सीता उपनिषद
goddess-related Hindu text | |||
| माध्यमे अपभारण करा | |||
 विकिपीडिया | |||
| प्रकार | धर्मग्रंथ | ||
|---|---|---|---|
| ह्याचा भाग | उपनिषद, अथर्ववेद | ||
| वापरलेली भाषा | |||
| धर्म | |||
| |||
 | |||
सीता उपनिषद हा मध्ययुगीन काळातील संस्कृत ग्रंथ आणि हिंदू धर्माचा एक लघु उपनिषद आहे. हे अथर्ववेदाशी जोडलेले आहे,[१][२] आणि वैष्णव व शाक्त उपनिषदांपैकी एक आहे. हे उपनिषदाच्या उत्तरार्धात वर्गीकृत केले आहे, [३] ज्यामध्ये देवी सीतेला विश्वाचे अंतिम वास्तव (ब्रह्म), अस्तित्वाचे आधार (अध्यात्म) आणि सर्व प्रकटीकरणामागील भौतिक कारण म्हणून गौरवण्यात आले आहे.[४] उपनिषद सीतेला आदिम प्रकृती म्हणून ओळखतो आणि तिच्या तीन शक्ती, असे मजकुरात म्हटले आहे, ते दैनंदिन जीवनात इच्छा, कृती / क्रिया आणि ज्ञान म्हणून प्रकट होतात.[५][३]
हे उपनिषद असे प्रतिपादन करण्यासाठी उल्लेखनीय आहे की विश्व हे आत्मा आहे, ते हृदयात राहते, त्याची जाणीव आणि आत्म-साक्षात्कार विचार (स्वतःचे अन्वेषण) आणि समाधी, ध्यानाचा अंतिम टप्प्याद्वारे प्रकट होतो.[४][६]
इतिहास
[संपादन]सीता उपनिषद कोणत्या शतकात आणि कोणत्या लेखकाने रचला गेला हे अज्ञात आहे. हा मजकूर कदाचित इतर शाक्त उपनिषदांप्रमाणेच १२ व्या आणि १५ व्या शतकाच्या दरम्यान रचला गेला असावा.[७] जरी हा मजकूर तुलनेने उशिरा असला तरी, सीतेचा उल्लेख पहिल्या सहस्राब्दीच्या हिंदू ग्रंथांमध्ये आणि महाकाव्य रामायणात आढळतो.[८]
या मजकुराच्या हस्तलिखितांना सितोपनिषद असे शीर्षक देखील आढळते. [९][१०] रामाने हनुमानाला सांगितलेल्या मुक्तिक धर्मग्रंथातील १०८ उपनिषदांच्या तेलुगू भाषेतील संकलनात हे ४५ व्या क्रमांकावर आहे.[११]
मजकूर
[संपादन]उपनिषदात एका अध्यायात ३७ श्लोक आहेत आणि ते प्रजापती आणि देवांमधील संवाद म्हणून वर्णन केले आहे, ज्यात देवांचे प्रश्न आहेत की "सीता कोण आहे? तिचे स्वरूप काय आहे?" व याबद्दल त्यांना उत्सुकता आहे.[१२]
प्रजापती सीतेचे वर्णन आदिम प्रकृती किंवा आदिम स्वरूप म्हणून करतात.[१३][१४] ती लक्ष्मी आणि विष्णूची शक्ती सारखीच आहे, असे मजकुरात म्हटले आहे.[१४][१५] या मजकुरात यजुर्वेदाच्या वाजसनेयी संहितेतील स्तोत्रांच्या तुकड्यांचा संदर्भ आणि वापर केला आहे, ज्यामध्ये देवीला सर्व काळ "इच्छा, कृती आणि ज्ञान" म्हणून प्रकट होण्याची प्रतिपादन करण्यात आले आहे जे विश्वात बदल घडवून आणते,[१५][१६] जिथे सर्वकाही, अनुभवाने पाहिलेले आणि दिव्य वास्तव, तिच्या अस्तित्वाचे प्रकटीकरण आहे.[४][१४]
