाशात ड्रोन दिसल्यानंतर कच्छ जिल्ह्यात ब्लॅकआउट लागू केले जाईल.[१९२] पाकिस्तानमध्ये, पेशावरमधील नागरिकांना आकाशात ड्रोन दिसल्यानंतर विमानविरोधी गोळीबार ऐकू आला.[१९३]

१२ मे: भारतीय माध्यमांनी दावा केला की भारत प्रशासित जम्मू आणि काश्मीरच्या सांबा जिल्ह्यात "संशयित पाकिस्तानी ड्रोन" आढळून आले आणि ते कार्यरत होते. खबरदारीचा उपाय म्हणून अमृतसरसह अनेक सीमावर्ती शहरांमध्ये ब्लॅकआउट लागू करण्यात आले.[१९४][१९५] मध्यरात्रीनंतर, भारतीय सैन्याने सांगितले की, "अलीकडे कोणत्याही ड्रोन हालचाली आढळल्या नाहीत आणि युद्धबंदीची परिस्थिती कायम आहे."[१९६]

विश्लेषण

[संपादन]

परिणाम

[संपादन]

चुकीची माहिती

[संपादन]

कायदेशीर स्थिती

[संपादन]

प्रतिक्रिया

[संपादन]

सहभागी पक्ष

[संपादन]

सुपरनॅशनल संस्था

[संपादन]

आंतरराष्ट्रीय

[संपादन]

नोंदी

[संपादन]
  1. ^ पाकिस्तान सरकारचा दावा; लष्कराकडून पुष्टी नाही[१४]
  2. ^ a b हिंदू महिला त्यांच्या कपाळावर सिंदूर लावतात आणि त्यांची विवाहित स्थिती दर्शवतात.[४२] पहलगाम हल्ल्यात हिंदू पुरुषांना निवडकपणे लक्ष्य केले गेले होते आणि त्यांच्या पत्नी विधवा झाल्या होत्या, त्यामुळे हे नाव देण्यात आले.[४३][४४]
  3. ^ a b बुनयान-उन-मर्सूस[५६] हा एक अरबी शब्द आहे ज्याचा अर्थ "अतूट भिंत" असा होतो. या ऑपरेशनचे नाव कुराणातील एका श्लोकावरून आले आहे ज्यामध्ये म्हटले आहे: ""अल्लाह निश्चितच त्यांना प्रेम करतो जे त्याच्या मार्गात रांगेत लढतात जणू ते एक "मजबूत आणि घट्ट भिंत आहेत"."[Quran 61:4 (यांनी भाषांतर केले : शाकीर)])
    २०२५ च्या संपूर्ण भारत-पाकिस्तान संकटाला पाकिस्तानी सैन्याने "मरका-ए-हक" ("सत्याची लढाई") असे संबोधले.[५७]
  4. ^ मुख्यालयाचा उल्लेख करणारे स्रोत:[८८][८९][८४]

