सौदी अरेबिया

सौदी अरब المملكة العربية السعودية सौदी अरबिचे राजतंत्र
ध्वज चिन्ह
ब्रीद वाक्य: "لا إله إلا الله محمد رسول الله (अल्लाशिवाय दुसरा देव नाही)
राष्ट्रगीत: आश अल्-मलिक
सौदी अरबचे जागतिक नकाशावरील स्थान
राजधानी (व सर्वात मोठे शहर)	रियाध
अधिकृत भाषा	अरबी
सरकार	इस्लामी संपूर्ण राजेशाही
- राजा	राजा सलमान
- पंतप्रधान	राजा सलमान
महत्त्वपूर्ण घटना
- पहिल्या सौदी राज्याची स्थापना	१७४४
- दुसऱ्या सौदी राज्याची स्थापना	१८२४
- तिसऱ्या सौदी राज्याची घोषणा	८ जानेवारी १९२६
- मान्यता	२० मे १९२७
- एकत्रीकरण	२३ सप्टेंबर १९३२
क्षेत्रफळ
- एकूण	२१,४९,६९० किमी२ (१४वा क्रमांक)
- पाणी (%)	नगण्य
लोकसंख्या
- २०१०	२,७१,३६,९७७ (४१वा क्रमांक)
- गणती	{{{लोकसंख्या_गणना}}} {{{लोकसंख्या_गणना_वर्ष}}}
- घनता	१२/किमी²
वार्षिक सकल उत्पन्न (पीपीपी)
- एकूण	६१८.७४४ अब्ज अमेरिकन डॉलर
- वार्षिक दरडोई उत्पन्न	२३,७०१ अमेरिकन डॉलर
मानवी विकास निर्देशांक  .	▲ ०.७५२ (उच्च) (५५ वा) (२०१०)
राष्ट्रीय चलन	सौदी रीयाल
आंतरराष्ट्रीय कालविभाग	यूटीसी+०३:००
आय.एस.ओ. ३१६६-१	SA
आंतरजाल प्रत्यय	.sa, السعودية.
आंतरराष्ट्रीय दूरध्वनी क्रमांक	९६६

सौदी अरेबियाचे राजतंत्र (अरबी: المملكة العربية السعودية ; अल-माम्लका अल-अरेबिया अस-सूदीय्या) हा मध्यपूर्वेतील सर्वात मोठा अरब देश आहे. सौदी अरेबियाच्या उत्तरेला जॉर्डन व इराक, ईशान्येला कुवेत, पूर्वेला कतार, बहारीन, संयुक्त अरब अमिराती व ओमान, दक्षिणेला येमेन हे देश व पूर्वेला पर्शियन आखात व पश्चिमेला लाल समुद्र आहेत. रियाध ही सौदी अरेबियाची राजधानी व सर्वात मोठे शहर आहे तर मक्का व मदिना ही इस्लाम धर्मातील दोन सर्वात पवित्र स्थळे सौदी अरेबियामध्ये आहेत. सौदीचे सरकार पूर्णपणे राजेशाही स्वरूपाचे असून येथे शारिया कायदा चालतो. सलमान हे सौदीचे सध्याचे राजे आहेत.

आधुनिक काळातील सौदी अरेबियाच्या क्षेत्रामध्ये पूर्वी प्रामुख्याने चार विशिष्ट ऐतिहासिक प्रदेशांचा समावेश होता: हेजाझ, नजद आणि पूर्व अरेबियाचे काही भाग (अल-अहसा) आणि दक्षिण अरेबिया ('असिर).[19] सौदी अरेबियाच्या राज्याची स्थापना 1932 मध्ये राजा अब्दुलाझीझ (पश्चिमेमध्ये इब्न सौद म्हणून ओळखले जाते) यांनी केली. त्याने 1902 मध्ये रियाध, त्याच्या कुटुंबाचे वडिलोपार्जित घर, हाऊस ऑफ सौद ताब्यात घेऊन विजयांच्या मालिकेद्वारे चार प्रदेशांना एकाच राज्यात एकत्र केले. तेव्हापासून सौदी अरेबिया एक निरंकुश राजेशाही आहे, जिथे राजकीय निर्णय राजा, मंत्री परिषद आणि उच्च हुकूमशाही शासनावर देखरेख करणाऱ्या देशातील पारंपारिक अभिजात वर्ग यांच्यात सल्लामसलत करून घेतले जातात.[20][21][22] 2010 च्या दशकात धार्मिक स्थापनेची शक्ती लक्षणीयरीत्या कमी झाली असली तरी सुन्नी इस्लाममधील अतिसंरक्षित वहाबी धार्मिक चळवळीचे वर्णन "सौदी संस्कृतीचे प्रमुख वैशिष्ट्य" म्हणून केले गेले आहे.[24] त्याच्या मूलभूत कायद्यात, सौदी अरेबियाने स्वतःला एक सार्वभौम अरब इस्लामिक राज्य म्हणून परिभाषित करणे सुरू ठेवले आहे ज्यामध्ये इस्लामचा अधिकृत धर्म आहे, अरबी त्याची अधिकृत भाषा आहे आणि रियाध त्याची राजधानी आहे.

