सेना न्हावी
सेना न्हावी, ज्याला सायन सेना असेही म्हणतात, हे विठोबा देवाला समर्पित वारकरी पंथाचे हिंदू संत-कवी (संत-कवी) आहेत.
जीवन[संपादन]
सेना न्हावीचा कुलदैवत विठोबा सेना (न्हावी), एक "जात" (बारा बलुतेदार पहा) आणि बांधवगडच्या राजाच्या सेवेत काम केले. त्यांनी आपला व्यवसाय सोडून विठोबाच्या स्तुतीसाठी भक्तीपर अभंग रचली.
महिपतीचा भक्तविजय (1715-90), हिंदू संतांवरील एक ग्रंथलेखन, सेना न्हावीच्या जीवनाचा एक अध्याय समर्पित करतो. विठोबा सेना न्हावीच्या मदतीला कसा आला याचे वर्णन आहे. सेना न्हावी हा एक धार्मिक न्हावी होता जो दररोज सकाळी विष्णूची (विठोबाला विष्णू किंवा त्याचा अवतार कृष्ण मानला जातो) पूजा करत असे. मागील जन्मातील पापांमुळे तो खालच्या जातीत जन्माला आला होता (पुनर्जन्म पहा). एकदा बांधवगडच्या राजाने सेनेला आपल्या सेवेत बोलावले. न्यायालयाचे अधिकारी सेनेच्या घरी निरोप घेऊन आले; तथापि, सेना त्याच्या दैनंदिन उपासनेत व्यस्त होती आणि त्याने आपल्या पत्नीला आपण घरी नसल्याचे संदेशवाहकांना कळवण्यास सांगितले. हे पाच वेळा पुनरावृत्ती होते. एका शेजाऱ्याने राजाला सांगितले की सेना घरी पूजा करत आहे, ज्यामुळे राजा चिडला. शाही आदेश असूनही राजवाड्यात न आल्याने सेनेला अटक करून त्याला साखळदंडांनी बांधून नदीत फेकण्याचा आदेश त्याने दिला. राजाची सेवा करण्यासाठी विठोबा-कृष्ण सेनेच्या रूपात राजवाड्यात गेले. "सेनेने" राजाच्या मस्तकाला तेलाने मसाज करताना, राजाला तेलाच्या कपात चतुर्भुज असलेल्या कृष्णाचे प्रतिबिंब दिसले, परंतु जेव्हा त्याने वर पाहिले तेव्हा त्याला "सेना" दिसली. गोंधळलेला राजा बेहोश झाला. जेव्हा तो जागा झाला तेव्हा त्याने "सेना"ला मृत्यूच्या धोक्यात थांबण्याची विनंती केली. मात्र, ‘सेने’ने त्यांच्या घरी एकदा जाण्याची परवानगी मागितली. राजाने "सेना"ला सोन्याच्या नाण्यांची पिशवी बक्षीस दिली, जी "सेना" ने त्याच्या उपकरणाच्या पिशवीत ठेवली. विठोबा सेनेच्या घरी बॅग परत सोडून दिसेनासा झाला. राजाने आपली सर्व संवेदना गमावली आणि सेनेची बाजू घेतली. दरबारी अधिकारी घाईघाईने सेनेला आणायला आला, त्याला वाटले की सेनेवर रागावला म्हणून राजाने त्याला बोलावले.
सेना दरबारात आली, तेव्हा राजाने उभे राहून नमस्कार केला. राजाने सेनेकडे धाव घेतली, सेनेचे पाय धरले (प्रणाम पहा, भारतीय संस्कृतीतील आदराचे चिन्ह) आणि त्याला त्याचे चार हात दाखविण्याची विनंती केली. राजाने तेलाची वाटी आणली आणि तेलात सेनेचे प्रतिबिंब पाहिले, परंतु त्याने अनुभवलेले चतुर्भुज दैवी रूप पाहिले. आश्चर्यचकित झालेल्या सेनेने राजाला समजावून सांगितले की त्याने सेनेचा संरक्षक देव कृष्ण स्वतः पाहिला आहे. सेनेच्या सहवासामुळे कृष्णाचे दर्शन झाले म्हणून राजाने सेनेचे आभार मानले. जेव्हा सेनेला त्याच्या उपकरणाच्या पिशवीत सोन्याची नाणी सापडली तेव्हा त्याने ती नाणी पुजारी जातीच्या ब्राह्मणांना वाटली. मुस्लीम राजा कृष्णाचा भक्त बनला आणि सेना न्हावी त्याचा भगवान म्हणून "प्रसन्न" झाला, विष्णू प्रसन्न झाला असे सांगून कथेचा शेवट होतो.