संदर्भ

[संपादन]
  1. ^ "Fragile ceasefire holds between India, Pakistan as Trump offers more help" [ट्रम्प यांनी अधिक मदतीची ऑफर दिल्याने भारत आणि पाकिस्तान दरम्यान नाजूक युद्धबंदी]. रॉयटर्स. ११ मे २०२५. १४ मे २०२५ रोजी पाहिले.
  2. ^ "India and Pakistan's fragile ceasefire holds after alleged breaches" [कथित उल्लंघनानंतर भारत आणि पाकिस्तान दरम्यान नाजूक युद्धबंदी]. फायनान्स टाइम्स. ११ मे २०२५. १४ मे २०२५ रोजी पाहिले.
  3. ^ a b c शाह, सईद; अली, इद्रीस (८ मे २०२५). "Exclusive: Pakistan's Chinese-made jet brought down two Indian fighter aircraft, US officials say" [विशेष: पाकिस्तानच्या चिनी बनावटीच्या विमानाने दोन भारतीय लढाऊ विमाने पाडली, असे अमेरिकन अधिकाऱ्यांचे म्हणणे आहे]. रॉयटर्स. इस्लामाबाद/वॉशिंग्टन.
  4. ^ "Three Indian Fighter Jets Crashed On Home Territory, Cause Unknown: Indian Security Source" [तीन भारतीय लढाऊ विमाने त्यांच्याच हद्दीत कोसळली, कारण अज्ञात: भारतीय सुरक्षा सूत्र]. Agence France Presse. १४ मे २०२५ रोजी पाहिले – बॅरन्स द्वारे. बुधवारी तीन भारतीय लढाऊ विमाने त्यांच्या मायदेशी कोसळल्याचे एका वरिष्ठ भारतीय सुरक्षा सूत्राने कारण न सांगता सांगितले. दोन विमाने भारताच्या ताब्यातील जम्मू आणि काश्मीरमध्ये आणि एक भारताच्या पंजाब राज्यात कोसळले, असे सूत्रांनी सांगितले. वैमानिकांचे काय झाले हे लगेच स्पष्ट झाले नाही. नवी दिल्लीने त्यांच्या कट्टर प्रतिस्पर्धी पाकिस्तानवर क्षेपणास्त्र हल्ले केल्यानंतर आणि दोन्ही बाजूंनी त्यांच्या वादग्रस्त सीमेवर जोरदार तोफ हल्ले केल्यानंतर हे अपघात झाले.
  5. ^ a b "At least two Indian jets appear to have crashed during Pakistan strikes, visuals show" [पाकिस्तानच्या हल्ल्यात किमान दोन भारतीय विमाने कोसळल्याचे दृश्ये दाखवतात]. द वॉशिंग्टन पोस्ट. ९ मे २०२५.
  6. ^ a b c खुर्रम, शाहजहान (१६ मे २०२५). "Pakistan Air Force shot down six Indian fighter jets, says PM Sharif" [पाकिस्तानी हवाई दलाने सहा भारतीय लढाऊ विमाने पाडली, असे पंतप्रधान शरीफ म्हणतात]. अरब न्यूज.
  7. ^ a b चुका उधृत करा: <ref> चुकीचा कोड; CNN_deepinside नावाने दिलेल्या संदर्भांमध्ये काहीही माहिती नाही
  8. ^ a b c d ""ऑपरेशन बुन्यान-अन-मार्सूस" दरम्यान 26 भारतीय लष्करी लक्ष्यांवर हल्ला: पाकिस्तान". अझरबैजान स्टेट न्यूज एजन्सी (इंग्रजी भाषेत). १ जुलै २०२५ रोजी पाहिले.
  9. ^ "All you need to know about Israel-made Harop drones used by India in Pakistan" [भारत पाकिस्तानमध्ये वापरत असलेल्या इस्रायल-निर्मित हॅरॉप ड्रोनबद्दल तुम्हाला माहिती असायला हवी अशी प्रत्येक गोष्ट]. DAWN. २१ मे २०२५ रोजी पाहिले.
  10. ^ अय्यर, ऐश्वर्या एस.; सैफी, सोफिया; मोगल, रिया; संगल, अदिती; रेगन, हेलन; येऊंग, जेस्सी; रॅडफोर्ड, ऍन्टोनेट; चौधरी, मौरीन (८ मे २०२५). "Pakistan downed 29 Indian drones in ongoing attack, says Pakistani military spokesperson" [सुरू असलेल्या हल्ल्यात पाकिस्तानने २९ भारतीय ड्रोन पाडले, पाकिस्तानी लष्करी प्रवक्त्याचा दावा]. सीएनएन (इंग्रजी भाषेत). २१ मे २०२५ रोजी पाहिले.
  11. ^ "Pakistan says shot down 25 drones" [पाकिस्तानचा २५ ड्रोन पाडल्याचा दावा]. बीबीसी. २१ मे २०२५ रोजी पाहिले.
  12. ^ अडलर, नील्स. "'Very dangerous escalation' as India-Pakistan cross-border clashes resume" [भारत-पाकिस्तान सीमेपलीकडून पुन्हा संघर्ष सुरू 'खूप धोकादायक वाढ']. अल जझीरा (इंग्रजी भाषेत). २१ मे २०२५ रोजी पाहिले.
  13. ^ a b c d e f g h चुका उधृत करा: <ref> चुकीचा कोड; ISPRpress11may नावाने दिलेल्या संदर्भांमध्ये काहीही माहिती नाही
  14. ^ "Pakistan army contradicts govt numbers on Indian soldiers killed" [भारतीय सैनिकांच्या मृत्युबाबत पाकिस्तानी लष्कर आणि सरकारी आकडेमध्ये विरोधाभास]. बीबीसी. ५ जून २०२५ रोजी पाहिले.
  15. ^ अमीन, हसलिंडा; हेजमन्स, फिलिप. "India Confirms It Lost Fighter Jets in Recent Pakistan Conflict". ब्लूमबर्ग न्यूज. "ते का खाली पडले, कोणत्या चुका झाल्या - हे महत्त्वाचे आहे," चौहान यांनी लढाऊ विमानांबद्दल विचारले असता ते म्हणाले. "संख्या महत्त्वाची नाही," ते पुढे म्हणाले.
  16. ^ शर्मा, यशराज. "'No guardrails': How India-Pakistan combat obliterated old red lines" [‘नो गार्डरेल्स’: भारत-पाकिस्तान युद्धाने जुन्या लाल रेषा कशा पुसल्या]. अल जझीरा (इंग्रजी भाषेत). ६ जून २०२५ रोजी पाहिले. भारतीय सशस्त्र दलांनी सांगितले की त्यांनी येणारी बहुतेक क्षेपणास्त्रे आणि ड्रोन पाडले असले तरी, हवाई दलाच्या चार तळांना "मर्यादित नुकसान" झाले.
  17. ^ a b c d "Transcript of Special briefing on OPERATION SINDOOR (May 10, 2025)" [ऑपरेशन सिंदूरवरील विशेष माहितीचा उतारा (१० मे २०२५)]. परराष्ट्र मंत्रालय, भारत सरकार. १० मे २०२५. १० मे २०२५ रोजी पाहिले.
  18. ^ a b चुका उधृत करा: <ref> चुकीचा कोड; BhaskarEnglish_martyred नावाने दिलेल्या संदर्भांमध्ये काहीही माहिती नाही
  19. ^ a b चुका उधृत करा: <ref> चुकीचा कोड; HindustanTimes_Chingakham नावाने दिलेल्या संदर्भांमध्ये काहीही माहिती नाही
  20. ^ चुका उधृत करा: <ref> चुकीचा कोड; TOI_DGMO नावाने दिलेल्या संदर्भांमध्ये काहीही माहिती नाही
  21. ^ a b c d चँग, अग्नेस; रॉबल्स, पाब्लो; माशल, मुजीब (१४ मे २०२५). "India and Pakistan Talked Big, but Satellite Imagery Shows Limited Damage" [भारत आणि पाकिस्तानच्या मोठ्या बाता, पण उपग्रह प्रतिमांमध्ये दिसले मर्यादित नुकसान.]. द न्यूयॉर्क टाइम्स. ISSN 0362-4331. १४ मे २०२५ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २ जुलै २०२५ रोजी पाहिले.
  22. ^ a b चुका उधृत करा: <ref> चुकीचा कोड; UdhampurTOI नावाने दिलेल्या संदर्भांमध्ये काहीही माहिती नाही
  23. ^ चुका उधृत करा: <ref> चुकीचा कोड; BBC_ceasefireholds नावाने दिलेल्या संदर्भांमध्ये काहीही माहिती नाही
  24. ^ a b c d पायपर, इमोजन; हिल, इव्हान; जावैद, महाम; नोआक, रिक (१४ मे २०२५). "Indian strikes on Pakistan damaged six airfields, Post analysis finds" [पाकिस्तानवर भारतीय हल्ल्यांमुळे सहा एअरफील्डचे नुकसान झाले, विश्लेषणातून निदर्शनास.]. वॉशिंग्टन पोस्ट. ३० जून २०२५ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित.
  25. ^ a b चुका उधृत करा: <ref> चुकीचा कोड; nyt_unfolded नावाने दिलेल्या संदर्भांमध्ये काहीही माहिती नाही
  26. ^ a b "Transcript of Special briefing by MOD on OPERATION SINDOOR (May 10, 2025)". Ministry of External Affairs, Government of India. 10 May 2025. 10 May 2025 रोजी पाहिले.
  27. ^ a b c "India and Pakistan: The first drone war between nuclear-armed neighbours" [भारत आणि पाकिस्तान: अण्वस्त्रधारी शेजाऱ्यांमधील पहिले ड्रोन युद्ध]. बीबीसी (इंग्रजी भाषेत). ९ मे २०२५. २५ जून २०२५ रोजी पाहिले.
  28. ^ चुका उधृत करा: <ref> चुकीचा कोड; NDTV_pakistanimirage नावाने दिलेल्या संदर्भांमध्ये काहीही माहिती नाही
  29. ^ a b "Operation Sindoor: Over 600 Pakistan drones killed by Army air defence units" [ऑपरेशन सिंदूर: लष्कराच्या हवाई संरक्षण तुकड्यांनी ६०० हून अधिक पाकिस्तानी ड्रोन पाडले]. द टाइम्स ऑफ इंडिया. १७ मे २०२५. ISSN 0971-8257. २ जुलै २०२५ रोजी पाहिले.
  30. ^ "Pakistan sent 300-400 drones in 36 locations, Indian forces shot them down: MEA" [पाकिस्तानने ३६ ठिकाणी ३००-४०० ड्रोन पाठवले, भारतीय सैन्याने ते पाडले: परराष्ट्र मंत्रालय]. डेक्कन हेराल्ड. ५ जून २०२५ रोजी पाहिले.
