संयुक्ता
the Maharani (Queen) of Delhi  | |||
| माध्यमे अपभारण करा | |||
 विकिपीडिया | |||
| मृत्यू तारीख | इ.स. ११९२ दिल्ली, Ghurid dynasty | ||
|---|---|---|---|
| मृत्युची पद्धत | |||
| नागरिकत्व | |||
| व्यवसाय |
| ||
| उत्कृष्ट पदवी |
| ||
| वडील |
| ||
| वैवाहिक जोडीदार |
| ||
| |||
 | |||
संयुक्ता, किंवा संयोगिता किंवा संजुक्ता म्हणूनही ओळखले जाते, ती कन्नौजचा राजा जयचंद याची कन्या आणि पृथ्वीराज चौहानच्या तीन पत्नींपैकी एक होती.[१] पृथ्वीराज आणि संयुक्ता यांच्यातील प्रेम हे भारतातील सर्वात लोकप्रिय मध्ययुगीन प्रणयांपैकी एक आहे, जे कवि चंद बर्दाई यांनी ब्रज भाषेतील पृथ्वीराज रासो या महाकाव्यामध्ये रचले आहे.[२][३]
आख्यायिका
[संपादन]
आपल्या कारकिर्दीच्या शिखरावर, पृथ्वीराजने भारतातील विस्तीर्ण प्रदेश आपल्या राज्यात समाविष्ट केले होते आणि त्यांची कीर्ती संपूर्ण उपखंडात आणि अफगाणिस्तानात पसरली होती. कन्नौजचा राजा जयचंद याच्यासह अनेक लहान राजांना त्याच्या शक्तीचा हेवा वाटायचा आणि तो घाबरायचा. जयचंदची मुलगी, संयुक्ता, एक हट्टी मुलगी होती जी तिच्या मोहक सौंदर्यासाठी ओळखली जात असे. पृथ्वीराजच्या प्रतिष्ठेने तिला चकित केले होते, असे म्हटले जाते - तिच्या आधीच्या इतर दोन राजकन्या, शशिव्रत आणि पद्मावती यांच्याप्रमाणे, तीही त्याच्या प्रेमात पडली होती.[१] तिला त्याच्याशिवाय कोणीही नको होते. त्याच्या बाजूने, पृथ्वीराजने संयुक्ताच्या प्रेमळपणाबद्दल ऐकले होते आणि तो तिच्या प्रेमातही पडला होता. मात्र, जयचंद आणि पृथ्वीराज एकमेकांचे प्रतिस्पर्धी होते.
या प्रेमसंबंधाबद्दल कळताच, राजा जयचंदला त्याच्या पाठीमागे प्रेमसंबंध सुरू झाल्याचे पाहून राग आला. जयचंदने पृथ्वीराजाचा अपमान करण्याचे ठरवले आणि ११९१ मध्ये आपल्या मुलीसाठी स्वयंवराची व्यवस्था केली. त्याने पृथ्वीराज वगळता, दूरदूरच्या राजघराण्यातील प्रत्येक पात्र राजपुत्र आणि राजाला समारंभासाठी आमंत्रित केले. त्यानंतर त्यांनी पृथ्वीराजची मातीची मूर्ती बनवली, जी जयचंदच्या दरबारात द्वारपाल म्हणून ठेवली. स्वयंवर येत असल्याचे ऐकून पृथ्वीराज चौहान यांनी वधूसोबत पळून जाण्याची योजना आखली. समारंभाच्या दिवशी, संयुक्ता तिच्या उत्साही चाहत्यांच्या नजरेकडे दुर्लक्ष करून, औपचारिक हार घेऊन दरबारातून चालत गेली. ती दारातून आत गेली आणि पृथ्वीराजच्या पुतळ्याच्या गळ्यात हार घातला आणि त्याला तिचा पती घोषित केले. दरम्यान, पुतळ्यामागे लपलेल्या पृथ्वीराजने संयुक्ताला आपल्या हातात घेतले, तिला घोड्यावर बसवले आणि तिला दिल्लीला घेऊन गेले. राजा जयचंद संतापला.[४] यामुळे दिल्ली आणि कन्नौजमध्ये दुरावा निर्माण झाला, ज्याचा फायदा नंतर अफगाणिस्तानच्या मुहम्मद घोरीने घेतला.
