शेंदरी (वनस्पती)

Bixa orellana (es); Аннато (kk-kz); Roðatré (is); Bixa orellana (ms); Atsuwete (bcl); انناتو (kk-cn); Bixa orellana (bg); Bixa orellana (ro); 紅木 (zh-hk); Bixa orellana (sv); Аннато (uk); Mo (ace); 紅木 (zh-hant); 红木 (zh-cn); 빅사 (ko); Аннато (kk); Bikso orelana (eo); oreláník barvířský (cs); Bixa orellana (an); দইগোটা (bn); Roucou (fr); Bixa orellana (hr); Bixa orellana (dsb); शेंदरी (mr); Bixa orellana (hsb); Điều nhuộm (vi); انناتو (kk-arab); Annato (kk-latn); Bixa orellana (pt-br); 红木 (zh-sg); Аннато (kk-cyrl); orlean (nb); Galinggem (su); ರಂಗುಮಾಲೆ (kn); Bixa orellana (en); بكسة أورلانية (ar); Uruku (gn); ပိုးသီတင်း (my); Annato (kk-tr); Bixa orellana (eu); Bixa orellana (ast); аннато (ru); Achiwiti (qu); Annattostrauch (de); Aswiti (pam); درخت آناتو (fa); 红木 (zh); Ghâlughâ (mad); ორლეანის ხე (ka); ベニノキ (ja); Bixa orellana (ia); بكسه اورلانيه (arz); Bixa orellana (ie); Bixa orellana (la); लटकन (hi); జాఫ్రా (te); annatto (fi); Orleaanbuum (frr); வருகமஞ்சள் (ta); Bixa orellana (it); Orleaanboom (nl); Pye roukou (ht); värvibiksa (et); Lëmbïö (sg); Kesumba keling (id); Bixa orellana (uz); Bixa orellana (war); Bixa orellana (sco); bixa (ca); Urucu (pt); Bixa orellana (vo); Āchiyōtl (nah); Kasumba (tanaman) (bjn); Dažinė urlija (lt); Bixa orellana (sl); Atswete (tl); Bixa orellana (ga); คำแสด (th); Bixa orellana (ceb); Arnota właściwa (pl); കുരങ്ങുമഞ്ഞൾ (ml); 紅木 (zh-tw); Bixa orellana (sq); Bixa orellana (oc); Bixa orellana (io); Bixa orellana (ext); Bixa orellana (gl); Choote (guc); 红木 (zh-hans); Bixa orellana (mul) especie de planta (es); especie de planta (ast); espècie de planta (ca); Art der Gattung Bixa (de); lloj i bimëve (sq); բույսերի տեսակ (hy); 紅木科紅木屬植物 (zh); specie de plante (ro); نوع من النباتات (arz); вид рослин (uk); speco di planto (io); జాఫ్రా దీనిని లిప్‌స్టిక్ చెట్టు, సింధూరీ, అనోట అని కూడా పిలుస్తారు. (te); 红木。 (ko); druh rostliny (cs); தாவர இனம் (ta); specie di pianta della famiglia Bixaceae (it); উদ্ভিদের প্রজাতি (bn); arbuste d'Amérique tropicale (fr); värvi- ja maitsetaim kassinaerilaadsete seltsist (et); species of South American plant (en); fruto do urucuzeiro (pt); espécie de planta (pt-br); สปีชีส์ของพืช (th); מין של צמח (he); ചെടിയുടെ ഇനം (ml); soort uit het geslacht Bixa (nl); sejenis perdu tegak (id); species of South American plant (en); kasvilaji (fi); вид растений (ru); especie de planta (gl); نوع من النباتات (ar); loài thực vật (vi); вид растение (bg) Yrucu, Bixa urucurana, Yrucú, Orellana americana var leiocarpa, Achiotl, Orellana americana var. leiocarpa, Bija, Bixa odorata, Achote, Urucu, Bixa tinctoria, Bixa platycarpa, urucú, urucum, achicote, achiote (es); Annatto, Rocou, Bixa orellana, Urucum, Achiote, arbre à rouge à lèvre, roucou (fr); Woukou (ht); Bixa orellana (et); Điều màu, Bixa orellana, Cây điều nhuộm (vi); Bixa orellana, Орлеан, красящее вещество, уруку (ru); achiote, bixa orellana (qu); Urucú, Bixa orellana, Urucum, Orleansstrauch, Achiote, Orleanstrauch, Annatostrauch, Rukustrauch (de); Bixa orellana, urucum, urucuzeiro, anato (pt); Achiote (it); Bixa orellana (eo); 臙脂樹, 胭脂木 (zh); Bixa orellana, Ačiotė (lt); Bixa orellana (ka); 紅の木, ビクサ (ja); urucu, urucum (pt-br); Bixa orellana, Annatto Tree, คำเงาะ (th); Annattoträd, Achiote (sv); Achiote, Bixa orellana (pl); Bixa orellana, കുപ്പമഞ്ഞൾ, Achiote, കരങ്ങുമഞ്ഞൾ (ml); Bixa orellana, Anattoboom (nl); E160b, Bixa orellana, E 160b (fi); Urucú, Bixa orellana, Bixàcia, Bixàcies, Bixaceae (ca); Bixa orellana (id); 립스틱나무, 아치오테, 우쿠루 (ko); Achiote, Lipstick tree, urucum (en); بكسة, شجرة الصبغ الأناتو (ar); Uruku'y (gn); केसरी, सिंदूरी (mr)