  31. ^ "Turkey helped Pak attack India, sent 350+ drones, military operatives" [तुर्कीची पाकिस्तानला भारतावर हल्ला करण्यास मदत, ३५०+ ड्रोन, लष्करी कर्मचारी पाठवले]. इंडिया टुडे (इंग्रजी भाषेत). १४ मे २०२५. ५ जून २०२५ रोजी पाहिले.
  32. ^ a b लुआ(Lua) त्रुटी विभाग:TwitterSnowflake मध्ये 45 ओळीत: attempt to index local 'x' (a nil value).
  33. ^ "India says it neutralised 'drones and missiles' sent by Pakistan" [पाकिस्तानने पाठवलेल्या 'ड्रोन आणि क्षेपणास्त्रे' निष्क्रिय केल्याचा भारताचा दावा.]. बीबीसी. ५ जून २०२५ रोजी पाहिले.
  34. ^ a b "Fitting reply: Army shares 1st visual of destroying Pak military post along LoC" [योग्य उत्तर: नियंत्रण रेषेवरील पाकिस्तानी लष्करी चौकी उद्ध्वस्त करतानाचे पहिले दृश्य लष्कराने केले प्रसारित]. इंडिया टुडे (इंग्रजी भाषेत). ९ मे २०२५. २७ जून २०२५ रोजी पाहिले.
  35. ^ "English rendering of PM's address to the Nation" [पंतप्रधानांच्या राष्ट्राला उद्देशून केलेल्या भाषणाचे इंग्रजी भाषांतर]. प्रेस इन्फॉर्मशन ब्युरो. १२ मे २०२५. ५ जून २०२५ रोजी पाहिले.
  36. ^ "Pakistan Army Lost 35-40 Personnel In Indian Strikes, DGMO Says In Special Briefing" [भारतीय हल्ल्यात पाकिस्तानी सैन्याचे ३५-४० जवान मृत्युमुखी पडले, असे डीजीएमओ यांनी विशेष परिषदेत सांगितले.].
  37. ^ उर-रहमान, झिया; माशल, मुजीब; दास, अनुप्रिता; के.बी., प्रगती (१० मे २०२५). "India and Pakistan Agree to a Cease-Fire After Kashmir Attack: What to Know" [काश्मीर हल्ल्यानंतर भारत आणि पाकिस्तान युद्धबंदीवर सहमत: काय जाणून घ्यावे]. द न्यूयॉर्क टाइम्स. ५ जून २०२५ रोजी पाहिले. पाकिस्तानने म्हटले आहे की, शनिवारी पहाटे भारताने त्यांच्या किमान तीन हवाई तळांना हवेतून जमिनीवर मारा करणाऱ्या क्षेपणास्त्रांनी लक्ष्य केले होते, ज्यामध्ये राजधानी इस्लामाबादजवळील नूर खान हे प्रमुख हवाई दलाचे तळ समाविष्ट होते.
  38. ^ a b "Martyred PAF technician laid to rest" [शहीद पीएएफ तंत्रज्ञांना अंत्यसंस्कार]. द न्यूज इंटरनॅशनल (इंग्रजी भाषेत). १ जुलै २०२५ रोजी पाहिले.
  39. ^ a b c "CM Sindh announces compensation for martyrs, injured in Indian attacks" [भारतीय हल्ल्यात शहीद आणि जखमी झालेल्यांना मुख्यमंत्र्यांनी दिली भरपाईची घोषणा]. डॉन.कॉम (इंग्रजी भाषेत). १५ मे २०२५. १ जुलै २०२५ रोजी पाहिले.
  40. ^ a b चुका उधृत करा: <ref> चुकीचा कोड; Tribune_mil नावाने दिलेल्या संदर्भांमध्ये काहीही माहिती नाही
  41. ^ "NA speaker pays rich tribute to martyrs of Ma'raka-e-Haq" [मराका-ए-हकच्या शहीदांना राष्ट्रीय सभापतींनी वाहिली श्रद्धांजली]. असोसिएटेड प्रेस ऑफ पाकिस्तान. १३ मे २०२५.
  42. ^ नारायणन, वसुधा (२९ मे २०१८). "Tilaka and Other Forehead Marks" [टिळक आणि कपाळावरील इतर खुणा]. ब्रिल्स एन्सायक्लोपीडिया ऑफ हिंदूइझम ऑनलाइन. १४ जानेवारी २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १२ जून २०२५ रोजी पाहिले.
  43. ^ "Why PM Modi named India's military strikes in Pakistan, PoK as Operation Sindoor" [पंतप्रधान मोदींनी पाकिस्तान, पीओकेमध्ये भारताच्या लष्करी हल्ल्यांना ऑपरेशन सिंदूर असे नाव का दिले?]. फर्स्टपोस्ट. ७ मे २०२५. १२ जून २०२५ रोजी पाहिले.
  44. ^ "PM Modi chose codename 'Operation Sindoor' for India's response to Pahalgam" [पहलगामला भारताने दिलेल्या प्रतिसादासाठी पंतप्रधान मोदींनी 'ऑपरेशन सिंदूर' हे सांकेतिक नाव निवडले.]. फर्स्टपोस्ट. ७ मे २०२५. ७ मे २०२५ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १२ जून २०२५ रोजी पाहिले.
  45. ^ "Pahalgam terror attack: A tribute to the victims" [पहलगाम दहशतवादी हल्ला: बळींना श्रद्धांजली]. द हिंदू (इंग्रजी भाषेत). १२ जून २०२५ रोजी पाहिले.
  46. ^ "Full list of names of Pahalgam terror attack victims: 26 people, all men, killed in Jammu and Kashmir" [पहलगाम दहशतवादी हल्ल्यातील बळींची संपूर्ण यादी: जम्मू आणि काश्मीरमध्ये २६ जणांचा मृत्यू, सर्व पुरुष]. लाईव्हमिंट. २३ एप्रिल २०२५. १२ जून २०२५ रोजी पाहिले.
  47. ^ "26 dead, several injured in terror attack on tourists in J&K's Pahalgam" [जम्मू-काश्मीरमधील पहलगाममध्ये पर्यटकांवर झालेल्या दहशतवादी हल्ल्यात २६ जणांचा मृत्यू, अनेक जण जखमी]. द इंडियन एक्सप्रेस (इंग्रजी भाषेत). २२ एप्रिल २०२५. १२ जून २०२५ रोजी पाहिले.
  48. ^ "2025 Worldwide Threat Assessment (Defense Intelligence Agency)" [२०२५ जागतिक धोक्याचे मूल्यांकन (संरक्षण गुप्तचर संस्था)] (PDF). युनायटेड स्टेट्स हाऊस कमिटी ऑन आर्म्ड सर्व्हिसेस. १२ जून २०२५ रोजी पाहिले.
  49. ^ a b "India launches attack on 9 sites in Pakistan and Pakistan-occupied Jammu and Kashmir" [भारताने केला पाकिस्तान आणि पाकव्याप्त जम्मू-काश्मीरमधील ९ ठिकाणी हल्ला]. रॉयटर्स. ६ मे २०२५.
  50. ^ "Twins, 12, among those dead in Pakistani shelling in Poonch: 'Paying with our blood'" [पूंछमध्ये पाकिस्तानी गोळीबारात मृत्युमुखी पडलेल्यांमध्ये १२ वर्षीय जुळ्या मुलांचा समावेश: 'आपल्या रक्ताने किंमत मोजत आहोत']. द इंडिपेंडन्ट (इंग्रजी भाषेत). ८ मे २०२५. १२ जून २०२५ रोजी पाहिले.
  51. ^ वाणी, फयाझ (२४ मे २०२५). "31 schools damaged in Pak shelling in Poonch, Rajouri" [पूंछ, राजौरी येथे पाकच्या गोळीबारात ३१ शाळांचे नुकसान]. द न्यू इंडियन एक्सप्रेस (इंग्रजी भाषेत). १२ जून २०२५ रोजी पाहिले.
  52. ^ a b वरिंदर भाटिया, आकाशात घबराट, जमिनीवर अफवा: सिरसावर क्षेपणास्त्र रोखले गेले तेव्हा, द इंडियन एक्सप्रेस, ११ मे २०२५.
  53. ^ a b c d e f g h एलिस-पीटरसन, हन्ना; बलोच, शाह मीर (१० मे २०२५). "India and Pakistan accuse each other of cross-border attacks on military bases" [भारत आणि पाकिस्ताचा एकमेकांवर सीमेपलीकडून लष्करी तळांवर हल्ल्याचा आरोप]. द गार्डियन.
  54. ^ "Pakistan rattles India with firm response as patience runs out" [संयम सुटत असताना पाकिस्ताचे भारताला कडक प्रत्युत्तर]. डॉन. शनिवारी पहाटे पाकिस्तानने भारत आणि भारतव्याप्त काश्मीरमधील लष्करी तळांवर हल्ले केले. ऑपरेशन बुनयान-उम-मारसूस अंतर्गत सकाळी ५:१६ वाजता हे हल्ले करण्यात आले.
  55. ^ a b अय्यर, ऐश्वर्या एस.; सैफी, सोफिया; मोगुल, रिया; रेगन, हेलन; येउंग, जेस्सी; टॅनो, सोफी; हॅमंड, एलिस; संगाल, अदिती (९ मे २०२५). "May 9, 2025 - India-Pakistan news" [९ मे २०२५ - भारत-पाकिस्तान बातम्या]. सीएनएन (इंग्रजी भाषेत). १२ जून २०२५ रोजी पाहिले.
  56. ^ "India and Pakistan agree ceasefire: What does it mean?". अल जझीरा. 10 May 2025. 20 May 2025 रोजी पाहिले.
  57. ^ "मरका-ए-हक': पाकिस्तानी सैन्याने २२ एप्रिलपासून भारतासोबतच्या संघर्षाला नाव दिले". १० मे २०२५. डॉन.
  58. ^ हुसेन, अबिद (१० मे २०२५). "Pakistan launches Operation Bunyan Marsoos: What we know so far" [पाकिस्तानने ऑपरेशन बन्यान मार्सूस सुरू केले: आतापर्यंत आम्हाला काय माहिती आहे]. अल जझीरा इंग्रजी. १२ जून २०२५ रोजी पाहिले.
  59. ^ a b c साचा:Cite Q
  60. ^ a b c d e "India and Pakistan accuse each other of 'violations' after ceasefire deal" [युद्धबंदी करारानंतर भारत आणि पाकिस्तानचा एकमेकांवर 'उल्लंघन' केल्याचा आरोप]. बीबीसी न्यूज (इंग्रजी भाषेत). ८ मे २०२५. १२ जून २०२५ रोजी पाहिले.
  61. ^ "India and Pakistan Swap Detained Soldiers as Cease-Fire Holds" [युद्धबंदीमुळे भारत आणि पाकिस्तानची ताब्यात घेतलेल्या सैनिकांची देवाणघेवाण.]. द न्यूयॉर्क टाइम्स (इंग्रजी भाषेत). १४ मे २०२५. 17 May 2025 रोजी पाहिले.