सीता ही सर्व सृष्टी आहे, चांगले आणि वाईट, सर्व देव आणि राक्षस, कारण आणि परिणाम, भौतिक आणि आध्यात्मिक, सद्गुण आणि सौंदर्य.[१२][१७] तिच्या गुणांमध्ये बदलणारे वास्तव (माया, आधिभौतिक भ्रम),[१८] आणि एका सेकंदाशिवाय न बदलणारे वास्तव (ब्रह्म, आधिभौतिक स्थिरांक) यांचा समावेश आहे.[४][१७] ती बदलापासून मुक्त आहे. तिच्यावर कोणतेही डाग नाहीत. ती चार वेदांच्या स्वररूपाचे प्रतिनिधित्व करते, जे ऋग्वेदाच्या २१ शाखा, यजुर्वेदाच्या १०९ शाखा, सामवेदाच्या १००० शाखा आणि अथर्ववेदाच्या ४० शाखांमधून आले आहे असा दावा या ग्रंथात केला आहे.[१७] ती नीतिशास्त्र, परंपरा, कायदा, आख्यायिका आणि पाच लघु वेद आहेत, असे मजकूरात म्हटले आहे, त्यांना वास्तुकला, धनुर्विद्या, संगीत, औषध आणि दैविक (देवत्व) असे नाव दिले आहे.[१७] ती संपूर्ण जगाचा आधार आहे, ती ब्रह्मा, विष्णू आणि शिव यांनी बनलेली आहे आणि ती सर्व जीवांमध्ये राहणारा आत्मा आहे.[१७]
तिचे नाव सीता, प्रणव किंवा "ओम" दर्शवते,[३] आणि ती विश्वाचे पहिले कारण आहे.[१७] त्यानंतर मजकूर तिच्या नावाची लोक व्युत्पत्ती देतो, ज्यामध्ये तिच्या नावाच्या प्रत्येक अक्षराचा विशिष्ट अर्थ असल्याचे प्रतिपादन केले आहे.[३][१७] "स" हा शब्द सत्य किंवा शाश्वत सत्य दर्शवितो, "इ" हा शब्द माया किंवा अपरिवर्तनीय स्वरूपात भ्रम दर्शवितो आणि "त" हा शब्द ब्रह्माशी जोडलेल्या वाणीच्या देवतेला दर्शवितो.[३][१७]
हा मजकूर तिच्या उत्पत्तीच्या पौराणिक घटकांमध्ये विणलेला आहे. मजकुरात म्हटले आहे की ती नांगराच्या टोकावर उदयास आली, जी प्रकृतीशी किंवा सर्व जीवनाचे पोषण करणाऱ्या निसर्गाशी असलेल्या तिच्या दुव्याचे प्रतीक आहे.[१४][१९] ती सर्वव्यापी आहे. मजकुरात ठामपणे म्हटले आहे की, ती सर्व जगातील प्रत्येक गोष्टीला प्रकाश देते. "काळाचे चक्र आणि विश्वाचे चक्र" हे तिचे अवतार आहेत.[१४] उत्क्रांती आणि संवर्धन ही तिची देणगी आहे, ती समृद्धीचे झाड आहे.[२०][१४]
ती लक्ष्मी आहे, तिच्या सिंहासनावर योगिनी म्हणून विराजमान आहे.[२०] उपनिषद म्हणते की, हे विश्व सौंदर्याने भरले आहे आणि ते सर्व सौंदर्य म्हणजे ती, फक्त तीच आहे.[२०][१७]
सीता उपनिषद म्हणते की वेद हे तिचे आहेत आणि ती तीन देवींचे प्रतीक आहे:[१६][१९] श्री (समृद्धीची देवी, लक्ष्मी), भूमी (पृथ्वी माता) आणि नीला (विनाशाची देवी). तिचे हे प्रकटीकरण, गुणाच्या सांख्य सिद्धांताशी सुसंगत आहेत, अनुक्रमे सत्त्व, रज आणि तम, आणि वैष्णव परंपरेत अनुक्रमे वेदांमधील श्री-सूक्त, भू-सूक्त आणि नील-सूक्त स्तोत्रांमध्ये आढळतात.[२१]
संदर्भ
[संपादन]- ^ Prasoon 2008, पान. 82.