ऐतिहासिकता
[संपादन]संयुक्ताची ऐतिहासिकता वादाचा विषय आहे. असे म्हटले जाते की, पृथ्वीराज रासो हा ऐतिहासिकदृष्ट्या अविश्वसनीय मजकूर आहे, जो १६ व्या शतकापासून क्षत्रिय शासकांच्या आश्रयाने सुशोभित केलेला आहे. तथापि, दशरथ शर्मा सारख्या काही विद्वानांचा असा विश्वास आहे की पृथ्वीराज चौहानच्या कारकिर्दीत रचलेल्या अधिक विश्वासार्ह पृथ्वीराज विजयामध्ये देखील संयुक्ताचा संदर्भ आहे.[५]
पृथ्वीराज विजयाच्या ११ व्या अध्यायातील एक अपूर्ण विषय गंगा नदीच्या काठावर राहणाऱ्या एका अनामिक महिलेवर पृथ्वीराजच्या प्रेमाचा संदर्भ देतो (अगदी संयुक्ताप्रमाणेच). या महिलेचा उल्लेख तिलोत्तमा, एक पौराणिक अप्सरा हिचा अवतार म्हणून केला जातो. तथापि, जरी ही महिला संयुक्तासारखीच असली तरी, पृथ्वीराज रासोच्या कथेनुसार संयुकाचे अपहरण आणि पृथ्वीराज चौहानशी लग्न या कथेला पाठिंबा देणारा कोणताही ठोस पुरावा नाही.[५]
आधुनिक भारतीय संस्कृती
[संपादन]"संयुक्ता", ज्याचा संस्कृतमध्ये अर्थ "एकत्रित" आहे, हे आधुनिक भारतातील एक लोकप्रिय मुलीचे नाव आहे. स्टार प्लसवरील धरती का वीर योद्धा पृथ्वीराज चौहान (२००६-०९) या दूरचित्रवाणी मालिकेत पृथ्वीराज चौहान यांचे जीवन दाखवण्यात आले आहे, त्या मालिकेत मुग्धा चाफेकर यांनी संयोगिताची भूमिका साकारली होती.[६] १९६२ मध्ये पद्मिनी आणि एम.जी. रामचंद्रन यांच्या प्रमुख भूमिकांसह राणी संयुक्त नावाचा एक ऐतिहासिक तमिळ चित्रपट बनवण्यात आला.[७] २०२२ मध्ये आलेल्या चंद्रप्रकाश द्विवेदींच्या सम्राट पृथ्वीराज या हिंदी चित्रपटात संयोगिताची व्यक्तिरेखा मानुषी छिल्लरने साकारली आहे.[८]
संदर्भ
[संपादन]- ^ a b Cynthia Talbot 2015.
- ^ "Prithviraja III". Encyclopædia Britannica. 21 September 2015 रोजी पाहिले.
- ^ Tripāṭhī, Candrabalī (2005). The Evolution of Ideals of Womenhood in Indian Society (इंग्रजी भाषेत). Gyan Books. ISBN 978-81-7835-425-5.
- ^ Kumar, Pradeep (11 October 2016). "कैसे बिना आँखों के पृथ्वीराज चौहान ने मुहम्मद गोरी को मार गिराया". newstrend.news (Hindi भाषेत). Newstrend. 5 June 2021 रोजी पाहिले.CS1 maint: unrecognized language (link)
- ^ a b Cynthia Talbot 2015, पान. 40.
- ^ "'My fans want me to do a historical drama', says Mugdha Chaphekar". Free Press Journal (इंग्रजी भाषेत). 2022-04-25 रोजी पाहिले.
- ^ "Rani Samyuktha (1962)". The Hindu. THG PUBLISHING PVT LTD. 19 September 2015. 5 June 2021 रोजी पाहिले.
- ^ "Prithviraj: Akshay Kumar, Manushi Chhilar's historical drama goes on floors; film to release on Diwali 2020". The Firstpost. 16 November 2019. 30 December 2019 रोजी पाहिले.