  62. ^ "Kashmir: Four days that took India and Pakistan to the brink" [काश्मीर: भारत आणि पाकिस्तानला युद्धाच्या उंबरठ्यावर आणणारे चार दिवस]. www.bbc.com. १८ मे २०२५.
  63. ^ "Kashmir: Why India and Pakistan fight over it" [काश्मीर: भारत आणि पाकिस्तान या कारणाने का लढतात]. बीबीसी न्यूज. २४ डिसेंबर २०१८ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १३ जून २०२५ रोजी पाहिले.
  64. ^ भट, दानिश मंझूर (२३ एप्रिल २०२५). "Kashmir Massacre: Trump, Putin, Iran, Israel Condemn Jihadist Attack on Hindu Tourists" [काश्मीर हत्याकांड: ट्रम्प, पुतिन, इराण, इस्रायल हिंदू पर्यटकांवरील जिहादी हल्ल्याचा निषेध]. न्यूजवीक. १ मे २०२५ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १३ जून २०२५ रोजी पाहिले. हल्लेखोरांनी इस्लामी घोषणा दिल्या आणि विशेषतः हिंदू असल्याचे दिसून येणाऱ्या लोकांना लक्ष्य केल्याचे साक्षीदारांनी सांगितले.
  65. ^ "Indian survivors of Kashmir attack say gunmen asked if they were Hindus and opened fire" [काश्मीर हल्ल्यातील वाचलेल्या भारतीयांचे म्हणणे आहे की बंदूकधार्‍यांनी हिंदू असल्याचे विचारले आणि गोळीबार केला.]. एपी न्यूज. ३० एप्रिल २०२५. ४ मे २०२५ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १३ जून २०२५ रोजी पाहिले. काश्मीर हल्ल्यातील वाचलेल्या भारतीयांचे म्हणणे आहे की बंदूकधार्‍यांनी हिंदू असल्याचे विचारले आणि गोळीबार केला.
  66. ^ "LASHKAR-E-TAYYIBA" [लष्कर-ए-तैयबा]. un.org.
  67. ^ मसूद, सलमान; माशल, मुजीब; कुमार, हरी (६ मे २०२५). "India Strikes Pakistan Two Weeks After Kashmir Terrorist Attack" [काश्मीर दहशतवादी हल्ल्याच्या दोन आठवड्यांनंतर भारताचा पाकिस्तानवर हल्ला]. द न्यूयॉर्क टाइम्स. ISSN 0362-4331. ७ मे २०२५ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १३ जून २०२५ रोजी पाहिले.
  68. ^ विंचेल, शॉन पी. (२००३). "Pakistan's ISI: The Invisible Government" [पाकिस्तानची आयएसआय: अदृश्य सरकार]. इंटरनॅशनल जर्नल ऑफ इंटेलिजेंस अँड काउंटरइंटेलिजेंस. १६ (3): ३७४–२८८. doi:10.1080/713830449. S2CID 154924792.
  69. ^ ऍशली जे टेल्लीस (११ मार्च २०१०). "Bad Company – Lashkar-e-Tayyiba and the Growing Ambition of Mujahidein in Pakistan" [बॅड कंपनी - लष्कर-ए-तोयबा आणि पाकिस्तानमधील मुजाहिदीनची वाढती महत्त्वाकांक्षा] (PDF). कार्नेज एंडोमेंट फॉर इंटरनॅशनल पीस. ११ एप्रिल २०१० रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १३ जून २०२५ रोजी पाहिले. या गटाच्या सुरुवातीच्या कारवाया अफगाणिस्तानातील कुनार आणि पक्तिया प्रांतांवर केंद्रित होत्या, जिथे सोव्हिएत कब्जाविरुद्धच्या जिहादला पाठिंबा देण्यासाठी लष्कर-ए-तोयबाने अनेक प्रशिक्षण शिबिरे उभारली होती.
  70. ^ "India and Pakistan are bracing for a military clash" [भारत आणि पाकिस्तान लष्करी संघर्षासाठी सज्ज होत आहेत]. द इकॉनॉमिस्ट. १ मे २०२५. १३ जून २०२५ रोजी पाहिले. द रेझिस्टन्स फ्रंटने... अलिकडच्या हल्ल्याचा दावा केला (फक्त नंतर जबाबदारी नाकारली आणि म्हटले की तो हॅक झाला आहे)
  71. ^ मोगुल, रिया; सैफी, सोफिया (२४ एप्रिल २०२५). "A tourist massacre in Kashmir is escalating tensions between India and Pakistan. Here's what we know" [काश्मीरमध्ये झालेल्या पर्यटक हत्याकांडामुळे भारत आणि पाकिस्तानमधील तणाव वाढला. आम्हाला माहिती आहे ते येथे आहे]. सीएनएन (इंग्रजी भाषेत). १३ जून २०२५ रोजी पाहिले.
  72. ^ पेशिमाम, जिब्रान नैय्यर; ग्रीनफिल्ड, शार्लोट (५ मे २०२५). "Pakistan tests missile, India orders drills amid Kashmir standoff" [काश्मीरमधील तणावाच्या पार्श्वभूमीवर पाकिस्तानची क्षेपणास्त्र चाचणी, भारताचे सरावाचे आदेश]. रॉयटर्स. १३ जून २०२५ रोजी पाहिले.
  73. ^ "Live: J&K Govt Officer Killed in Rajouri Shelling, Indian Army Says Pakistan's 'Blatant Escalation' Continues" [थेट: राजौरी गोळीबारात जम्मू-काश्मीरमधील सरकारी अधिकारी ठार, भारतीय लष्कराचा दावा पाकिस्तानचा 'निर्लज्ज हल्ला' सुरूच आहे]. द वायर (इंग्रजी भाषेत).
  74. ^ "Pakistan claims 'credible intelligence' India is planning an imminent military strike" [पाकिस्तानचा दावा 'विश्वसनीय गुप्तचर माहिती' भारत लवकरच लष्करी हल्ल्याची योजना आखत आहे]. www.bbc.com (इंग्रजी भाषेत). ३० एप्रिल २०२५. १३ जून २०२५ रोजी पाहिले.
  75. ^ मोगुल, रिया; सैफी, सोफिया (३० एप्रिल २०२५). "Pakistan claims it has 'credible intelligence' India will strike within 36 hours" [पाकिस्तानचा दावा आहे की त्यांच्याकडे 'विश्वसनीय गुप्तचर' आहे की भारत ३६ तासांच्या आत हल्ला करेल]. सीएनएन (इंग्रजी भाषेत). १३ जून २०२५ रोजी पाहिले.
  76. ^ a b "India says it has launched strikes on Pakistan and Pakistan-administered Kashmir" [पाकिस्तान आणि पाकव्याप्त काश्मीरवर हल्ले केल्याची भारताची घोषणा.]. बीबीसी न्यूज. ६ मे २०२५. मंगळवारी रात्रीच्या वेळी झालेल्या नाट्यमय कारवाईत भारताने पाकिस्तान आणि पाकव्याप्त काश्मीरमधील नऊ ठिकाणी क्षेपणास्त्र आणि हवाई हल्ले केल्याचे म्हटले. पाकिस्तानने सांगितले की फक्त सहा ठिकाणी हल्ला करण्यात आला आणि पाच भारतीय लढाऊ विमाने आणि एक ड्रोन पाडल्याचा दावा केला - या दाव्याची भारताने पुष्टी केलेली नाही.
  77. ^ "Operation Sindoor targets 9 locations: Links to LeT and JeM, how they've attacked India in the past" [ऑपरेशन सिंदूरमध्ये ९ ठिकाणे लक्ष्य: लष्कर-ए-तोयबा आणि जैश-ए-मोहम्मदचे संबंध, त्यांनी भूतकाळात भारतावर कसा हल्ला केला]. द इंडियन एक्सप्रेस. ७ मे २०२५.
  78. ^ "Ooeration Sindoor: Media Brief DGMO" [ऑपरेशन सिंदूर: मीडिया ब्रीफ डीजीएमओ] (PDF). डायरेक्टर जनरल ऑफ मिलिटरी ऑपरेशन्स (इंडिया). कॉन्सुलेट जनरल ऑफ इंडिया, इस्लामाबाद.
  79. ^ पेरी, दिनकर (२४ मे २०२५), "Artillery's firepower reverberates during Operation Sindoor" [ऑपरेशन सिंदूर दरम्यान तोफखान्याची शक्ती प्रतिध्वनीत.], द हिंदू
  80. ^ अमित, हागाई (१० मे २०२५). "Israeli Kamikaze Drones Take Center Stage in India-Pakistan Conflict" [भारत-पाकिस्तान संघर्षात इस्रायली कामिकाझे ड्रोन केंद्रस्थानी]. हारेट्झ.
  81. ^ "Rafale jets hit Pak terror camps with Scalp missiles, Hammer bombs: Sources" [राफेल विमानांनी पाकिस्तानी दहशतवादी छावण्यांवर स्कॅल्प क्षेपणास्त्रे आणि हॅमर बॉम्बने हल्ला केला: सूत्र]. इंडिया टुडे. ७ मे २०२५. ७ मे २०२५ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित.
  82. ^ a b c d e क्लॅरी, ख्रिस्तोफर (२८ मे २०२५), Four Days in May: The India-Pakistan Crisis of 2025 [मे महिन्यातील चार दिवस: २०२५ चा भारत-पाकिस्तान संघर्ष], स्टीम्सन सेंटर
  83. ^ a b हदीद, दिआ (७ मे २०२५). "Tensions escalate as Pakistan calls India's operation 'an act of war'" [पाकिस्तानने भारताच्या कारवाईला 'युद्धाची कृती' म्हटले असल्याने तणाव वाढला.]. नॅशनल पब्लिक रेडिओ, अमेरिका.
  84. ^ a b c शाहिद, कुंवर खुलदुन (३१ मे २०२५). "पाकिस्तान आणि लष्कर-ए-तैयबाचा नवा पुनर्जन्म". द डिप्लोमॅट (मासिक) (इंग्रजी भाषेत). 1 June 2025 रोजी पाहिले. तथापि, एलईटी, जेईएम आणि एचएमशी संबंधित मशिदी आणि मदरसे उघडपणे कार्यरत आहेत, ज्यामध्ये या महिन्यात भारतीय हल्ल्यात उद्ध्वस्त झालेल्या काही इमारतींचा समावेश आहे. कोटलीमधील मस्जिद अब्बास आणि मुझफ्फराबादमधील मस्जिद बिलाल दोन्ही जेईएमशी संबंधित आहेत, तर एलईटीशी संबंधित शवाई नाल्ला कॅम्पला देखील लक्ष्य करण्यात आले होते. ... एलईटीचा शवाई नाल्ला कॅम्प हा या प्रदेशातील दहशतवादी प्रशिक्षणासाठी समर्पित असलेल्या काही ठिकाणांपैकी एक होता.