3 मार्च 1938 रोजी पेट्रोलियमचा शोध लागला आणि पूर्व प्रांतात इतर अनेक शोध लागले. तेव्हापासून सौदी अरेबिया जगातील दुसऱ्या क्रमांकाचा तेल उत्पादक (अमेरिकेच्या मागे) आणि जगातील सर्वात मोठा तेल निर्यातदार बनला आहे, ज्याने जगातील दुसऱ्या क्रमांकाचे तेल नियंत्रित केले आहे. साठा आणि चौथ्या क्रमांकाचा गॅस साठा.[27] हे राज्य जागतिक बँक उच्च-उत्पन्न अर्थव्यवस्था म्हणून वर्गीकृत आहे आणि G20 प्रमुख अर्थव्यवस्थांचा भाग असणारा एकमेव अरब देश आहे. सौदी अरेबियाला प्रादेशिक आणि मध्यम शक्ती दोन्ही मानले जाते आणि तो मुस्लिम जगाचा नेता देखील आहे. सौदीची अर्थव्यवस्था मध्य पूर्वेतील सर्वात मोठी आहे; नाममात्र GDP द्वारे जगातील अठराव्या क्रमांकाची आणि PPP द्वारे सतरावी सर्वात मोठी अर्थव्यवस्था. अतिशय उच्च मानवी विकास निर्देशांक असलेला देश म्हणून,[37] ते शुल्क-मुक्त विद्यापीठ शिक्षण, वैयक्तिक आयकर नाही,[38] आणि एक विनामूल्य सार्वत्रिक आरोग्य सेवा प्रदान करते. सौदी अरेबिया हे जगातील तिसऱ्या क्रमांकाचे स्थलांतरित लोकसंख्येचे घर आहे. जगातील सर्वात तरुण लोकसंख्येपैकी एक आहे, 34.2 दशलक्ष लोकसंख्येपैकी अंदाजे 50 टक्के लोक 25 वर्षांपेक्षा कमी वयाचे आहेत.[39] गल्फ कोऑपरेशन कौन्सिलचा सदस्य असण्याव्यतिरिक्त, सौदी अरेबिया हा संयुक्त राष्ट्र संघ, इस्लामिक सहकार्य संघटना, अरब लीग, अरब हवाई वाहक संघटना आणि ओपेकचा सक्रिय आणि संस्थापक सदस्य आहे.

इतिहासलेखी माहीती

नवीन राज्य मर्यादित शेती आणि तीर्थक्षेत्रांच्या कमाईवर अवलंबून होते.[111] 1938 मध्ये, पर्शियन गल्फच्या किनाऱ्यालगत अल-अहसा प्रदेशात तेलाचे अफाट साठे सापडले आणि 1941 मध्ये यूएस-नियंत्रित अरामको (अरेबियन अमेरिकन ऑइल कंपनी) अंतर्गत तेल क्षेत्राचा पूर्ण विकास सुरू झाला. तेलाने सौदी अरेबियाला आर्थिक समृद्धी आणि आंतरराष्ट्रीय स्तरावर भरीव राजकीय फायदा मिळवून दिला.[79]