- ^ Tinoco 1996, पान. 88.
- ^ a b c d e Dalal 2014, पान. 1069.
- ^ a b c d R Gandhi (1992), Sita's Kitchen, State University of New York Press, आयएसबीएन 978-0791411537, page 113 with note 35
- ^ Mahadevan 1975, पान. 239.
- ^ Maharshi, Brunton & Venkataramiah 1984, पान. 36.
- ^ Cush 2007, पान. 740.
- ^ David Kinsley (1988), Hindu Goddesses: Vision of the Divine Feminine in the Hindu Religious Traditions, University of California Press, आयएसबीएन 0-520-06339-2, pages 55-64
- ^ Hattangadi 2000.
- ^ Vedic Literature, Volume 1, A Descriptive Catalogue of the Sanskrit Manuscripts गूगल_बुक्स वर, Government of Tamil Nadu, Madras, India, page 576
- ^ Deussen 1997.
- ^ a b Johnsen 2002, पान. 55.
- ^ Mahadevan 1975, पाने. 239–240.
- ^ a b c d e f Warrier 1967, पाने. 85–95.
- ^ a b VR Rao (1987), Selected Doctrines from Indian Philosophy, South Asia Books, आयएसबीएन 978-8170990000, page 21
- ^ a b Dalal 2014.
- ^ a b c d e f g h i Warrier 1967.
- ^ Nair 2008, पान. 581.
- ^ a b Nair 2008.
- ^ a b c Johnsen 2002.
- ^ Aḷkoṇḍavilli Govindāchārya, The Holy Lives of the Azhvârs गूगल_बुक्स वर, Harvard Divinity School, pages 43-44
- स्रोत
- Cush, Denise (2007). Encyclopedia of Hinduism. Routledge. ISBN 978-0415556231.
- Dalal, Roshen (2014). Hinduism: An Alphabetical Guide. Penguin. ISBN 978-81-8475-277-9.
- Deussen, Paul (1997). Sixty Upanishads of the Veda. Motilal Banarsidass. ISBN 978-81-208-1467-7.
- Hattangadi, Sunder (2000). "सीतोपनिषत् (Sita Upanishad)" (PDF) (संस्कृत भाषेत). 28 January 2016 रोजी पाहिले.
- Johnsen, Linda (2002). The Living Goddess. YI Publishers. ISBN 978-0936663289.
- Maharshi, Ramana; Brunton, Paul; Venkataramiah, Mungala (1984). Conscious Immortality: Conversations with Ramana Maharshi. Sri Ramanasramam.
- Mahadevan, T. M. P. (1975). Upaniṣads: Selections from 108 Upaniṣads. Motilal Banarsidass. ISBN 978-81-208-1611-4.
- Nair, Shantha N. (1 January 2008). Echoes of Ancient Indian Wisdom. Pustak Mahal. ISBN 978-81-223-1020-7.
- Prasoon, Prof.S.K. (1 January 2008). Indian Scriptures. Pustak Mahal. ISBN 978-81-223-1007-8.
- Tinoco, Carlos Alberto (1996). Upanishads. IBRASA. ISBN 978-85-348-0040-2.
- Warrier, AG Krishna (1967). Śākta Upaniṣads. Adyar Library and Research Center. ISBN 978-0835673181. OCLC 2606086.
बाह्य दुवे
[संपादन]- सीता उपनिषद Archived 2012-11-22 at the Wayback Machine., संस्कृत मजकूर