  85. ^ a b c "Transcript of Special Briefing on OPERATION SINDOOR (May 07, 2025)" [ऑपरेशन सिंदूरवरील विशेष ब्रीफिंगचा उतारा (मे ०७, २०२५)]. परराष्ट्र मंत्रालय, भारत सरकार (इंग्रजी भाषेत). १० मे २०२५ रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. १९ जून २०२५ रोजी पाहिले.
  86. ^ "Operation Sindoor: Indian strikes on Pakistan, PoK hit headquarters of Lashkar-e-Taiba and Jaish-e-Muhammad" [ऑपरेशन सिंदूर: पाकिस्तानवर भारताचा हल्ला, पीओकेमध्ये लष्कर-ए-तोयबा आणि जैश-ए-मोहम्मदच्या मुख्यालयांवर हल्ला]. द इंडियन एक्सप्रेस. ७ मे २०२५.
  87. ^ a b c "انڈیا نے چھ مئی کی شب پاکستان اور اس کے زیرِ انتظام کشمیر میں کن مقامات کو نشانہ بنایا؟" [६ मे च्या रात्री भारताने पाकिस्तान आणि पाकव्याप्त काश्मीरमध्ये कोणत्या ठिकाणांना लक्ष्य केले?]. बीबीसी उर्दू (उर्दू भाषेत). ७ मे २०२५.
  88. ^ a b रॉय-चौधरी, राहुल (१५ मे २०२५). "India–Pakistan drone and missile conflict: differing and disputed narratives" [भारत-पाकिस्तान ड्रोन आणि क्षेपणास्त्र संघर्ष: वेगवेगळे आणि वादग्रस्त विधान]. इंटरनॅशनल इन्स्टिटयूट फॉर स्ट्रॅटेजिक स्टडीज. १५ मे २०२५ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित.
  89. ^ गिलानी, वकार (११ मे २०२५). "On ground" [ऑन ग्राउंड]. द न्यूज इंटरनॅशनल (इंग्रजी भाषेत). इस्लामाबादने कोणतेही पुरावे आणि सूचना न देता केलेल्या या हल्ल्यांना अनावश्यक, विनाकारण आणि आंतरराष्ट्रीय सीमांचे उघड उल्लंघन म्हटले आहे. यामध्ये प्रामुख्याने आरोपी गटांशी संबंधित मशिदी आणि मदरशांना लक्ष्य करण्यात आले. ... सर्वात घातक हल्ल्यांमध्ये मसूद अझहरच्या नेतृत्वाखालील जैश-ए-मुहम्मद, हाफिज सईदच्या नेतृत्वाखालील जमात-उद-दावा आणि हरकत-उल मुजाहिदीनशी संबंधित मशिदी आणि मदरशांना लक्ष्य करण्यात आले.
  90. ^ a b c "Operation Sindoor: India Avenges Pahalgam Attack" [ऑपरेशन सिंदूर: भारताकडून पहलगाम हल्ल्याचा बदला]. कश्मीर ऑब्झर्वर (इंग्रजी भाषेत). प्रेस ट्रस्ट ऑफ इंडिया. ७ मे २०२५. ११ जून २०२५ रोजी पाहिले.
  91. ^ a b c d आनंद, आकृती (७ मे २०२५). "ऑपरेशन सिंदूर: पाकिस्तान, पीओकेमध्ये फक्त ९ नाही तर २१ 'सुप्रसिद्ध' दहशतवादी तळ आहेत; सरकारने संपूर्ण यादी केली जाहीर". मिंट (इंग्रजी भाषेत). १५ मे २०२५ रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. १९ जून २०२५ रोजी पाहिले.
  92. ^ a b c d गुप्ता, शिशिर (७ मे २०२५). "Why India attacked 9 terror camps under Operation Sindoor? Significance explained" [ऑपरेशन सिंदूर अंतर्गत भारताने ९ दहशतवादी छावण्यांवर हल्ला का केला? त्याचे महत्त्व स्पष्ट केले]. हिंदुस्थान टाइम्स (इंग्रजी भाषेत). ७ मे २०२५ रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. ११ जून २०२५ रोजी पाहिले.
  93. ^ "Satellite Pics Show 'Before-After' Comparison Of Pak Terror Camps, Airfields" [तुलना दाखवली आहे.]. एनडीटीव्ही (इंग्रजी भाषेत). १९ जून २०२५ रोजी पाहिले.
  94. ^ एल-फेक्की, अमिरा (८ मे २०२५). "India-Pakistan: 125 Jets Clash in One of Largest Dogfights in Recent History" [भारत-पाकिस्तान: अलीकडील इतिहासातील सर्वात मोठ्या हवाई चकमकींपैकी एकामध्ये १२५ जेट्सची टक्कर]. न्यूजवीक.
  95. ^ बार्कर, मेम्फिस (८ मे २०२५). "China helped Pakistan shoot down Indian planes, report says" [चीनने पाकिस्तानला भारतीय विमाने पाडण्यास मदत केली - अहवाल.]. द डेली टेलिग्राफ – याहू न्यूज द्वारे.
  96. ^ "India can't block our water, we're taking measures, says Shehbaz" [भारत आमचे पाणी अडवू शकत नाही, आम्ही उपाययोजना करत आहोत, असे शाहबाज म्हणतात]. द न्यूज इंटरनॅशनल (इंग्रजी भाषेत). असोसिएटेड प्रेस ऑफ पाकिस्तान. २९ मे २०२५. २३ जून २०२५ रोजी पाहिले. त्यांनी पाकिस्तानच्या लष्करी प्रतिक्रियेचे तपशीलवार वर्णन केले, ज्यामध्ये चार राफेलसह सहा भारतीय लढाऊ विमाने पाडण्यात आली आणि भारतीय लष्करी ठिकाणांना झालेल्या मोठ्या नुकसानाचे वर्णन केले.
  97. ^ लतीफ, अमीर (२८ मे २०२५). "Pakistan shot down 6 Indian jets, including 4 French-made Rafale during conflict: Premier Sharif" [पाकिस्तानने संघर्षादरम्यान ४ फ्रेंच बनावटीच्या राफेलसह ६ भारतीय विमाने पाडली: पंतप्रधान शरीफ]. अनाडोलू एजन्सी. २३ जून २०२५ रोजी पाहिले.
  98. ^ झेनलोवा, लमान (२८ मे २०२५). "Presidents of Azerbaijan and Türkiye, Prime Minister of Pakistan attend concert dedicated to Independence Day in Lachin" [अझरबैजानचे राष्ट्रपती आणि पाकिस्तानचे पंतप्रधान तुर्कीये यांनी लाचिन येथे स्वातंत्र्य दिनानिमित्त आयोजित एका संगीत कार्यक्रमात भाग घेतला.]. Trend.az (इंग्रजी भाषेत). २३ जून २०२५ रोजी पाहिले. महिला आणि सज्जनांनो, पाकिस्तानच्या बचावासाठी आपल्याला प्रत्युत्तर द्यावे लागले आणि काही वेळातच आपल्या बलाढ्य हवाई दलाने सहा भारतीय विमाने, चार राफेल फ्रेंच बनावटीची विमाने, एक मिग-२९ आणि दुसरे विमान आणि नंतर एक ड्रोन पाडले आणि आम्ही भारताला संदेश दिला की पाकिस्तान हा एक अतिशय शांतताप्रिय देश आहे, या प्रदेशात शांतता आणि समृद्धी वाढवू इच्छितो परंतु जर पाकिस्तानवर हल्ला केला गेला तर आम्ही पूर्ण ताकदीने प्रत्युत्तर देऊ.
  99. ^ सज्जद सईद, बकीर (६ जून २०२५). "Air force credits Cobras with 'six IAF kills'" ['भारतीय वायुसेनेची सहा विमाने पाडल्याचे' श्रेय हवाई दलाने कोब्राला दिले]. डॉन. २३ जून २०२५ रोजी पाहिले.
  100. ^ "French official says Pakistan downed Rafale jet as officials examine possible further losses" [फ्रेंच अधिकाऱ्याने सांगितले की पाकिस्तानने राफेल जेट पाडले, अधिकारी पुढील संभाव्य नुकसानांची तपासणी करत आहेत.]. सीएनएन न्यूज. ७ मे २०२५. ६ मे २०२५ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. एका उच्चपदस्थ फ्रेंच गुप्तचर अधिकाऱ्याने आज सीएनएनला सांगितले की भारतीय हवाई दलाने चालवलेले एक राफेल लढाऊ विमान पाकिस्तानने पाडले आहे, अत्याधुनिक फ्रेंच बनावटीच्या युद्धविमानांपैकी एक युद्धात गमावले जाण्याची हि पहिलीच वेळ असेल. सीएनएनच्या प्रतिक्रियेसाठी केलेल्या विनंतीला जेटची फ्रेंच उत्पादक कंपनी डसॉल्ट एव्हिएशनने प्रतिसाद दिलेला नाही. फ्रेंच लष्कराने या घटनेवर अधिकृतपणे भाष्य केलेले नाही.
  101. ^ "Three fighter jets crashed in India's Jammu and Kashmir, local govt sources say" [स्थानिक सरकारी सूत्रांनी दिलेल्या माहितीनुसार, जम्मू आणि काश्मीरमध्ये तीन लढाऊ विमाने कोसळली.]. रॉयटर्स. ७ मे २०२५.
  102. ^ "What has happened in India and Pakistan as they fight over Kashmir killings" [काश्मीरमधील हत्यांवरून भारत आणि पाकिस्तानमध्ये काय घडले आहे?]. रॉयटर्स. ७ मे २०२५.
  103. ^ "Indian air force says losses are part of combat but all pilots back home" [भारतीय हवाई दलाचे म्हणणे आहे की नुकसान हे युद्धाचा भाग आहे पण सर्व वैमानिक घरी परतले आहेत]. रॉयटर्स. १३ मे २०२५.
  104. ^ मोगुल, रिया; सैफी, सोफिया; अय्यर, ऐश्वर्या एस.; संगल, अदिती; हेमंड, एलिस; पॉवेल, टोरी बी.; येऊंग, जेस्सी; हार्वे, लेक्स; रॅडफोर्ड, अँटोइनेट (६ मे २०२५). "May 7, 2025 India launches attacks on Pakistan after Kashmir massacre" [७ मे २०२५ रोजी काश्मीर हत्याकांडानंतर भारताने पाकिस्तानवर हल्ले सुरू केले.]. सीएनएन (इंग्रजी भाषेत).
  105. ^ एलिस-पीटरसन, हन्ना; बलोच, शाह मीर (१० मे २०२५). "Who is Gen Asim Munir, the army chief leading Pakistan's military amid India crisis?" [भारताच्या संकटात पाकिस्तानच्या लष्कराचे नेतृत्व करणारे लष्करप्रमुख जनरल असीम मुनीर कोण आहेत?]. द गार्डियन (इंग्रजी भाषेत). ISSN 0261-3077.