सांस्कृतिक जीवन झपाट्याने विकसित झाले, प्रामुख्याने हेजाझमध्ये, जे वर्तमानपत्र आणि रेडिओचे केंद्र होते. तथापि, तेल उद्योगात सौदी अरेबियातील परदेशी कामगारांच्या मोठ्या ओघामुळे झेनोफोबियाची पूर्व-अस्तित्वात असलेली प्रवृत्ती वाढली. त्याच वेळी, सरकार अधिकच फालतू आणि उधळपट्टी बनले. 1950 च्या दशकापर्यंत यामुळे मोठ्या प्रमाणात सरकारी तूट आणि जास्त परकीय कर्ज घेतले गेले.[79]

1953 मध्ये, सौदी अरेबियाचे सौद हे त्यांच्या वडिलांच्या मृत्यूनंतर, सौदी अरेबियाचे राजे म्हणून यशस्वी झाले, 1964 पर्यंत, जेव्हा शाही कुटुंबातील शंकांना कारणीभूत ठरलेल्या तीव्र प्रतिस्पर्ध्यानंतर, सौदी अरेबियाचा सावत्र भाऊ फैसल याच्या बाजूने त्याला पदच्युत करण्यात आले. सौदची योग्यता. 1972 मध्ये, सौदी अरेबियाने अरामकोमध्ये 20 टक्के नियंत्रण मिळवले, त्यामुळे सौदी तेलावरील अमेरिकेचे नियंत्रण कमी झाले.

भूगोल

मोठी शहरे

क्रमांक	शहर	अरबीमधे	गणती १९७४	गणती १९९२	गणती २००४
१.	रियाध	الرياض	666.840	2.776.096	4.087.152
२.	जेद्दाह	جدة	561.104	2.046.251	2.801.481
३.	मक्का	مكة	366.801	965.697	1.294.168
४.	मदिना	المدينة	198.186	608.295	918.889
५.	दम्मम	الدمام	127.844	482.321	744.321
६.	ताइफ	الطائف	204.857	416.121	521.273
७.	ताबुक	تبوك	74.825	292.555	441.351
८.	बुरायदाह	بريدة	69.940	248.636	378.422
९.	खमिस मुशैत	خميس مشيط	49.581	217.870	372.695
१०.	अल-हुफुफ	الهفوف	101.271	225.847	287.841

समाजव्यवस्था

वस्तीविभाग

जुलै 2013 पर्यंत सौदी अरेबियाची लोकसंख्या 26.9 दशलक्ष असल्याचा अंदाज आहे, ज्यात 5.5 दशलक्ष[5] आणि 10 दशलक्ष गैर-राष्ट्रीयकृत स्थलांतरितांचा समावेश आहे,[390][446] जरी सौदीच्या लोकसंख्येचा दीर्घकाळापासून अचूक अंदाज लावणे कठीण झाले आहे. जनगणनेचे निकाल वाढवण्याची सौदी नेत्यांची ऐतिहासिक प्रवृत्ती.[447] सौदीची लोकसंख्या 1950 पासून वेगाने वाढली आहे जेव्हा ती अंदाजे 3 दशलक्ष होती,[448] आणि अनेक वर्षांपासून जगातील सर्वाधिक लोकसंख्या वाढीचा दर वर्षाला सुमारे 3 टक्के होता.[449]

सौदी नागरिकांची वांशिक रचना 90% अरब आणि 10% आफ्रो-अरब आहे.[450] बहुतेक सौदी लोक हेजाझ (35%), नजद (28%) आणि पूर्व प्रांत (15%) मध्ये राहतात.[451] हेजाझ हा सौदी अरेबियातील सर्वाधिक लोकसंख्येचा प्रदेश आहे.[452]

1970 च्या उत्तरार्धात, बहुतेक सौदी ग्रामीण प्रांतांमध्ये उपजिविका जीवन जगत होते, परंतु 20 व्या शतकाच्या उत्तरार्धात, राज्याचे वेगाने शहरीकरण झाले आहे. 2012 पर्यंत सुमारे 80% सौदी नागरी महानगर भागात राहतात-विशेषतः रियाध, जेद्दाह किंवा दम्माम.[453][454]

निम्म्याहून अधिक लोकसंख्या २५ वर्षांखालील असून तिची लोकसंख्या खूपच तरुण आहे.[455] मोठ्या प्रमाणात परदेशी नागरिक आहेत. (सीआयए फॅक्टबुकचा अंदाज आहे की 2013 पर्यंत सौदी अरेबियामध्ये राहणारे परदेशी नागरिक लोकसंख्येच्या 21% होते.[5] इतर अंदाज 30%[456] किंवा 33%[457] आहेत) स्थलांतरित लोक एकूण 38.3% आहेत लोकसंख्या, UN डेटा (2019) नुसार, मुख्यतः मध्य पूर्व, आशिया आणि आफ्रिकेतून येते.[458] अलीकडेच 1960 च्या दशकाच्या सुरुवातीस, सौदी अरेबियाची गुलामांची लोकसंख्या 300,000 इतकी होती.[459] 1962 मध्ये गुलामगिरी अधिकृतपणे रद्द करण्यात आली.