सेनेचे दोन अभंग असे सांगतात की हिंदू महिन्यातील श्रावण महिन्यातील गडद पंधरवड्याच्या १२व्या चंद्र दिवशी मध्यान्हाला त्यांचा मृत्यू झाला.
अभंगातील शिकवण[संपादन]
सेना न्हावी यांनी लिहिलेले अनेक अभंग आहेत. ते एका अभंगात म्हणतात की जे दुष्टांचा संग ठेवतात ते नरकात राहतात. दुष्टांना लाथ मारून बदनाम केले पाहिजे. दुसऱ्या अभंगात, तो स्वतःला पापी म्हणतो, जो उत्कटतेने आणि क्रोधाने काबूत होता, ज्याने सत्पुरुषांची संगत ठेवली नाही आणि देवाचे ध्यान केले नाही. तो देवाला शरण जातो आणि त्याला आपला तारणारा होण्यासाठी आणि त्याला पापी जीवनातून सोडवण्याची विनंती करतो. दुसऱ्या अभंगात, तो किती भाग्यवान आहे हे गातो की ज्याने त्याच्या पापांची क्षमा केली त्या परमेश्वराची कृपा त्याला मिळाली. सेनेला जंगलात किंवा डोंगरावर धूर श्वास घेणे किंवा अग्नीमध्ये ध्यान करणे यासारख्या तपस्या करणे तिरस्कार होते. विभांडका ऋषींना वनातील एका कन्येने कसे भ्रमित केले होते, असे सांगून त्यांनी जंगलात कोणीतरी फसवणुकीचा बळी होऊ शकतो, असा इशारा दिला. (विभांडकाची तपश्चर्या खगोलीय कन्या उर्वशीमुळे विस्कळीत झाली होती). इतर वारकरी संतांप्रमाणे ते देवाच्या नामस्मरणाचा पुरस्कार करतात. सेनेचे म्हणणे आहे की देवाची कृपा ही जात-पात किंवा गुणवत्तेच्या पलीकडे आहे. सेनेने एका अभंगात आपल्या व्यवसायाचा उल्लेख नाई असा केला आहे. त्यांनी गायले की आम्ही ("नाई") "मुंडण करण्याची कला" मध्ये निपुण आहोत आणि चार जाती-व्यवस्थेचे (वर्ण (हिंदू धर्म)) समर्थन करतो. ते "भेदभावाचा आरसा" दाखवतात, "चिमूटभर वैराग्य" वापरतात, "शांततेच्या पाण्याने" डोक्याला मसाज करतात, "अहंकाराचे केस" आणि "उत्कटतेचे नखे" कापतात. श्रीसकलसंतगाथेतील एक अभंग, विविध संतांच्या अभंगांचा संग्रह, त्र्यंबकेश्वर शिव मंदिरातील देव शिवाला समर्पित आहे.
स्मरण[संपादन]
14व्या शतकातील वारकरी संत-कवयित्री जनाबाई यांच्या अभंगात सेनेची हागिऑग्राफी आढळते. त्यांच्या एका अभंगात, वारकरी संत-कवी तुकाराम (1577–c.1650) यांनी भक्ती आणि गुणवत्तेच्या तुलनेत जात अप्रासंगिक असल्याचे स्पष्ट करण्यासाठी सेना न्हावी आणि इतर संतांचे उदाहरण वापरले आहे जे जातीच्या उतरंडीत कमी होते. सेनेचे 15 व्या शतकातील उत्तर-भारतीय संत रविदास यांनी "भक्तीचे मॉडेल" म्हणून देखील वर्णन केले होते, ज्यावरून असे सूचित होते की ते महाराष्ट्राबाहेरही मोठ्या प्रमाणावर प्रसिद्ध होते.[2] हुबळी येथे संताला समर्पित एक मंदिर देखील अस्तित्वात आहे.