  106. ^ मर्सी, फेडरिका; क्विलन, स्टीफन (६ मे २०२५). "Heavy cross-border shelling as Pakistan says India attack 'ignited inferno'" [भारताच्या हल्ल्याला 'भडकलेला नरक' म्हणत पाकिस्तानकडून सीमेपलीकडून जोरदार गोळीबार]. अल जझीरा. ६ मे २०२५ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित.
  107. ^ "Shelling by Pakistani troops in J&K's Kupwara, Baramulla, Uri and Akhnoor areas" [जम्मू-काश्मीरमधील कुपवाडा, बारामुल्ला, उरी आणि अखनूर भागात पाकिस्तानी सैन्याकडून गोळीबार.]. द हिंदू. ७ मे २०२५. ISSN 0971-751X.
  108. ^ चुका उधृत करा: <ref> चुकीचा कोड; FinancialExpress_schools नावाने दिलेल्या संदर्भांमध्ये काहीही माहिती नाही
  109. ^ निधी सुरेश, अनमोल प्रीतम, पूंछचे विसरलेले बळी: भारत-पाकिस्तान युद्धबंदीनंतर उदासीनता, द न्यूज मिनिट, २० मे २०२५.
  110. ^ नकाश, तारिक (९ मे २०२५). "Wapda takes stock of damage to Neelum-Jhelum dam" [नीलम-झेलम धरणाच्या नुकसानीची वापडाने घेतली पाहणी]. डॉन.कॉम (इंग्रजी भाषेत).
  111. ^ "IAF's S-400 Sudarshan Chakra: Missile shield that foiled Pak's escalatory bid" [भारतीय हवाई दलाचे एस-४०० सुदर्शन चक्र: क्षेपणास्त्र ढाल ज्याने पाकिस्तानचा आक्रमक प्रयत्न हाणून पाडला]. इंडिया टुडे (इंग्रजी भाषेत). ८ मे २०२५. २४ जून २०२५ रोजी पाहिले.
  112. ^ a b "Pakistan reserves right to respond to Indian aggression: DPM" [भारतीय आक्रमणाला प्रत्युत्तर देण्याचा अधिकार पाकिस्तान राखून ठेवतो: डीपीएम]. रेडिओ पाकिस्तान (इंग्रजी भाषेत). १३ मे २०२५ रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. २४ जून २०२५ रोजी पाहिले.
  113. ^ "India dropped projectiles in Amritsar: Dar" [भारताने अमृतसरमध्ये प्रक्षेपणास्त्रे टाकली: दार]. डॉन.कॉम (इंग्रजी भाषेत). ८ मे २०२५. १३ मे २०२५ रोजी पाहिले.
  114. ^ "Pakistan's doublespeak: It targets Poonch gurdwara, but falsely claims Indian attack on Nankana Sahib" [पाकिस्तानचा दुटप्पीपणा: त्यांनी पूंच गुरुद्वाराला लक्ष्य केले, परंतु नानकाना साहिबवर भारताने हल्ला केल्याचा पाकिस्तानचा खोटा दावा.]. Firstpost (इंग्रजी भाषेत). ९ मे २०२५. ९ मे २०२५ रोजी पाहिले.
  115. ^ "Pakistan's Claim That India Would Attack Its Own Cities a 'Deranged Fantasy': FS". द वायर. १० मे २०२५.
  116. ^ ॲलेक्स नित्झबर्ग; ग्रेग नॉर्मन (८ मे २०२५). "Pakistan shoots down more than two dozen drones launched by India" [भारताने सोडलेले दोन डझनहून अधिक ड्रोन पाकिस्तानने पाडले]. फॉक्स न्यूज (इंग्रजी भाषेत). २५ जून २०२५ रोजी पाहिले.
  117. ^ "Pakistan says it shot down Indian drones" [पाकिस्तानचा भारतीय ड्रोन पाडल्याचा दावा.]. अल जझीरा. ८ मे २०२५. ८ मे २०२५ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २५ जून २०२५ रोजी पाहिले.
  118. ^ रिकेट, ऑस्कर (८ मे २०२५). "Pakistan shoots down Israeli-made drones launched by India" [भारताने सोडलेले इस्रायली बनावटीचे ड्रोन पाकिस्तानने पाडले]. मिडल इस्ट आय (इंग्रजी भाषेत). २५ जून २०२५ रोजी पाहिले.
  119. ^ "Pakistan military says it shot down 25 Israeli-made drones launched by India" [भारताने सोडलेले २५ इस्रायली बनावटीचे ड्रोन पाडल्याचा पाकिस्तानी लष्कराचा दावा]. टाइम्स ऑफ इस्राएल (इंग्रजी भाषेत). २५ जून २०२५ रोजी पाहिले.
  120. ^ नैमत खान (८ मे २०२५). "Pakistan postpones PSL match after Indian drone shot down near Rawalpindi Cricket Stadium" [रावळपिंडी क्रिकेट स्टेडियमजवळ भारतीय ड्रोन पाडल्यानंतर पाकिस्तानने पीएसएल सामना पुढे ढकलला]. अरब न्यूज. २५ जून २०२५ रोजी पाहिले.
  121. ^ माईक पीटर; मॅथ्यू हेन्री (९ मे २०२५). "PSL 2025: Plan to stage rest of season in UAE is abandoned" [पीएसएल २०२५: उर्वरित हंगाम UAE मध्ये आयोजित करण्याची योजना रद्द]. बीबीसी स्पोर्ट. २५ जून २०२५ रोजी पाहिले.
  122. ^ खान, हक नवाज; नोवाक, रिक; इरफान, शॅम्स (८ मे २०२५). "Pakistan says it downed Indian drones as India claims to strike Lahore" [भारताने लाहोरवर हल्ला केल्याचा दावा केल्यानंतर पाकिस्तानचा भारतीय ड्रोन पाडल्याचा दावा.]. द वॉशिंग्टन पोस्ट.
  123. ^ "8 missiles targeted at Jammu intercepted, blackouts from Punjab to Rajasthan" [जम्मूला लक्ष्य केलेले ८ क्षेपणास्त्र रोखले, पंजाब ते राजस्थानमधील वीजपुरवठा खंडित]. द इंडियन एक्सप्रेस (इंग्रजी भाषेत). ८ मे २०२५. २५ जून २०२५ रोजी पाहिले.
  124. ^ "Pakistan Air Force pilot captured in Jaisalmer after ejecting from fighter jet" [जैसलमेरमध्ये लढाऊ विमानातून बाहेर पडल्यानंतर पाकिस्तानी हवाई दलाचा वैमानिक पकडला गेला.]. द ट्रिब्यून (इंग्रजी भाषेत). ८ मे २०२५ रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. २५ जून २०२५ रोजी पाहिले.
  125. ^ "Pak targeted 36 places with 300-400 'Turkish' drones: India on May 8 attack" [पाकिस्तानने ३००-४०० 'तुर्की' ड्रोनने ३६ ठिकाणांना लक्ष्य केले: ८ मे रोजी भारताचा हल्ला]. इंडिया टुडे (इंग्रजी भाषेत). ९ मे २०२५. २५ जून २०२५ रोजी पाहिले.
  126. ^ "FACT CHECK: Was Qari Mohammad Iqbal, who was killed in Pakistan shelling in Poonch, an LeT 'terrorist'?" [तथ्य तपासणी: पूंछमध्ये पाकिस्तानच्या गोळीबारात मारला गेलेला कारी मोहम्मद इक्बाल हा लष्कर-ए-तोयबाचा 'दहशतवादी' होता का?]. द वीक (भारत). ९ मे २०२५.
  127. ^ इब्राहीम, मुहम्मद (९ मे २०२५). "Pakistan says India sending drones to detect location of weapons system, 77 shot down" [शस्त्रास्त्र प्रणाली शोधण्यासाठी भारताने ड्रोन पाठवले, ७७ ड्रोन पाडल्याचा पाकिस्तानचा दावा]. अरब न्यूज. २६ जून २०२५ रोजी पाहिले.
  128. ^ दास, अनुप्रिता (९ मे २०२५). "Here is the latest" [येथे नवीनतम आहे.]. द न्यूयॉर्क टाइम्स (इंग्रजी भाषेत). ISSN 0362-4331. ९ मे २०२५ रोजी पाहिले.
  129. ^ उरस, उमूत; अड्लर, नील्स (९ मे २०२५). "Pakistan says 'no de-escalation' with India as sides trade attacks" [भारतासोबत 'तणाव कमी होणार नाही', पाकिस्तानचे म्हणणे, दोन्ही बाजूंकडून परस्पर हल्ले सुरू]. Al Jazeera (इंग्रजी भाषेत). ९ मे २०२५ रोजी पाहिले.
  130. ^ अहमद, आफ्ताब; ग्रीनफिल्ड, शार्लोट; पटेल, शिवम (९ मे २०२५). "Blasts rock Indian Kashmir, Amritsar as Pakistan conflict escalates" [पाकिस्तानसोबत संघर्ष वाढत असताना भारतीय काश्मीर, अमृतसरमध्ये स्फोटांनी हादरले.]. रॉयटर्स. २७ जून २०२५ रोजी पाहिले.
  131. ^ "Tri Services Joint Press Conference - 9 May 2025 | ISPR" [तिन्ही सेवा संयुक्त पत्रकार परिषद - ९ मे २०२५ | आयएसपीआर] (video). यूट्यूब (इंग्रजी भाषेत). अधिकृत आयएसपीआर. ९ मे २०२५.
  132. ^ "DG ISPR challenges Delhi to produce evidence of Pakistan's missile, drone attacks in India" [आयएसपीआरच्या डीजीचे दिल्लीला पाकिस्तानच्या क्षेपणास्त्र आणि ड्रोन हल्ल्यांचे पुरावे सादर करण्याचे आव्हान]. द एक्सप्रेस ट्रिब्यून (इंग्रजी भाषेत). ९ मे २०२५. १० मे २०२५ रोजी पाहिले.
  133. ^ Lateef, Samaan (९ मे २०२५). "Pakistan and India slide towards all-out war after new wave of strikes" [हल्ल्यांच्या नवीन लाटेनंतर पाकिस्तान आणि भारत संपूर्ण युद्धाकडे वाटचाल करत आहेत.]. द टेलिग्राफ (इंग्रजी भाषेत). ISSN 0307-1235. २७ जून २०२५ रोजी पाहिले.
  134. ^ भारताने डागलेल्या बॅलिस्टिक क्षेपणास्त्रे भारतीय हद्दीत पडल्याचा पाकिस्तानी लष्कराच्या प्रवक्त्याचा दावा, रॉयटर्स, ९ मे २०२५
  135. ^ a b "India has fired missiles at Afghanistan and used drones: DG ISPR (03:21am)" [भारताने अफगाणिस्तानवर क्षेपणास्त्रे डागली आहेत आणि ड्रोनचा वापर केला आहे: डीजी आयएसपीआर (सकाळी ०३:२१)]. डॉन.कॉम (इंग्रजी भाषेत). १० मे २०२५. २७ जून २०२५ रोजी पाहिले.