धर्म

अक्षरशः सर्व सौदी नागरिक मुस्लिम आहेत[478] (अधिकृतपणे, सर्व आहेत), आणि जवळजवळ सर्व सौदी रहिवासी मुस्लिम आहेत.[479][480] सौदी अरेबियातील सुन्नी लोकसंख्येचा अंदाज 85% आणि 90% च्या दरम्यान आहे, उर्वरित 10-15% शिया मुस्लिम आहेत, ते ट्वेल्व्हर शियावाद किंवा सुलेमानी इस्माईलवादाचे पालन करतात. सौदी अरेबियातील सुन्नी इस्लामचे अधिकृत आणि प्रबळ स्वरूप सामान्यतः वहाबीझम म्हणून ओळखले जाते[486] (समर्थक सलाफिझम हे नाव पसंत करतात, वहाबी अपमानास्पद [४८७]), ज्याची स्थापना अरबी द्वीपकल्पात मुहम्मद इब्न अब्द अल-वहाब यांनी केली होती. 18 वे शतक.

अंदाजानुसार सौदी अरेबियामध्ये सुमारे 1,500,000 ख्रिश्चन आहेत, जवळजवळ सर्व परदेशी कामगार आहेत.[489] सौदी अरेबिया ख्रिश्चनांना तात्पुरत्या कामासाठी परदेशी कामगार म्हणून देशात येण्याची परवानगी देतो, परंतु त्यांना उघडपणे त्यांच्या विश्वासाचे पालन करू देत नाही. सौदी अरेबियातील ख्रिश्चन नागरिकांची टक्केवारी अधिकृतपणे शून्य आहे,[490] कारण सौदी अरेबियाने इस्लाममधून धर्मांतर करण्यास मनाई केली आहे (धर्मत्याग) आणि त्याला मृत्युदंडाची शिक्षा दिली आहे.[491] प्यू रिसर्च सेंटरच्या मते, सौदी अरेबियामध्ये 390,000 हिंदू आहेत, जवळजवळ सर्व परदेशी कामगार आहेत.[492] सौदी अरेबियामध्ये निरीश्वरवादी आणि अज्ञेयवादी यांचा लक्षणीय अंश असू शकतो,[493][494] जरी त्यांना अधिकृतपणे "दहशतवादी" म्हटले जाते.

शिक्षण

उच्च शिक्षण केवळ नागरिकांसाठी मर्यादित असले तरी सर्व स्तरांवर शिक्षण मोफत आहे.[497] शाळा प्रणाली प्राथमिक, मध्यवर्ती आणि माध्यमिक शाळांनी बनलेली आहे. वर्ग सेक्सद्वारे वेगळे केले जातात. माध्यमिक स्तरावर, विद्यार्थी 3 प्रकारच्या शाळांमधून निवड करू शकतात: सामान्य शिक्षण, व्यावसायिक आणि तांत्रिक किंवा धार्मिक.[498] 2020 मध्ये पुरुषांमध्ये साक्षरतेचा दर 99% आणि महिलांमध्ये 96% आहे. तरुणांसाठी, दोन्ही लिंगांसाठी साक्षरता दर अंदाजे 99.5% पर्यंत वाढला आहे.

