"सूर्यसिद्धान्त" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक

Content deleted Content added

Inline

१३:४८, १ ऑगस्ट २०११ ची आवृत्ती

सूर्यसिद्धान्त हा खगोलशास्त्रावरील संस्कृत भाषेतला प्राचीन ग्रंथ आहे. हा ग्रंथ स्वतः सूर्याने मयासुराला कृतयुगाच्या शेवटी कथन केला, अशी एक पौराणिक समजूत आहे. याचा अर्थ असा की सूर्यसिद्धान्त नेमका कुणी लिहिला ते माहीत नाही. या ग्रंथाचा काळ इ.स पूर्व ६०० असावा असे मानले जाते. म्हणून या ग्रंथावर, 'ग्रीक किंवा मेसापोटेमिया येथील तत्त्वज्ञांच्या ग्रंथांची भारतीय आवृत्ती' असा शिक्का मारता येत नाही. इसवी सनपूर्व तिसर्‍या शतकातील बौद्ध ग्रंथात याचे उल्लेख आहेत. पैतमाह सिद्धान्त, पौलिश सिद्धान्त आणि रोमक सिद्धान्त या ग्रंथांतही सूर्यसिद्धान्ताचा उल्लेख आहे. अर्थात वराहमिहीर आणि आर्यभट्ट यांच्या लेखनात या ग्रंथाचे संदर्भ आढळणारच.

स्वरूप

एका वर्षात पृथ्वीच्या भ्रमणाला लागणारा काळ, याची अचूक माहिती या ग्रंथात नोंदवलेली आहे, ती ३६५.२५६३६२७ दिवस अशी आहे. ही माहिती आजच्या मान्यतेनुसार जवळपास अचूक आहे.

या ग्रंथात ग्रहगोल आणि त्यांचे आकारमान यांची माहिती आहे.

ग्रहांचे आकारमान -

शुक्र - सूर्यसिद्धान्तानुसार शुक्राचा व्यास ३००८ मैल आहे. आधुनिक खगोलशास्त्राची सद्य मान्यता म्हणते की शुक्राचे आकारमान ३०३२ मैल आहे.
शनी - त्याचप्रमाणे सूर्यसिद्धान्तानुसार शनीचा व्यास ७३८८२ मैल आहे. सध्याचा अंदाज ७४५८० मैलाचा आहे. म्हणजे दोन्ही आकड्यांत केवळ १ टक्क्याचा फरक आहे.

तसेच सूर्यसिद्धान्ताच्या गणित शाखेत ज्या व जीवा यांचे संदर्भ किंवा मूळ दिसून येते. ग्रहणे आणि त्याची कारणे याचा ऊहापोहही या ग्रंथात आहे. एकूणच सूर्यसिद्धांत हा खगोलशास्त्रातील आद्य आणि अतिशय महत्त्वाचा ग्रंथ आहे. शेकडो वर्षांपासून बनणारी भारतीय पंचांगे या ग्रंथांतील तत्त्वांवर आधारलेली असतात. असे असले तरी, या ग्रंथाचा आवाका वैश्विक मितीचा आहे. या संस्कृत ग्रंथाचे इंग्रजी भाषांतर बर्जेस या अभ्यासकाने सूर्य-सिद्धान्त अ टेक्स्ट-बुक ऑफ हिंदू अ‍ॅस्ट्रोनॉमी (इंग्लिश: Surya-Siddhanta: a text-book of Hindu astronomy ;) या नावाने इ.स. १८५८ साली केले.

बाह्य दुवे

सूर्यसिद्धान्त ग्रंथाच्या मूळ संहितेचा स्रोत (संस्कृत मजकूर)

सूर्यसिद्धान्त व अनेक ग्रंथांचे संकलन इंग्लिश (मराठी मजकूर)

सूर्यसिद्धान्ताचा इतिहास (इंग्लिश मजकूर)

@@ ओळ २२: / ओळ २२: @@
 {{साचा:हिंदू कालमापन}}
-{{साचा:फल ज्योतिषातील ग्रह}}
 {{साचा:हिंदू सण}}
 {{हिंदू धर्म}}

ब च सं हिंदू काल गणना
छोटे	तृसरेणु • त्रुटि • वेध • लावा • निमिष • क्षण • काष्ठा • लघु • दण्ड • मुहूर्त • याम • प्रहर • दिवस • अहोरात्र •	वेधशाळा, दिल्ली
मध्यम	सप्ताह • पक्ष • मास • ऋतु • अयन • वर्ष
मोठे	दिव्य वर्ष • युग • महायुग • चतुर्युगी • मन्वन्तर • कल्प • ब्रह्म आयु
युग	सत्य • कृत • त्रेता • द्वापार • कलि •
आठवड्याचे दिवस	सोम • मंगळ • बुध • गुरु • शुक्र • शनि • रवि •
तिथींची नावे	प्रतिपदा • द्वितीया • तृतीया • चतुर्थी • पंचमी • षष्ठी • सप्तमी • अष्टमी • नवमी • दशमी • एकादशी • द्वादशी • त्रयोदशी • चतुर्दशी • पौर्णिमा • अमावस्या •
महिन्यांची नावे	चैत्र • वैशाख • ज्येष्ठ • आषाढ • श्रावण • भाद्रपद • आश्विन • कार्तिक • मार्गशीर्ष • पौष • माघ • फाल्गुन •
ऋतूंची नावे	वसंत • ग्रीष्म • वर्षा • शरद • हेमंत • शिशिर उन्हाळा • पावसाळा • हिवाळा
हिंदू संवत	कलियुग संवत ३१०२ इसपूर्व • सप्तर्षि संवत ३०७६ इसपूर्व • विक्रमी संवत ५७ इसपूर्व • • शक संवत ७८ इसपूर्व •
शक	युधिष्ठिर शक • शालिवाहन शक