  136. ^ युसूफ, कामरान (१० मे २०२५). "India goes ballistic, hits own people" [भारताने क्षेपणास्त्र हल्ला केला, स्वतःच्याच लोकांवर हल्ला]. द एक्सप्रेस ट्रिब्यून (इंग्रजी भाषेत). २७ जून २०२५ रोजी पाहिले.
  137. ^ "Nur Khan, Murid and Shorkot bases targeted with air-launched missiles" [नूर खान, मुरीद आणि शोरकोट तळ हवेतून डागण्यात येणाऱ्या क्षेपणास्त्रांनी लक्ष्य.]. The News International. १० मे २०२५. २७ जून २०२५ रोजी पाहिले.
  138. ^ कांत, ऋषी (१० मे २०२५). "India-Pak conflict: Foreign Secy Vikram Misri tears into Pak's lies, says India responded with restraint and resolve" [भारत-पाक संघर्ष: परराष्ट्र सचिव विक्रम मिस्री यांनी पाकिस्तानच्या खोट्या गोष्टींवर टीका केली, भारताने संयम आणि दृढनिश्चयाने प्रत्युत्तर दिले - वृत्तसंस्था]. फॉर्च्युन इंडिया (इंग्रजी भाषेत). २७ जून २०२५ रोजी पाहिले.
  139. ^ a b "Ministry Rejects Pakistan Claims of Indian Attacks on Afghan Soil" [अफगाणिस्तानातील भूमीवर भारताने केलेल्या हल्ल्यांबद्दल पाकिस्तानचे दावे परराष्ट्र मंत्रालयाने फेटाळले]. तोलो न्यूज. २२ मे २०२५.
  140. ^ "Pakistan accuses India of drone strikes in Afghanistan" [अफगाणिस्तानात ड्रोन हल्ल्यांचा पाकिस्तानचा भारतावर आरोप]. अमू टीव्ही. २२ मे २०२५.
  141. ^ a b शाह, सईद; शाहझाद, असिफ; पटेल, शिवम; पेशिमाम, जिब्रान नैय्यर (१४ मे २०२५). "How India and Pakistan pulled back from the brink with US-brokered ceasefire" [अमेरिकेच्या मध्यस्थीने केलेल्या युद्धबंदीमुळे भारत आणि पाकिस्तान कसे उंबरठ्यावरून मागे हटले]. रॉयटर्स.
  142. ^ अमीर दफ्तरी, भारतीय हल्ल्यानंतर पाकिस्तानी हवाई तळाचे नुकसान झाल्याचे उपग्रह प्रतिमांमध्ये दिसून आले., न्यूजवीक, १२ मे २०२५.
  143. ^ बोस, सैकत कुमार. ""Swift, Calibrated Response": Indian Fighter Jets Bomb Pak Air Force Bases" ["जलद, कॅलिब्रेटेड प्रतिसाद": भारतीय लढाऊ विमानांनी पाक हवाई दलाच्या तळांवर बॉम्बहल्ला केला.]. एनडीटीव्ही (इंग्रजी भाषेत). १० मे २०२५ रोजी पाहिले.
  144. ^ "Transcript of Special briefing by MOD on OPERATION SINDOOR (May 10, 2025)" [ऑपरेशन सिंदूरवरील एमओडीच्या विशेष माहितीचा उतारा (१० मे २०२५)]. परराष्ट्र मंत्रालय, भारत सरकार.
  145. ^ "Bahawalpur's Sheikh Zayed International Airport damaged in Indian attack" [भारतीय हल्ल्यात बहावलपूरच्या शेख झायेद आंतरराष्ट्रीय विमानतळाचे नुकसान.]. डेली पाकिस्तान. १० मे २०२५.
  146. ^ "India targets Sheikh Zayed International airport in Rahim Yar Khan" [भारताकडून रहीम यार खानमधील शेख झायेद आंतरराष्ट्रीय विमानतळ लक्ष्य]. द एक्सप्रेस ट्रिब्यून. १० मे २०२५. १ जुलै २०२५ रोजी पाहिले.
  147. ^ "Rahim Yar Khan's Sheikh Zayed airport damaged by Indian strike" [भारतीय हल्ल्यात रहीम यार खानच्या शेख झायेद विमानतळाचे नुकसान.]. डॉन. ११ मे २०२५. १ जुलै २०२५ रोजी पाहिले.
  148. ^ "Pakistan never requested ceasefire: DG ISPR briefs nation on military response to Indian aggression" [पाकिस्तानने कधीही युद्धबंदीची विनंती केली नाही: भारतीय आक्रमणाला लष्करी प्रत्युत्तराची माहिती देणारे डीजी आयएसपीआर]. द एक्सप्रेस ट्रिब्यून. ११ मे २०२५. १ जुलै २०२५ रोजी पाहिले.
  149. ^ a b c d "Pakistan Army announces conclusion of Operation Bunyanum Marsoos: ISPR" [पाकिस्तानी लष्कराने ऑपरेशन बुनियानम मार्सूसच्या समाप्तीची घोषणा केली: आयएसपीआर]. द एक्सप्रेस ट्रिब्यून. १२ मे २०२५. १ जुलै २०२५ रोजी पाहिले.
  150. ^ "Pakistan state media claims Indian websites hacked as part of 'Bunyan Marsoos'" ['बुनयान मार्सूस'चा भाग म्हणून भारतीय वेबसाइट हॅक केल्याचा पाकिस्तानच्या सरकारी माध्यमांचा दावा]. अल जझीरा. १० मे २०२५.
  151. ^ "Pakistan army claims Indian counterparts hit by cyber attack" [पाकिस्तानी लष्कराचा दावा, भारतीय लष्करावर सायबर हल्ला]. अल जझीरा. १० मे २०२५.
  152. ^ "MEA rejects Pakistan's claim of damage to S-400 defense system: 'Malicious misinformation campaign'" [एस-४०० संरक्षण यंत्रणेला नुकसान पोहोचवल्याचा पाकिस्तानचा दावा परराष्ट्र मंत्रालयाने फेटाळला: 'दुर्भावनापूर्ण चुकीची माहिती देणारी मोहीम']. हिंदुस्थान टाइम्स. १० मे २०२५. २ जुलै २०२५ रोजी पाहिले.
  153. ^ "Operation Sindoor LIVE: India releases time-stamped images of undamaged air bases to debunk Pak propaganda" [ऑपरेशन सिंदूर लाईव्ह: पाकिस्तानच्या प्रचाराचे खंडन करण्यासाठी भारताने नुकसान न झालेल्या हवाई तळांचे छापलेले फोटो केले वेळेसहित जाहीर.]. द हिंदू (इंग्रजी भाषेत). १० मे २०२५. ISSN 0971-751X. १० मे २०२५ रोजी पाहिले.
  154. ^ "Army releases photos of Pakistani drone debris after neutralizing threat over Amritsar" [अमृतसरवरील धोका निष्प्रभ केल्यानंतर लष्कराने पाकिस्तानी ड्रोनच्या ढिगाऱ्यांचे फोटो जारी केले]. इंडिया टुडे (इंग्रजी भाषेत). १० मे २०२५. २ जुलै २०२५ रोजी पाहिले.
  155. ^ "Chief minister of India-administered Kashmir reports death of district official" [भारत-प्रशासित काश्मीरच्या मुख्यमंत्र्यांनी जिल्हा अधिकाऱ्याच्या मृत्यूची बातमी दिली]. अल जझीरा. १० मे २०२५.
  156. ^ "Five killed by Pakistani shelling in Jammu region: Reports" [जम्मू भागात पाकिस्तानी गोळीबारात पाच जणांचा मृत्यू: अहवाल]. अल जझीरा. १० मे २०२५.
  157. ^ इशा मित्रा; अदिती संगल; रिया मोगुल; सोफिया सैफी (१० मे २०२५). "India's military says Hindu temple targeted by Pakistan's strikes" [पाकिस्तानच्या हल्ल्यात हिंदू मंदिराला लक्ष्य केल्याचा भारतीय लष्कराचा दावा]. सीएनएन (इंग्रजी भाषेत). ४ जुलै २०२५ रोजी पाहिले.
  158. ^ "India and Pakistan have not declared war, but 'effectively at war': Analyst" [भारत आणि पाकिस्तानने युद्ध घोषित केलेले नाही, परंतु 'प्रभावीपणे युद्धात' आहेत: विश्लेषक]. अल जझीरा. १० मे २०२५.
  159. ^ "'Situation is difficult' but no ground forces mobilised yet: Analyst" ['परिस्थिती कठीण आहे' पण अद्याप कोणतेही जमीनी सैन्य तैनात केलेले नाही: विश्लेषक]. अल जझीरा. १० मे २०२५.
  160. ^ a b "No meeting of National Command Authority scheduled: defence minister" [राष्ट्रीय कमांड प्राधिकरणाची बैठक नियोजित नाही: संरक्षण मंत्री]. बिझनेस रेकॉर्ड्स (इंग्रजी भाषेत). १० मे २०२५. ९ जून २०२५ रोजी पाहिले.
  161. ^ "Pakistan PM calls meeting of body that oversees nuclear arsenal, says Pakistan military" [पाकिस्तानच्या पंतप्रधानांनी आण्विक शस्त्रास्त्रांवर देखरेख करणाऱ्या संस्थेची बैठक बोलावली, असे पाकिस्तानी लष्कराचे म्हणणे आहे.]. रॉयटर्स (इंग्रजी भाषेत). १० मे २०२५. ४ जुलै २०२५ रोजी पाहिले.
  162. ^ अनीस, मुहम्मद; अचकझाई, जमीला (११ मे २०२५). "Relieved PM showers praise on armed forces after US-brokered Pakistan-India ceasefire" [अमेरिकेच्या मध्यस्थीने पाकिस्तान-भारत युद्धबंदीनंतर दिलासा मिळालेल्या पंतप्रधानांनी सशस्त्र दलांचे कौतुक केले] (PDF). द न्यूज इंटरनॅशनल. p. 9.
  163. ^ a b साचा:Cite Q
  164. ^ व्हरनॉन, हेडन; फुलटॉन, ऍडम (१० मे २०२५). "Pakistan and India agree 'immediate ceasefire' – Kashmir crisis live" [पाकिस्तान आणि भारत 'तात्काळ युद्धबंदी'वर सहमत – काश्मीर संकट लाईव्ह]. द गार्डियन.
  165. ^ a b c पेशीमाम, जिब्रान नायर; पटेल, शिवम; ग्रीनफिल्ड, शार्लोट; अहमद, आफ्ताब (१० मे २०२५). "Explosions reported after India and Pakistan agree to ceasefire" [भारत आणि पाकिस्तानने युद्धबंदी मान्य केल्यानंतर स्फोटांची नोंद]. रॉयटर्स. इस्लामाबाद/नवी दिल्ली. ८ जुलै २०२५ रोजी पाहिले.