शेंदरी 

species of South American plant Flor de la bixa
माध्यमे अपभारण करा
विकिपीडिया   Wikispecies
प्रकार	टॅक्सॉन, material
वापर	afforestation वनौषधी dye dye plant fiber Insect repellent
IUCN conservation status	मुबलक प्रजाती
Taxonomy साम्राज्य Plantae Division Tracheophytes Subdivision Spermatophytes Order Malvales Family Bixaceae Genus Bixa Species Bixa orellana
अधिकार नियंत्रण  Q147701 IUCN taxon ID: 61986316 NCBI taxonomy ID: 66672 ITIS TSN: 22251 Encyclopedia of Life ID: 584439 GBIF taxon ID: 2874863 Tropicos ID: 3800005 IPNI plant ID: 33335-2 Plant List ID (Royal Botanic Gardens, Kew): kew-22274 [ GRIN URL: https://npgsweb.ars-grin.gov/gringlobal/taxonomydetail.aspx?id=7249] Flora of North America taxon ID: 200014319 Flora of China ID: 200014319 USDA PLANTS ID: BIOR African Plant Database ID: 11912 New Zealand Organisms Register ID: c326cf7e-2156-4ee9-a3ed-8ffbc4291d23 EPPO Code: BIXOR iNaturalist taxon ID: 127676 WCSPF ID: 22274 BOLD Systems taxon ID: 484118 uBio ID: 450839 Plants of the World Online ID: urn:lsid:ipni.org:names:33335-2 IRMNG ID: 11163869
अनुनादक पेटस्केन टिप्पणी ओपनस्ट्रीट मॅप शोधक साधन चित्रित शोध

शेंदरी किंवा केसरी, (जीवशास्त्रीय नाव :बिक्सा ओरेलाना) ही मध्य अमेरिकेतील एक झुडूपवर्गीय वनस्पती आहे. ही वनस्पती जगभरातील अनेक देशांमध्ये आढळून येते.

या वनस्पती पासून नारिंगी-लाल नैसर्गिक मसाला ॲनाट्टो मिळवला जातो. हा रंग बिया झाकणाऱ्या मेणासारख्या कंदांपासून प्राप्त केला जातो. मध्य आणि दक्षिण अमेरिका, मेक्सिको आणि कॅरिबियनमध्ये पारंपारिक पदार्थांमध्ये, जसे की कोचिनीटा पिबिल, चिकन, इत्यादींमध्ये या बियांच्या भुकटीचा मोठ्या प्रमाणात वापर केला जातो. तसेच लोणी, चीझ, मार्जरीन, आईस्क्रीम, मांस आणि मसाल्यासारख्या अनेक उत्पादनांमध्ये पिवळा किंवा नारिंगी रंग म्हणून ॲनाट्टो आणि त्याचे अर्क औद्योगिक अन्न रंग म्हणून देखील वापरले जातात. उत्तर, मध्य आणि दक्षिण अमेरिकेतील काही स्थानिक लोक मूळतः लाल रंग आणि लिपस्टिक तसेच मसाला बनवण्यासाठी याच्या बियांचा वापर करत असत. या कारणास्तव, या वनस्पतीला लिपस्टिक ट्री असे देखील म्हणतात.

भारतात या वनस्पतीला कुमकुम ट्री किंवा कमील ट्री असेही म्हणतात. संस्कृतमध्ये या वनस्पतीचे नाव रक्तपुष्प असे आहे. सिंदूरच्या बियांपासून प्राप्त होणारा लाल-नारिंगी रंग भारतातील हिंदू विवाहित स्त्रिया आपल्या भांगात सिंदूर म्हणून लावतात.

भारतात या वनस्पतीची लागवड हिमाचल प्रदेश, मध्य प्रदेश, महाराष्ट्र, छत्तीसगड आणि उत्तर प्रदेशमधील काही भागांमध्ये केली जाते.

वर्णन

फुल

बी

सुमारे २–१० मी. उंचीच्या या लहान सदापर्णी वृक्षाचे मूलस्थान मध्य अमेरिका असून भारतात (विशेषतः दक्षिणेत) सर्वत्र लावलेला आढळतो. कोवळ्या भागांवर तांबूस लव असते. पाने लांब देठाची, साधी, एकाआड एक, हृदयाकृती (१०–३० सेंमी. लांब) फुले मोठी, पांढरी किंवा फिकट लालसर जांभळी असून फांद्यांच्या टोकास ऑगस्ट ते सप्टेंबरमध्ये परिमंजरीत येतात.

बोंडे

बोंडे गोलसर, टोकदार, तांबूस भुरी, मऊ व काटेरी असून बियांभोवती लालसर शेंदरी अध्यावरण (बीजाच्या देठापासून किंवा त्यावरील सूक्ष्म छिद्राच्या जवळील भागापासून तयार झालेली वाढ) असते. फळ तडकल्यावर दोन शकले होतात.

सुकलेले फळ

याचे फळ स्तंभक (आतड्याचे आकुंचन करणारे) व रेचक असून मुळांची साल पाळीच्या तापावर देतात. बिया बलवर्धक, स्तंभक, पौष्टिक व ज्वरनाशी असून परम्यावरही गुणकारी असतात. पाने काविळीवर वापरतात. बियांच्या अध्यावरणात बिक्सिन (C25H30O4) हे लाल रंगद्रव्य असते ते बाजारात ‘ॲनाटो’ किंवा ‘ओरेलीन’ या नावाने विकतात. त्याचा उपयोग सामान्यतः सूत, रेशीम, तूप, लोणी, चीज, मेवामिठाई, चॉकोलेट, मार्गारीन, केसाची तेले, बूट पॉलिश, रोगण, लोकर, पिसे, साबण, औषधी मलमे इ. रंगविण्यास करतात. सालीपासून वाख व दोऱ्या बनवितात. नवीन लागवड कलमे लावून किंवा बियांपासून करतात.