उच्च शिक्षणाचा झपाट्याने विस्तार झाला आहे, विशेषतः 2000 पासून मोठ्या संख्येने विद्यापीठे आणि महाविद्यालये स्थापन करण्यात आली आहेत. उच्च शिक्षणाच्या संस्थांमध्ये देशातील पहिले विद्यापीठ, 1957 मध्ये स्थापित किंग सौद विद्यापीठ, 1961 मध्ये स्थापित मदिना येथील इस्लामिक विद्यापीठ आणि किंग अब्दुलाझीझ विद्यापीठ यांचा समावेश होतो. जेद्दाह येथे 1967 मध्ये स्थापना झाली. प्रिन्सेस नोराह विद्यापीठ, जगातील सर्वात मोठे महिला विद्यापीठ, 1970 मध्ये स्थापित केले गेले. किंग अब्दुल्ला युनिव्हर्सिटी ऑफ सायन्स अँड टेक्नॉलॉजी, ज्याला KAUST म्हणून ओळखले जाते, हे सौदी अरेबियातील पहिले मिश्र-लिंग विद्यापीठ परिसर आहे आणि त्याची स्थापना 2009. इतर महाविद्यालये आणि विद्यापीठे विज्ञान आणि तंत्रज्ञान, लष्करी अभ्यास, धर्म आणि वैद्यकातील अभ्यासक्रमावर भर देतात. विशेषतः इस्लामिक अभ्यासाला वाहिलेल्या संस्था भरपूर आहेत. महिलांना विशेषतः विभक्त संस्थांमध्ये महाविद्यालयीन शिक्षण मिळते

संस्कृती

सौदी अरेबियामध्ये शतकानुशतके जुनी वृत्ती आणि परंपरा आहेत, बहुतेकदा अरब सभ्यतेतून प्राप्त होतात. सौदी अरेबियाच्या संस्कृतीवर प्रभाव टाकणारे मुख्य घटक म्हणजे इस्लामिक वारसा आणि बेदोइन परंपरा तसेच प्राचीन व्यापार केंद्र म्हणून त्याची ऐतिहासिक भूमिका

अर्थतंत्र

सौदी अरेबिया ही मध्यपूर्वेतील सर्वात मोठी अर्थव्यवस्था आहे आणि जगातील 18वी सर्वात मोठी अर्थव्यवस्था आहे.[13] सौदी अरेबियामध्ये जगातील दुसऱ्या क्रमांकाचा सिद्ध झालेला पेट्रोलियम साठा आहे आणि हा देश पेट्रोलियमचा सर्वात मोठा निर्यातदार आहे.[382][383] त्यात पाचव्या क्रमांकाचा सिद्ध नैसर्गिक वायूचा साठा देखील आहे. सौदी अरेबियाला "ऊर्जा महासत्ता" मानले जाते.[384][385] 2016 मध्ये 34.4 ट्रिलियन यूएस डॉलर मूल्य असलेले नैसर्गिक संसाधनांचे दुसरे सर्वोच्च एकूण अंदाजित मूल्य आहे.[386] सौदी अरेबियाची कमांड इकॉनॉमी पेट्रोलियमवर आधारित आहे; अंदाजे 63%[387] बजेट महसूल आणि 67%[388] निर्यात कमाई तेल उद्योगातून येते. खाजगी क्षेत्रात काम करणाऱ्यांपैकी सुमारे 80% गैर-सौदी असलेल्या परदेशी कामगारांवर ते पूर्णपणे अवलंबून आहे.[389][390] सौदी अर्थव्यवस्थेसमोरील आव्हानांमध्ये दरडोई उत्पन्नातील घसरण थांबवणे किंवा पूर्ववत करणे, तरुणांना कर्मचाऱ्यांसाठी तयार करण्यासाठी शिक्षणात सुधारणा करणे आणि त्यांना रोजगार उपलब्ध करून देणे, अर्थव्यवस्थेत विविधता आणणे, खाजगी क्षेत्र आणि घरबांधणीला चालना देणे आणि भ्रष्टाचार आणि असमानता कमी करणे यांचा समावेश आहे.[

खेळ

• सौदी अरेबिया फुटबॉल संघ

सौदी अरेबियावरील मराठी पुस्तके

• सौदीतले दिवस (मूळ इंग्रजी लेखिका - रुपाली मावजो-कीर्तनी; मराठी अनुवादक - अदिती बर्वे)

बाह्य दुवे

• अधिकृत दालन
• सौदी अरेबियाचे विकिमिडिया अ‍ॅटलास
• विकिव्हॉयेज वरील सौदी अरेबिया पर्यटन गाईड (इंग्रजी)

विकिमीडिया कॉमन्सवर खालील विषयाशी संबंधित संचिका आहेत: सौदी अरेबिया