  166. ^ एलिस-पीटरसन, हन्ना; बलोच, शाह मीर; हसन, आकाश (११ मे २०२५). "India and Pakistan both claim victory after ceasefire declared" [युद्धबंदी जाहीर झाल्यानंतर भारत आणि पाकिस्तान दोघांनीही विजयाचा दावा केला]. द गार्डियन (इंग्रजी भाषेत). ISSN 0261-3077. ४ जुलै २०२५ रोजी पाहिले.
  167. ^ "Govt denies May 16 holiday rumours over Youm-e-Tashakur" ['यौम-ए-तशकूर' बद्दल १६ मे रोजीच्या सुट्टीच्या अफवांचे सरकारने खंडन केले]. द एक्सप्रेस ट्रिब्यून (इंग्रजी भाषेत). १५ मे २०२५. ४ जुलै २०२५ रोजी पाहिले.
  168. ^ बलोच, शाह मीर; एलिस-पीटरसन, हन्ना (१२ मे २०२५). "From missiles to ceasefire: how India and Pakistan pulled back from the brink" [क्षेपणास्त्रांपासून युद्धबंदीपर्यंत: भारत आणि पाकिस्तान कसे उंबरठ्यावरून मागे हटले]. द गार्डियन.
  169. ^ "Military leaders agree to stop all fighting between India and Pakistan" [भारत आणि पाकिस्तानमधील सर्व लढाया थांबवण्यास लष्करी नेते सहमत.]. अल जझीरा. १० मे २०२५. ७ जुलै २०२५ रोजी पाहिले.
  170. ^ "Ceasefire agreement with India not partial: Pakistani foreign minister" [भारतासोबतचा युद्धविराम करार पक्षपाती नाही: पाकिस्तानी परराष्ट्र मंत्री]. अल जझीरा. १० मे २०२५. ७ जुलै २०२५ रोजी पाहिले.
  171. ^ साचा:Cite Q
  172. ^ साचा:Cite Q
  173. ^ "US's Rubio says India, Pakistan agreed 'to start talks at a neutral site'" [भारत आणि पाकिस्तानने 'तटस्थ ठिकाणी चर्चा सुरू करण्यास' सहमती दर्शवली - अमेरिकेचे रुबियो]. अल जझीरा. १० मे २०२५. ७ जुलै २०२५ रोजी पाहिले.
  174. ^ "Still unclear if India has agreed to talks with Pakistan" [भारत पाकिस्तानशी चर्चेला तयार झाला आहे की नाही हे अद्याप स्पष्ट नाही.]. अल जझीरा. १० मे २०२५. ७ जुलै २०२५ रोजी पाहिले.
  175. ^ "Trump says India, Pakistan agree to 'full and immediate ceasefire'" [ट्रम्प म्हणाले की भारत आणि पाकिस्तान 'पूर्ण आणि तात्काळ युद्धबंदी'वर सहमत आहेत]. अल जझीरा. १० मे २०२५. ७ जुलै २०२५ रोजी पाहिले.
  176. ^ "PM Sharif says Kashmir dispute with India will be resolved" [भारतासोबतचा काश्मीर वाद सोडवला जाईल असे पंतप्रधान शरीफ यांचे प्रतिपादन.]. अल जझीरा. १० मे २०२५. ७ जुलै २०२५ रोजी पाहिले.
  177. ^ सेबॅस्टियन, मेरील (१८ जून २०२५). "Kashmir: Modi tells Trump India won't accept 'third-party mediation'" [काश्मीर: मोदींनी ट्रम्प यांना सांगितले की भारत 'तृतीय पक्षाची मध्यस्थी' स्वीकारणार नाही]. बीबीसी (इंग्रजी भाषेत). 2025-06-30 रोजी पाहिले.
  178. ^ "Trump promises to increase trade with India, Pakistan" [भारत आणि पाकिस्तानसोबत व्यापार वाढवण्याचे ट्रम्प यांचे आश्वासन]. अल जझीरा. ११ मे २०२५. ७ जुलै २०२५ रोजी पाहिले.
  179. ^ "Pakistan opens airspace to all flights" [पाकिस्तानने सर्व विमानांसाठी हवाई क्षेत्र खुले केले]. अल जझीरा. १० मे २०२५. ७ जुलै २०२५ रोजी पाहिले.
  180. ^ "Foreign Secy Says 'Criticising Govt Hallmark of Democracy', But BJP Handles Have Missed the Memo" [परराष्ट्र सचिव म्हणतात 'सरकारच्या लोकशाहीच्या चिन्हावर टीका करणे', परंतु भाजपच्या हॅण्डल्सनी मेमो चुकवला आहे]. The Wire (इंग्रजी भाषेत).
  181. ^ साचा:Cite Q
  182. ^ मागी, कॅओलन; स्टेपान्स्की, जोसेफ. "Explosions heard, drones spotted after India, Pakistan agree to ceasefire" [भारत आणि पाकिस्तानने युद्धबंदी मान्य केल्यानंतर स्फोटांचे आवाज ऐकू आले, ड्रोन दिसले]. अल जझीरा (इंग्रजी भाषेत). ८ जुलै २०२५ रोजी पाहिले.
  183. ^ "India and Pakistan accuse each other of violating ceasefire hours after reaching deal" [करार झाल्यानंतर काही तासांतच भारत आणि पाकिस्तानने एकमेकांवर शस्त्रसंधीचे उल्लंघन केल्याचा आरोप केला.]. AP News (इंग्रजी भाषेत). ९ मे २०२५. ८ जुलै २०२५ रोजी पाहिले.
  184. ^ दास, अनुप्रीता; माशल, मुजीब; नौमान, कासीम (१० मे २०२५). "Trump Announces Cease-Fire Between India and Pakistan: Live Updates" [ट्रम्प यांनी भारत आणि पाकिस्तान दरम्यान युद्धबंदीची घोषणा केली: लाईव्ह अपडेट्स]. द न्यूयॉर्क टाइम्स (इंग्रजी भाषेत). ISSN 0362-4331. ८ जुलै २०२५ रोजी पाहिले.
  185. ^ "India-Pakistan live: Pakistan and India accuse each other of violating ceasefire deal - as Trump talks of trade boost for both countries" [भारत-पाकिस्तान लाईव्ह: पाकिस्तान आणि भारत यांचा एकमेकांवर युद्धबंदी कराराचे उल्लंघन केल्याचा आरोप - ट्रम्प दोन्ही देशांसाठी व्यापार वाढीबद्दल बोलत असताना]. स्काय न्यूज (इंग्रजी भाषेत). ८ जुलै २०२५ रोजी पाहिले.
  186. ^ अहमद, मुख्तार (१० मे २०२५). "Live updates: Blasts heard in India-administered Kashmir hours after ceasefire announcement" [लाईव्ह अपडेट्स: युद्धबंदीच्या घोषणेनंतर काही तासांतच भारत-प्रशासित काश्मीरमध्ये ऐकू आले स्फोटांचे आवाज.]. सीएनएन (इंग्रजी भाषेत). ८ जुलै २०२५ रोजी पाहिले.
  187. ^ यांग, माया; व्हरनॉन, हेडन; फुलटॉन, ऍडम (१० मे २०२५). "India says it will respond to 'violations' of Kashmir ceasefire by Pakistan – live" [पाकिस्तानकडून काश्मीर युद्धबंदीच्या 'उल्लंघनाला' प्रत्युत्तर दिले जाईल असे भारताचे म्हणणे आहे - लाईव्ह]. the Guardian (इंग्रजी भाषेत). ISSN 0261-3077. ८ जुलै २०२५ रोजी पाहिले.
  188. ^ "'Serious, complicated' discussions ahead as truce holds" [युद्धबंदी कायम असताना 'गंभीर, गुंतागुंतीच्या' चर्चा सुरू]. अल जझीरा. ११ मे २०२५. ८ जुलै २०२५ रोजी पाहिले.
  189. ^ "Calm returns to cities in Indian-administered Kashmir: Reports" [भारत-प्रशासित काश्मीरमधील शहरांमध्ये शांतता: अहवाल]. अल जझीरा. ११ मे २०२५. ८ जुलै २०२५ रोजी पाहिले.
  190. ^ "Shops in Srinagar reopen amid a cautious calm" [श्रीनगरमधील दुकाने सावध शांततेत पुन्हा उघडली]. अल जझीरा. ११ मे २०२५. ११ मे २०२५ रोजी पाहिले.
  191. ^ संगल, अदिती; मोगूल, रिया; सैफी, सोफिया; मित्रा, इशा; स्टॅमबाग, ॲलेक्स; लेगे, जेम्स; टॅनो, सोफी; एडवर्डस, क्रिस्टीन; वोग्ट, अ‍ॅड्रिएन (१० मे २०२५). "India-Pakistan truce appears to hold despite accusations of violations" [उल्लंघनाच्या आरोपांनंतरही भारत-पाकिस्तान युद्धबंदी कायम असल्याचे दिसून येते.]. सीएनएन (इंग्रजी भाषेत).
  192. ^ "Blackout in India's Kutch district after drones spotted" [ड्रोन दिसल्यानंतर भारतातील कच्छ जिल्ह्यात ब्लॅकआउट]. अल जझीरा. १० मे २०२५.
  193. ^ "Anti-aircraft gunfire after drone spotted over Pakistan's Peshawar: Report" [पाकिस्तानच्या पेशावरवर ड्रोन दिसल्यानंतर विमानविरोधी गोळीबार: अहवाल]. अल जझीरा. १० मे २०२५.
  194. ^ "Pakistan violates ceasefire again: Drones shot down near J&K's Samba" [पाकिस्तानकडून पुन्हा एकदा शस्त्रसंधीचे उल्लंघन: जम्मू-काश्मीरच्या सांबाजवळ ड्रोन पाडले]. timesofindia.indiatimes.com. १२ मे २०२५. ८ जुलै २०२५ रोजी पाहिले.
  195. ^ अरुण शर्मा, अमृता नायक दत्ता, जम्मूच्या सांबा येथे ब्लॅकआउट, 'संशयास्पद ड्रोनची संख्या कमी आहे', द इंडियन एक्सप्रेस, १२ मे २०२५.
  196. ^ "Ceasefire prevails, situation calm: Army sources after drones spotted over J&K" [जम्मू-काश्मीरमध्ये ड्रोन दिसल्यानंतर लष्कराच्या सूत्रांनी सांगितले की, युद्धबंदी कायम आहे, परिस्थिती शांत आहे.]. इंडिया टुडे. ८ जुलै २०२५ रोजी पाहिले.
"https://mr.wikipedia.org/w/index.php?title=२०२५_भारत-पाकिस्तान_संघर्ष&oldid=2587519" पासून हुडकले