सूरदास

सूरदास (सुमारे इ.स. १४७८ - सुमारे इ.स. १५६३) हे हिंदीच्या ब्रज बोलीभाषेत लिहिणारे एक भक्तकवी होते. हे त्यांच्या सूरसागर या ग्रंथासाठी ते प्रसिद्ध आहेत.

सूरदासांचा जन्म दिल्लीजवळच्या सीही गावात एका सारस्वत ब्राम्हण कुटूंबात झाला. त्यांचे आयुष्य आग्र्याजवळच्या गऊघाट व मथुरेजवळच्या गोवर्धन या गावांत गेले. वल्लभाचार्यांनी त्यांना श्रीकृष्णभक्तीचा उपदेश दिला. सूरसागर या ग्रंथात श्रीकृष्णाच्या जीवनाचे वर्णन आहे. त्यातील काव्य व गानसौंदर्यामुळे ते तत्कालीन समाजात प्रसिद्ध झाले. सूरदासांची प्रसिद्धी ऐकून तानसेनाच्या मध्यस्थीने अकबर बादशहा त्यांना भेटायला आला. तेव्हा अकबराच्या सांगण्यावरून सूरदासांनी त्याची स्तुतीकवने लिहीण्यास नकार दिला अशी आख्यायिका आहे. या प्रसंगानंतरही अकबराने सूरसागराचा फारसी अनुवाद करवला. सूरसागरातील भ्रमरगीत हा भाग साहित्यिक दृष्टीने विशेष महत्त्वाचा मानला जातो. या ग्रंथाने हिंदी भाषेचे सौंदर्य वाढवले असे म्हटले जाते. आधुनिक काळात सूरसागराचे प्रकाशन वाराणसीच्या नागरी प्रचारिणी सभेने १९५० मध्ये केले. २०१५ मध्ये सूरसागराचे इंग्लिश भाषांतर हार्वर्ड विद्यापीठाने प्रकाशित केले.

सूरसागराशिवाय सूरदासांनी सूरसारावली, साहित्यलहरी, नलदमयन्ती अशा इतर ग्रंथांचेही लिखाण केले.

जीवन परिचय

सूरदास यांचा जन्म इ.स. १५४०मध्ये रुणकटा नावाच्या गावात झाला. हे गाव मथुरा-आग्रा मार्गालगत वसलेले आहे. काही विद्वानांचा असा विश्वास आहे की सूरचा जन्म सिही नावाच्या खेड्यातल्या एका गरीब सारस्वत ब्राह्मण कुटुंबात झाला होता. तो खूप विद्वान होता, त्याच्या लोकांची आजही चर्चा आहे. सूरदास यांचे वडील रामदास गायक होते. सूरदासच्या जन्माबद्दल मतभेद आहेत. सुरुवातीला सुरदास आग्राजवळील गौघाट येथे राहत होता. तेथे असताना त्यांनी श्री वल्लभाचार्य यांची भेट घेतली आणि त्यांचे शिष्य झाले. वल्लभाचार्य यांनी पुष्तीमार्गामध्ये त्यांची दीक्षा घेतली आणि कृष्णालीला पद गाण्याचे आदेश दिले. १५८०मध्ये गोवर्धन जवळच्या परसौली गावात सूरदास यांचा मृत्यू झाला.

सूरदासची जन्म तारीख आणि जन्म स्थानासंबंधी मतभेद

सूरदास यांची जन्म तारीख व जन्म स्थान याबाबत अभ्यासकांमध्ये मतभेद आहेत. "साहित्य लाहिरी" ही सूर यांनी लिहिलेली एक रचना मानली जाते. यामध्ये साहित्य लाहिरीच्या निर्मिती आणि कालावधीच्या संदर्भात खालील स्थान आढळले आहे.

मुनि पुनि के रस लेख।

दसन गौरीनन्द को लिखि सुवल संवत् पेख॥

याचा अर्थ संवत १६०७ ए मध्ये गृहीत धरला गेला आहे, म्हणूनच "साहित्य लाहिरी"ची रचना काल संवत १६०७ आहे. हा मजकूर हा पुरावा देखील देतो की सूरचे गुरू श्री वल्लभाचार्य होते.

हेसुद्धा पहा

• मराठी विश्वकोशातील सूरदासांचे चरित्र