शाक्त उपनिषदे

शाक्त उपनिषदे (mr); Shakta Upanishads (en); শাক্ত উপনিষদ (bn); 沙克達奥义书 (zh); சாக்த உபநிடதங்கள் (ta) Goddess-related Upanishadic texts of Hinduism (en); Goddess-related Upanishadic texts of Hinduism (en); உபநிடதங்களின் தொகுப்பு (ta) Sakta Upanisads (en)

शाक्त उपनिषदे 

Goddess-related Upanishadic texts of Hinduism
माध्यमे अपभारण करा
विकिपीडिया
उपवर्ग	उपनिषद
स्थान	भारत
अधिकार नियंत्रण  Q28172349
अनुनादक पेटस्केन टिप्पणी ओपनस्ट्रीट मॅप शोधक साधन चित्रित शोध

शाक्त उपनिषदे ही हिंदू धर्मातील लघु उपनिषदांचा एक समूह आहे जी देवीला सर्वोच्च अस्तित्व मानण्याच्या शक्तीवादाच्या धर्मशास्त्राशी संबंधित आहे. १०८ उपनिषदांच्या मुक्तिक संकलनात ८ शाक्त उपनिषदे आहेत. ते, इतर लघु उपनिषदांसह, सामान्यतः प्राचीन वैदिक परंपरेतील मानल्या जाणाऱ्या तेरा प्रमुख उपनिषदांपासून वेगळे वर्गीकृत केले जातात.

शाक्त उपनिषदांमध्ये इतर लहान उपनिषदांच्या गटांपासून देखील फरक आहे, जसे की सामान्य स्वरूपाचे सामान्य उपनिषद, हिंदू त्याग आणि मठ पद्धतीवर लक्ष केंद्रित करणारे संन्यास उपनिषद, योगाशी संबंधित योग उपनिषद, शैव पंथाचे पैलू अधोरेखित करणारे शैव उपनिषद आणि वैष्णव पंथावर प्रकाश टाकणारे वैष्णव उपनिषद हे आहे.

मध्ययुगीन भारतात रचलेले, शाक्त उपनिषद हे सर्वात अलीकडील लघु उपनिषदांपैकी एक आहेत आणि देवी उपासना आणि तंत्र-संबंधित धर्मशास्त्रावरील माहितीचा एक महत्त्वाचा स्रोत आहेत. काही शाक्त उपनिषदे एकापेक्षा जास्त आवृत्त्यांमध्ये अस्तित्वात आहेत.

शाक्त उपनिषदे स्त्रीत्वाला सर्वोच्च, आदिम कारण आणि हिंदू धर्मातील ब्रह्म आणि आत्मा या आधिभौतिक संकल्पना म्हणून घोषित करण्यासाठी आणि त्यांचा आदर करण्यासाठी उल्लेखनीय आहेत. जून मॅकडॅनियल सांगतात की अनेक शाक्त उपनिषदांमधील तात्विक परिसर, सांख्य आणि हिंदू तत्त्वज्ञानाच्या अद्वैत वेदांत शाळांचा समन्वय आहे, ज्याला शक्तिद्वैतवाद (शब्दशः अद्वैतवादी शक्तीचा मार्ग) असे म्हणतात.

तारीख

शाक्त उपनिषदांच्या रचना तारखा आणि लेखक अज्ञात आहेत. भारतशास्त्रज्ञ पॅट्रिक ऑलिव्हेल म्हणतात की अथर्ववेदाशी संबंधित सांप्रदायिक उपनिषदे कदाचित दुसऱ्या सहस्राब्दीमध्ये, सुमारे १६ व्या शतकापर्यंत रचली गेली असतील. डेनिस कुश म्हणतात की, शाक्त उपनिषदे १२ व्या आणि १५ व्या शतकाच्या दरम्यान रचली गेली. शाक्त उपनिषदे ही त्या काळातील आहेत जिथे देवीची प्रमुख देवता म्हणून पूजा करणे महत्त्वाचे होते. ते देवीला देवतांमध्ये सर्वोच्च मानतात. यामध्ये उल्लेख केलेल्या काही उपासना पद्धती आणि पद्धती इतर उपनिषदांमध्ये उल्लेख केलेल्या पद्धतींपेक्षा वेगळ्या आहेत. श्रीचक्रांची पूजा करण्याची परंपरा देखील या ग्रंथांचा एक भाग आहे.

शाक्त उपनिषदे

आठ शाक्त उपनिषदे खालील प्रमाणे आहे:

मुक्तिका संग्रहानुसार शाक्त उपनिषदांची यादी

शीर्षक	मुक्तिका अनुक्रमांक	संलग्न वेद
सीता उपनिषद	४५	अथर्ववेद
त्रिपुरातापिनी उपनिषद	८०	अथर्ववेद
देवी उपनिषद	८१	अथर्ववेद
त्रिपुरा उपनिषद	८२	ऋग्वेद
भावना उपनिषद	८४	अथर्ववेद
सौभाग्यलक्ष्मी उपनिषद	१०५	ऋग्वेद
सरस्वती-रहस्य उपनिषद	१०६	कृष्ण यजुर्वेद
बहुचर्च उपनिषद	१०७	ऋग्वेद

संदर्भ

स्रोत

• Brooks, Douglas Renfrew (1990). The Secret of the Three Cities. University of Chicago Press. ISBN 978-0226075693.
• Brooks, Douglas Renfrew (1992). Auspicious Wisdom. State University of New York Press. ISBN 978-0791411452.
• Cush, Denise; et al. (2007). Encyclopedia of Hinduism. Routledge. ISBN 978-0700712670.
• Deussen, Paul (1997). Sixty Upanishads of the Veda. Motilal Banarsidass. ISBN 978-81-208-1467-7.
• Mahadevan, T. M. P. (1975). Upaniṣads: Selections from 108 Upaniṣads. Motilal Banarsidass. ISBN 978-81-208-1611-4.
• Mahony, William K. (1998). The Artful Universe: An Introduction to the Vedic Religious Imagination. State University of New York Press. ISBN 978-0-7914-3579-3.
• McDaniel, June (2004). Offering Flowers, Feeding Skulls: Popular Goddess Worship in West Bengal. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-534713-5.
• Olivelle, Patrick (2008). Upanisads. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-954025-9.
• Winternitz, Moriz; Sarma, V. Srinivasa (1996). A History of Indian Literature. Motilal Banarsidass. ISBN 978-81-208-0264-3.