ब च सं हिंदू सण
हिंदू धर्म • हिंदू सण • हिंदू पंचांग
उत्तर भारतीय	वसंत पंचमी • मकर संक्रांति • महाशिवरात्र • होळी • राम नवमी • जन्माष्टमी • गणेश चतुर्थी • चकचंदा • रक्षाबंधन • नवरात्र • दसरा • विजयादशमी • दुर्गा पूजा • करवा चौथ • अहोई अष्टमी •लक्ष्मीपूजन • नरक चतुर्दशी • दीपावली • गोवर्धन पूजा • भाऊबीज • तुळशीपूजन • कार्तिक पौर्णिमा
दक्षिण भारतीय	ओणम • पोंगल • रथयात्रा • अराणमुला नौका शर्यत • त्रिचूर पुरम • विषुक्कणि • विनायक चतुर्थी • कारतीगई दीपम • दीपावली •मकर संक्रांति • उगादि • महाशिवरात्र • विशाखा उत्सव • तिरुवतिरा
पवित्र दिवस	पौर्णिमा • अमावस्या • एकादशी • प्रदोष • अनंत चतुर्दशी • अक्षय्य तृतीया •
साप्ताहिक व्रत	सोमवार • मंगळवार • बुधवार • गुरूवार • शुक्रवार • शनिवार • रविवार •
एकादशी	• कामदा एकादशी • वरूथिनी एकादशी • मोहिनी एकादशी • अपरा एकादशी • निर्जला एकादशी • योगिनी एकादशी • देवशयनी एकादशी • कामिका एकादशी • पुत्रदा एकादशी-१ • अजा एकादशी • परिवर्तिनी(पद्मा) एकादशी • इंदिरा एकादशी • पाशांकुशा(पापांकुशा) एकादशी • रमा एकादशी • प्रबोधिनी एकादशी • उत्पत्ति(उत्पन्ना) एकादशी • मोक्षदा(मौनी) एकादशी • सफला एकादशी • पुत्रदा एकादशी-२ • षट्‌तिला एकादशी • जया एकादशी • विजया एकादशी • आमलकी एकादशी • पापमोचिनी एकादशी • पद्‌मिनी एकादशी • परमा(हरिवल्लभा) एकादशी •
पौर्णिमा	चैत्र पौर्णिमा • वैशाख पौर्णिमा • ज्येष्ठ पौर्णिमा • आषाढ पौर्णिमा • श्रावण पौर्णिमा • भाद्रपद पौर्णिमा • आश्विन पौर्णिमा • कार्तिक पौर्णिमा • मार्गशीर्ष पौर्णिमा • पौष पौर्णिमा • माघ पौर्णिमा • फाल्गुन पौर्णिमा •
महाराष्ट्रातील सण व व्रते	• सत्य नारायण कथा • विठ्ठलाची वारी • कार्तिकी एकादशी • गुढी पाडवा • रंगपंचमी • धुळवड • हनुमान जयंती • चैत्रगौर • वटपौर्णिमा आषाढी एकादशी • गुरुपौर्णिमा • नागपंचमी • नारळी पौर्णिमा • राखी पौर्णिमा • गोकुळाष्टमी • पोळा • हरितालिका • गणेशोत्सव • गौरीपूजन • नवरात्र • दसरा • कोजागिरी पौर्णिमा • दीपावली • वसुबारस • धनत्रयोदशी • नरकचतुर्दशी • लक्ष्मीपूजन • बलिप्रतिपदा • भाऊबीज • कार्तिकी एकादशी • तुलसी विवाह • त्रिपुरी पौर्णिमा • भगवद् गीता जयंती • दत्तजयंती • मकर संक्रात • महाशिवरात्र • होळीपौर्णिमा •

ब च सं हिंदू धर्म
श्रुति	ऋग्वेद • यजुर्वेद • सामवेद • अथर्ववेद • उपनिषद •
स्मृति	इतिहास (रामायण • महाभारत • भगवद्गीता) • आगम (तंत्र • यंत्र) • पुराण • सूत्र • वेदान्त
संकल्पना	अवतार • आत्मा • ब्राह्मण • कोसस • धर्म • कर्म • मोक्ष • माया • इष्ट-देव • मूर्ति • पुनर्जन्म • संसार • तत्त्व • त्रिमूर्ती • कतुर्थ • गुरु
तत्त्वज्ञान	मान्यता • प्राचीन हिंदू धर्म • सांख्य • न्याय • वैशेषिक • योग • मीमांसा • वेदान्त • तंत्र • भक्ती
परंपरा	ज्योतिष • आयुर्वेद • आरती • भजन • दर्शन • दीक्षा • मंत्र • पूजा • सत्संग • स्तोत्र • विवाह • यज्ञ
गुरु	शंकर • रामानुज • मध्व • रामकृष्ण • शारदा देवी • विवेकानंद • नारायण गुरु • अरबिन्दो • रमण महर्षी • चैतन्य महाप्रभू • शिवानंद • चिन्‍मयानंद • स्वामीनारायण • तुकाराम • प्रभुपाद • लोकनाथ ब्रह्मचारी • जलाराम
विभाजन	वैष्णव • शैव • शक्ति • स्मृति • हिंदू पुनरुत्थान
दैवते	हिंदू दैवते • हिंदू मिथकशास्त्र
युग	सत्य • त्रेता • द्वापार • कलि
चातुर्वर्ण्य	ब्राह्मण • क्षत्रिय • वैश्य • शूद्र